32°39′N 51°40′E/32,650000 51,666667Isfahan
 Od góry od lewej: Pol-e Chadżu, pałac Czterdziestu Kolumn, most Trzydziestu Trzech Łuków, plac Imama, Wielki Meczet, meczet Szejcha Lotfollaha | |
| Państwo | |
|---|---|
| Ostan | |
| Burmistrz |
Morteza Saghaiannejad |
| Powierzchnia |
106 km² |
| Wysokość |
1 574 m n.p.m. |
| Populacja (2006) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
031 |
| |
Położenie na mapie Iranu  | |
| 32°39′N 51°40′E/32,650000 51,666667
| |
| Strona internetowa | |
Isfahan (pers. اصفهان, translit. Eşfahān[1], transkryp. Esfahan[1]); historycznie także jako Ispahan, starop. Aspadāna, średniop. Spahān – trzecie co do wielkości miasto Iranu, położone ok. 340 km na południe od Teheranu. Stolica prowincji o tej samej nazwie. Populacja: ok. 2 mln.
Miasto leży w oazie na Wyżynie Irańskiej, u stóp łańcucha górskiego Zagros na wysokości 1590 m n.p.m. Isfahan położony jest na przecięciu szlaków północ-południe oraz wschód-zachód. Temperatury wahają się między 2 a 28 °C.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Odkrycia archeologiczne świadczą, że Isfahan był osadą zamieszkaną już w okresie paleolitu. Miasto odgrywało istotną rolę w okresie państwa Medów, a także w późniejszych okresach imperium perskiego.
Po podboju arabskim miasto przestało odgrywać istotną rolę, aż do czasu rządów Abbasydów w ramach Kalifatu Bagdadu, kiedy odzyskało status stolicy regionu. W XIII w. i XIV w. miasto zostało splądrowane przez Mongołów. W początku XVII wieku osiedliło się tu dwóch pierwszych polskich misjonarzy, augustianów (wcześniej działali tu zakonnicy hiszpańscy i portugalscy). Wkrótce utworzono również biskupstwo. Od 1638 do XVIII wieku w mieście pracowało jedenastu polskich misjonarzy. W latach 40. XVII wieku cały kościół katolicki w ówczesnej stolicy Persji oddano pod opiekę polskiego króla, Władysława IV. Aktywni byli tu m.in. Tomasz Młodzianowski i Tadeusz Krusiński[2].
Czasy świetności nadeszły dla Isfahanu w XVI w., gdy szach Abbas I Wielki z dynastii Safawidów ustanowił w tym mieście stolicę imperium perskiego. W ówczesnych czasach było to jedno z największych miast świata, zamieszkane przez ponad milion osób. Funkcjonowały w nim: 163 meczety, 48 szkół religijnych, 1801 sklepów i 263 łaźnie publiczne.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Wielki Meczet (Masdżed-e Dżame) z VIII w., jeden z najstarszych meczetów w Iranie, wielokrotnie przebudowywany, zwłaszcza za panowania Seldżukidów, w XI/XII w., kiedy to dodano duże sale kopułowe po północnej i południowej stronie meczetu oraz cztery iwany wznoszące się z czterech stron dziedzińca.
- bazar rozciągający się na długości 2 km między Wielkim Meczetem a placem Imama.
- plac Imama o wymiarach 512 × 159 m, zbudowany w latach 1590–1595, po przeniesieniu stolicy państwa do Isfahanu przez Abbasa I Wielkiego. Początkowo miał służyć jedynie jako miejsce ceremonii królewskich i boisko do gry w polo, jednak już w 1602 otoczono go dwupoziomowymi arkadami handlowymi. Plac Imama i budowle przylegające do niego zostały wpisane na listę Światowego dziedzictwa UNESCO.
- meczet Szejcha Lotfollaha, wzniesiony po wschodniej stronie placu Imama w latach 1603–1619.
- meczet Imama, znajdujący się po południowej stronie placu Imama, zbudowany w latach 1611–1630. Meczet ten został wzniesiony na planie czterech iwanów – gdzie wokół centralnego dziedzińca wznoszą się cztery iwany wiodące do przykrytych kopułami sal – wyróżnia się wielkimi rozmiarami (100 × 130 m), wspaniałą mozaikową dekoracją głównego portalu oraz okładziną kopuły wznoszącej się nad salą modlitewną.
- Ali Kapu (Wysokie Wrota) – brama do zespołu pałacowo-ogrodowego, znajdująca się w zachodniej pierzei placu, wzniesiona za Abbasa I Wielkiego, a później wielokrotnie rozbudowywana. W budowli tej znajduje się podwyższona weranda, z której szach mógł oglądać wydarzenia odbywające się na placu.
- pałac Czterdziestu Kolumn (Czehel Sotun) – pałac ogrodowy wzniesiony w 1647, za panowania Abbasa II. Nazwa budowli nawiązuje do dwudziestu kolumn werandy odbijających się w wodzie. Ściany pałacu dekorowane są malowidłami z epoki Safawidów.
