Erywań

Erywań Երևան
Widok na Erywań, w tle góra Ararat
Herb Erywania Flaga Erywania
Państwo	Armenia
Prowincja	Erywań
Data założenia	782 r. p.n.e
Burmistrz	Taron Margarjan
Powierzchnia	227 km²
Wysokość	950-1200 m n.p.m.
Populacja (2012) • liczba ludności • gęstość	1 125 032 4956 os./km²
Nr kierunkowy	+374 10
Kod pocztowy	0001-0099
Podział miasta	12 dzielnic
Położenie na mapie Erywania Erywań
Położenie na mapie Armenii Erywań
40°11′N 44°31′E
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło Erywań w Wikisłowniku
Informacje turystyczne w Wikipodróżach
Strona internetowa

Erywań (orm.: Երևան [jɛɾɛˈvɑn])) – stolica i największe miasto Armenii. Jeden z głównych ośrodków przemysłowych, naukowych i kulturalnych Zakaukazia.

Nazwa miasta w języku polskim

Według publikacji Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii (Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej) z 2003 obowiązującą w języku polskim pisownią jest Erywań. Często stosowana forma Erewań, szczególnie w latach 80. XX wieku upowszechniona w dowcipach o Radiu Erewań, jest pochodną nazwy rosyjskiej obowiązującej do czasu upadku ZSRR. Po uzyskaniu przez Armenię niepodległości przywrócono dla nazwy stosowanej w Polsce zapis używany do końca lat 30.

Komisja zadecydowała jednomyślnie i bez alternatyw: "Komisja jednogłośnie (17 członków za) stwierdziła, że polska nazwa stolicy Armenii brzmi Erywań i nie należy dodawać jako możliwej do użycia formy Erewan powszechnie jeszcze używanej np. w mediach". Nazwa Erewań jest jednak powszechnie stosowana w języku potocznym.

Historia

• 782 p.n.e. – wzniesienie przez władcę Urartu Argiszti I warowni Erebuni, od której nazwy dzisiejsza stolica Armenii wywodzi swe miano
• 585 p.n.e. – zniszczenie twierdzy Teishebaini przez Scytów
• 658 – zdobycie przez Arabów
• 1387 – zdobycie i ograbienie przez Tamerlana
• 1513-1737 – w wyniku wojen persko-osmańskich Erywań zmieniał przynależność państwową 14-krotnie
• 6 czerwca 1679 – zniszczenie przez trzęsienie ziemi
• 1747 – wejście w skład Chanatu Erywańskiego
• 1 października 1827 – odbicie przez rosyjskie oddziały Iwana Paskiewicza z rąk Persów
• 1828 – wraz z okolicami Erywań znalazł się w granicach Imperium Rosyjskiego, co przyczyniło się do późniejszego rozwoju miasta
• 1837 – ustanowienie siedziby lokalnego ujezdu – jednostki podziału terytorialnego w ówczesnej Rosji
• 1874 – otwarcie pierwszej drukarni
• 1879 – powstanie pierwszego teatru
• 1898 – otwarcie linii kolejowych z Tyflisem, Aleksandropolem i Julfą i oddanie do użytku biblioteki publicznej
• 1913 – miasto połączone z siecią telefoniczną
• 28 maja 1918 – miasto stolicą Demokratycznej Republiki Armenii
• 29 listopada 1920 – początek okupacji przez Armię Czerwoną.
• 2 kwietnia 1921 – ostateczne przejęcie przez Sowietów, po uprzednim opanowaniu miasta przez lokalnych nacjonalistów
• 24 kwietnia 1965 – w związku z obchodami 50 rocznicy rzezi Ormian, doszło do pierwszej w historii ZSRR demonstracji z udziałem miliona ludzi. Manifestanci domagali się uznania za ludobójstwo masakry Ormian z 1915 roku przez autorytety Związku Radzieckiego.
• 1968 – obchody 2750 rocznicy powstania miasta
• 21 września 1991 – Erywań ponownie stolicą niepodległej Republiki Armenii
• kwiecień 1996 – przeprowadzenie Olimpiady Szachowej, mimo problemów Armenii wynikłych z konfliktu o Górski Karabach.

