Erywań

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „Erewań”. Zobacz też: Radio Erewań.
Erywań
Երևան
Ilustracja
Widok na Erywań, w tle góra Ararat
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo  Armenia
Prowincja Erywań
Data założenia 782 r. p.n.e
Burmistrz Hayk Marutyan
Powierzchnia 227 km²
Wysokość 950–1200 m n.p.m.
Populacja (2012)
• liczba ludności
• gęstość
1 125 032
4956 os./km²
Nr kierunkowy +374 10
Kod pocztowy 0001–0099
Podział miasta 12 dzielnic
Położenie na mapie Armenii
Mapa lokalizacyjna Armenii
Erywań
Erywań
Ziemia40°11′N 44°31′E/40,183333 44,516667
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikisłownik Hasło w Wikisłowniku
Wikipodróże Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Erywań (orm. Երևան, Jerewan, wymowa i /jɛɾɛˈvɑn/) – stolica i największe miasto Armenii, prowincja specjalna, jeden z głównych ośrodków przemysłowych, naukowych i kulturalnych Zakaukazia.

Nazwa miasta w języku polskim[edytuj | edytuj kod]

Według publikacji Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii z 2003[1], na mocy decyzji Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej[a], obowiązującą w języku polskim pisownią jest „Erywań”. W latach 80. XX wieku często używana była forma „Erewań”, upowszechniona szczególnie w dowcipach o Radiu Erewań. Pochodną nazwy rosyjskiej, przez długi czas podawaną przez Słownik ortograficzny języka polskiego PWN jako jedyna poprawna, była natomiast forma „Erewan”. Po decyzji KSNG o powrocie do nazwy stosowanej w Polsce do końca lat trzydziestych pojawiła się ona i w słowniku, a forma „Erewan” pozostała jako dopuszczalna, lecz niezalecana[3].

Historia[edytuj | edytuj kod]

  • 782 p.n.e. – wzniesienie przez władcę Urartu Argiszti I warowni Erebuni, od której nazwy dzisiejsza stolica Armenii wywodzi swe miano
  • 585 p.n.e. – zniszczenie twierdzy Teishebaini przez Scytów
  • 658 – zdobycie przez Arabów
  • 1387 – zdobycie i ograbienie przez Tamerlana
  • 1513-1737 – w wyniku wojen persko-osmańskich Erywań czternastokrotnie zmieniał przynależność państwową
  • 6 czerwca 1679 – zniszczenie przez trzęsienie ziemi
  • 1747 – wejście w skład Chanatu Erywańskiego
  • 1 października 1827 – zdobycie przez rosyjskie oddziały Iwana Paskiewicza z rąk Persów
  • 1828 – wraz z okolicami Erywań znalazł się w granicach Imperium Rosyjskiego, co przyczyniło się do późniejszego rozwoju miasta
  • 1837 – ustanowienie siedziby lokalnego ujezdu – jednostki podziału terytorialnego w ówczesnej Rosji
  • 1874 – otwarcie pierwszej drukarni
  • 1879 – powstanie pierwszego teatru
  • 1898 – otwarcie linii kolejowych z Tyflisem, Aleksandropolem i Julfą i oddanie do użytku biblioteki publicznej
  • 1913 – miasto połączone z siecią telefoniczną
  • 28 maja 1918 – miasto stolicą Demokratycznej Republiki Armenii
  • 29 listopada 1920 – początek okupacji przez Armię Czerwoną
  • 2 kwietnia 1921 – ostateczne przejęcie przez Sowietów, po uprzednim opanowaniu miasta przez lokalnych nacjonalistów
  • 24 kwietnia 1965 – w związku z obchodami 50 rocznicy rzezi Ormian doszło do pierwszej w historii ZSRR demonstracji z udziałem miliona ludzi. Manifestanci domagali się uznania przez autorytety Związku Radzieckiego masakry Ormian z 1915 za ludobójstwo.
  • 1968 – obchody 2750 rocznicy powstania miasta
  • 21 września 1991 – Erywań ponownie stolicą niepodległej Republiki Armenii
  • kwiecień 1996 – olimpiada szachowa (mimo problemów Armenii spowodowanych konfliktem o Górski Karabach).

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Położony jest w dolinie rzeki Hrazdan między 950 a 1200 m n.p.m. w północno-wschodniej części Doliny Ararat z górującym nad miastem szczytem Ararat (obecnie położonym na terenie Turcji).