- Haszt Beheszt – pałac ogrodowy wzniesiony w 1669, za panowania Safiego II (Sulejmana I). Nazwa pałacu (Osiem Rajów) nawiązuje do jego rzutu poziomego, w którym osiem mniejszych pomieszczeń otacza centralną salę zwieńczoną kopułą (na tym samym planie zbudowane jest mauzoleum Tadź Mahal w Agrze).
- aleja Czahar Bagh (Poczwórny Ogród), niegdyś stanowiąca część zespołu pałacowo-ogrodowego z epoki Abbasa I Wielkiego.
- kompleks Madar-e Szah (Matka Szacha), zbudowany na początku XVIII w. przez Sultana Husajna. W skład kompleksu leżącego przy alei Czahar Bagh wchodzi: madrasa, bazar oraz karawanseraj. W tym ostatnim mieści się dziś ekskluzywny hotel Abbasi.
- mosty na rzece Zajande Rud: Most Trzydziestu Trzech Łuków (Si-o Se Pol) z 1602 oraz Pol-e Chadżu z 1650.
- ormiańska katedra Świętego Zbawiciela, znajdująca się na południowym brzegu Zajande Rud, w dzielnicy Nowa Dżulfa[3].
- Na cmentarzu ormiańskim znajduje się tzw. Polska Kwatera.
Isfahan nosi tytuł miasta polskich dzieci. To w tym mieście znajdowało się około 20 tys. polskich dzieci, które wraz z Armią Andersa opuściły ZSRR. Na tej kwaterze znajdują się ich groby z okresu 1942 – 1945. Znajduje się tutaj także grób z XVI wieku. Pochowany jest tam poseł Rzeczypospolitej Obojga Narodów – Teodor Miranowicz[4][5].
Miasto dzisiaj[edytuj | edytuj kod]
Dzisiaj Isfahan, poza bezcennymi zabytkami: bulwarami, mostami, pałacami i minaretami, znany jest z produkcji pięknych dywanów, tekstyli, stali i rękodzieła. Znajdują się tu eksperymentalne reaktory nuklearne oraz zakłady do produkcji paliwa atomowego i największa w regionie huta stali. Funkcjonuje międzynarodowy port lotniczy, a miasto kończy budowę pierwszej linii metra. Isfahan ma wielką rafinerię naftową i wojskową bazę lotniczą. W pobliżu znajduje się siedziba HESA, najbardziej zaawansowanych zakładów lotniczych w Iranie, gdzie produkuje się samoloty IR.AN-140.
Metropolia Isfahan obejmuje miasta: Nadżaf-abad, Khaneh Isfahan, Chomeini-szahr, Szahin-szahr, Zarrin-szahr i Fulad-e Mobarakeh.
Isfahan w kulturze światowej[edytuj | edytuj kod]
- Sława tego miasta skłoniła muzyka jazzowego Duke’a Ellingtona do napisania piosenki pod takim tytułem.
- Miasto jest areną wydarzeń opisanych w powieści Medicus Noaha Gordona.
- Istnieje typ dywanu perskiego o nazwie Isfahan.
- W 2008 Poczta Polska wyemitowała znaczek pocztowy „Isfahan – miasto dzieci polskich”, przedstawiający umundurowane małe polskie dziecko na tle perskiego dywanu z motywem polskiego godła[6].
- W mieście urodził się słynny irański reżyser Asghar Farhadi.
Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]
Miasta partnerskie Isfahanu[7]:
Baalbek, Liban
Dakar, Senegal
Petersburg, Rosja (11.11.2004)
Florencja, Włochy (13.09.1998)
Fryburg Bryzgowijski, Niemcy (27.11.2000)
Kuala Lumpur, Malezja (2.07.1997)
Jassy, Rumunia (10.05.1999)
Barcelona, Hiszpania (15.12.1999)
Erywań, Armenia (28.05.2000)
Kuwejt, Kuwejt (20.06.2000)
Hawana, Kuba (9.03.2000)
Lahaur, Pakistan (1.08.2004)
Xi’an, Chiny (6.05.1989)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Iran. W: Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: Nazewnictwo geograficzne świata. T. 5: Azja Środkowa i Zakaukazie. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2005, s. 66. [dostęp 2010-02-03].
- ↑ Andrzej Miotk, Historia misji w Kościele. Cykl audycji radiowych Radia Watykańskiego, realizacja Andrzej Danilewicz SVD, w: Animator. Biuletyn Misyjno-Patronalny, nr 4/2004, Pieniężno, 2004, s. 127-128, ISSN 1506-9346
- ↑ Islam: Kunst und Architektur. Markus Hattstein, Peter Delius (red.). Potsdam: h.f.ullmann, 2011, s. 509–518.
- ↑ Cmentarz polski w Isfahanie.
- ↑ Polscy emigranci w Isfahanie (1942 – 1945).
- ↑ Isfahan – miasto dzieci polskich.
- ↑ شهرهاي خواهر خوانده, new.isfahan.ir [dostęp 2021-08-19].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Metro w Isfahanie. urbanrail.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-17)].
- Galeria zdjęć z Isfahanu. lbtu.blogspot.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].