Jako miasto wydzielone otoczone jest przez 4 marzer – Aragacotn, Ararat, Armawir oraz Kotajk.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Historyczny skład narodowościowy i etniczny na podstawie danych rosyjskich, radzieckich i ormiańskich:

  1. Ormianie: 12 523 (43,17%)
  2. Azerowie i Tatarzy: 12 359 (42,61%)
  3. Rosjanie: 2 765 (9,53%)
  4. Ukraińcy: 398 (1,37%)
  5. Żydzi: 204 (0,7%)
  6. Polacy: 190 (0,66%)
  7. Gruzini: 141 (0,49%)
  8. Asyryjczycy: 81 (0,28%)
  9. Niemcy: 64 (0,22%)
  10. Kurdowie: 64 (0,22%)
  1. Ormianie: 57 259 (89,47%)
  2. Azerowie: 4 968 (7,76%)
  3. Rosjanie: 1 127 (1,76%)
  4. Persowie: 141 (0,22%)
  5. Gruzini: 91 (0,14%)
  6. Asyryjczycy: 78 (0,12%)
  7. Ukraińcy: 67 (0,10%)
  8. Żydzi: 60 (0,09%)
  9. Polacy: 45 (0,07%)
  10. Niemcy: 38 (0,06%)
  1. Ormianie: 174 484 (87,07%)
  2. Rosjanie: 15 043 (7,51%)
  3. Azerowie: 6 569 (3,28%)
  4. Ukraińcy: 2 070 (1,03%)
  5. Asyryjczycy: 328 (0,16%)
  6. Gruzini: 264 (0,13%)
  7. Grecy: 256 (0,13%)
  8. Żydzi: 236 (0,12%)
  9. Kurdowie: 179 (0,09%)
  10. Białorusini: 151 (0,08%)
  11. Polacy: 145 (0,07%)
  12. Niemcy: 135 (0,07%)
  1. Ormianie: 1 088 389 (98,63%)
  2. Rosjanie: 6 684 (0,61%)
  3. Jezydzi: 4 733 (0,43%)
  4. Ukraińcy: 876 (0,08%)

Klimat[edytuj | edytuj kod]

Klimat ma charakter kontynentalny. Lata są gorące i suche (nierzadko temperatura osiąga +40 °C) a zimy relatywnie mroźne, natomiast opady występują tutaj rzadko (nieco ponad 300 mm rocznie).

miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru rocznie
śr. temperatura (°C)
dobowa 		-5,5 -3,5 +4,5 +12,5 +17,0 +22,5 +25,5 +25,5 +20,5 +14,0 +5,5 0,0 +11,5
opady (mm) 23 25 28 48 53 23 15 8 13 23 31 28 318

Transport[edytuj | edytuj kod]

Transport lotniczy

Miasto jest obsługiwane przez dwa porty lotnicze. Międzynarodowy port lotniczy Zvartnots znajduje się 10 km na zachód od centrum Erywania. W 2007 otwarto w nim nowy terminal sfinansowany przez biznesmena Eduardo Eurnekiana, który nabył port lotniczy. Drugim lotniskiem jest port lotniczy Erebuni, 7 km na południe od miasta. Wykorzystywane jest głównie przez siły zbrojne.

Transport miejski

Komunikacja miejska zasilona jest od 1949 przez trolejbusy. Do 2004 w mieście działała komunikacja tramwajowa. Transport publiczny obsługiwany jest również przez pojazdy typu van, zwane marszrutkami. Są tanim środkiem transportu miejskiego, wyręczającym autobusy. Ich połączenia obejmują całe miasto. Kursują też do innych miast w kraju. Połączenia kolejowe są słabo rozwinięte, stacja kolejowa Erywań.

Metro

 Osobny artykuł: Metro w Erywaniu.
Erywań od 7 marca 1981 posiada metro – uzasadniał to rozwój miasta, który ówcześnie przewidywał osiągnięcie przez miasto 1,5-2 milionów mieszkańców do 2000. Jego elementy były stopniowo oddawane do użytku, przy czym budowa dalszych odcinków została zatwierdzona. Tempo rozbudowy spadło po trzęsieniu ziemi w 1988 i kryzysie ekonomicznym pierwszej połowy lat 90. Obecnie posiada 10 aktywnych stacji (są nimi Gortsaranain, Shengavit, Charbakh, Garegin Njhdehi Hraparak, Sasuntsi Davit, Zoravar Andranik, Hanrapetutyan Hraparak, Yeritasardakan, Marshal Baghramian oraz Barekamutyun) i rozciąga się na 13,4 km.

Sport[edytuj | edytuj kod]

W Erywaniu mają swoje siedziby drużyny lokalnej piłki nożnej.

Klub Stadion
Ararat Erywań stadion Hrazdan
Bananc Erywań stadion Bananc
Kilikia Erywań stadion Hrazdan
Ulis Erywań stadion Kazak
Mika Erywań stadion Mika
Piunik Erywań Stadion Republikański
Erywań United FC Stadion Republikański
Dinamo Erywań stadion Kasachi Marzik
Erebuni Erywań stadion Erebuni
Kanaz Erywań
Malatia Erywań
Nairi Erywań stadion Nairi
Van Erywań
Jerazank Erywań
FC Erywań stadion Hrazdan

Osoby związane z miastem[edytuj | edytuj kod]

Główne atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]

  • plac Republiki – centralny plac miejski, miejsce spotkań i ceremonii. Znajduje się przy nim Muzeum Historii Armenii i Narodowa Galeria Armenii, hotel Mariott Armenia, budynek rządowy, budynek Ministerstwa Spraw Zagranicznych, budynek poczty głównej oraz Ministerstwa Transportu i Komunikacji
  • plac Wolności (dawniej: plac Teatralny) – miejsce protestów, znajduje się przy nim Ormiański Akademicki Teatr Opery i Baletu
  • Matenadaran – muzeum przechowujące zabytki piśmiennictwa ormiańskiego
  • Kaskady (Centrum Sztuki Cafesjana) – wiodące na wzgórze schody, ozdobione wieloma nowoczesnymi rzeźbami, pod którymi zlokalizowane są sale muzealne
  • Błękitny Meczet – jedyny meczet w Erywaniu
  • twierdza muzeum Erebuni
  • ulica Abowiana – najważniejsza aleja miejska
  • Narodowa Galeria Armenii – znajduje się w północnej części placu Republiki, w budynku, w którym mieści się także Muzeum Historii Armenii
  • Muzeum Historii Armenii – znajduje się w północnej części placu Republiki, w budynku, w którym mieści się także Narodowa Galeria Armenii
  • katedra św. Grzegorza Oświeciciela – największa świątynia w Armenii
  • kościół Katoghike – najstarszy ocalały kościół w Erywaniu
  • muzeum reżysera Sergieja Paradżanowa
  • fabryka koniaku Ararat
  • park Zwycięstwa – znajduje się tam pomnik Matki Armenii, muzeum militarne i dawne wesołe miasteczko
  • most Zwycięstwa
  • mauzoleum muzeum Zagłady (Muzeum Genocydu) na Cicernakaberd
  • Wielki Most Hrazdan
  • stadion Hrazdan
  • dom szachowy
  • synagoga
  • ogród zoologiczny

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Współpraca międzynarodowa[edytuj | edytuj kod]

Miasta partnerskie

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Komisja jednogłośnie (17 członków za) stwierdziła, że polska nazwa stolicy Armenii brzmi Erywań i nie należy dodawać jako możliwej do użycia formy „Erewań” powszechnie jeszcze używanej np. w mediach[2]. Nazwa „Erewań” utrzymuje się jednak w języku potocznym.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2013.
  2. ↑ Z raportu V spotkania Komisji, 13 marca, 2002, Protokół z IV, V i VI posiedzenia KSNG, które odbyły się w dniu 20 lutego, 13 marca i 17 kwietnia 2002, Dokument w wersji html.
  3. ↑ Hasło „Erewan” w Słowniku ortograficzny języka polskiego PWN.
  4. ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.. Демоскоп Weekly. [dostęp 2018-12-03].
  5. ↑ Всесоюзная перепись населения 1926 года. Демоскоп Weekly. [dostęp 2018-12-03].
  6. ↑ Всесоюзная перепись населения 1939 года. Демоскоп Weekly. [dostęp 2018-12-03].
  7. ↑ Ethnic Structure of the de jure Population Национальный соглать постоянного населения. (orm. • ang. • ros.)

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]


p • d • e
Podział administracyjny Armenii
ProwincjeArmenia
p • d • e
Miasta Światowego Dnia Książki i Praw Autorskich
2001 Madryt • 2002 Aleksandria • 2003 Nowe Delhi • 2004 Antwerpia • 2005 Montreal • 2006 Turyn • 2007 Bogota • 2008 Amsterdam • 2009 Bejrut • 2010 Lublana • 2011 Buenos Aires • 2012 Erywań • 2013 Bangkok • 2014 Port Harcourt • 2015 Inczon • 2016 Wrocław • 2017 Konakry • 2018 Ateny • 2019 Szardża • 2020 Kuala Lumpur
Flag of UNESCO.svg
Portal:Literatura
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Erywań&oldid=55200798”