Geografia

Położony jest w dolinie rzeki Hrazdan pomiędzy 950 a 1200 m n.p.m. w północno-wschodniej części Doliny Ararat z górującym nad miastem szczytem Ararat (obecnie położonym na terenie Turcji).

Jako miasto wydzielone otoczone jest przez 4 marzer – Aragacotn, Ararat, Armawir oraz Kotajk.

Klimat

Klimat ma charakter kontynentalny. Lata są gorące i suche (nierzadko temperatura osiąga +40°С) a zimy relatywnie mroźne, natomiast opady występują tutaj niezwykle rzadko (nieco ponad 300 mm rocznie).

miesiąc

Sty

Lut

Mar

Kwi

Maj

Cze

Lip

Sie

Wrz

Paź

Lis

Gru

rocznie

przeciętna temperatura (°C)

-5,5

-3,5

+4,5

+12,5

+17,0

+22,5

+25,5

+25,5

+20,5

+14,0

+5,5

0,0

+11,5

opady (mm)

23

25

28

48

53

23

15

8

13

23

31

28

318

Transport

Transport lotniczy

Miasto jest obsługiwane przez dwa porty lotnicze. Międzynarodowy port lotniczy Zvartnots znajduje się 10 km na zachód od centrum Erywania. W 2007 roku otwarto w nim nowy terminal sfinansowany przez biznesmena Eduardo Eurnekiana, który nabył port lotniczy. Drugim lotniskiem jest Port lotniczy Erebuni, 7 km na południe od miasta. Wykorzystywane jest głównie przez siły zbrojne.

Transport miejski

Komunikacja miejska zasilona jest od 1949 przez trolejbusy. Do 2004 w mieście działała komunikacja tramwajowa. Transport publiczny obsługiwany jest również przez pojazdy typu van, zwane marszrutkami. Są tanim środkiem transportu miejskiego, wyręczającym autobusy. Ich połączenia obejmują całe miasto. Kursują też do innych miast w kraju. Połączenia kolejowe są słabo rozwinięte, stacja kolejowa Erywań.

Metro

Erywań od 7 marca 1981 roku posiada system komunikacji podziemnej – uzasadniał to rozwój miasta, który ówcześnie przewidywał osiągnięcie przez miasto 1,5-2 milionów mieszkańców do 2000. Jego elementy były stopniowo oddawane do użytku, przy czym budowa dalszych odcinków została zatwierdzona. Tempo rozbudowy spadło po trzęsieniu ziemi w 1988 i kryzysie ekonomicznym pierwszej połowy lat 90. Obecnie posiada 10 aktywnych stacji (są nimi Gortsaranain, Shengavit, Charbakh, Garegin Njhdehi Hraparak, Sasuntsi Davit, Zoravar Andranik, Hanrapetutyan Hraparak, Yeritasardakan, Marshal Baghramian oraz Barekamutyun) i rozciąga się na 13,4 km.

Sport

W Erywaniu mają swoje siedziby drużyny lokalnej piłki nożnej.

Klub	Stadion
Ararat Erywań	Stadion Hrazdan
Bananc Erywań	Stadion Bananc
Kilikia Erywań	Stadion Hrazdan
Uliss Erywań	Stadion Kazak
FC MIKA	Stadion Mika
Pjunik Erywań	Stadion Hanrapetakan
Erywań United FC	Stadion Hanrapetakan
Dinamo Erywań	Stadion Kasachi Marzik
Erebuni Erywań	Stadion Erebuni
Kanaz Erywań
Malatia Erywań
Nairit Erywań	Stadion Nairi
Van Erywań
Jerazank Erywań
FC Erywań	Stadion Hrazdan

Znani ludzie związani z miastem

• Władimir Akopian – szachista
• Wiktor Ambarcumian – astronom
• Lewon Aronian – szachista
• Aleksander Arutunian – kompozytor
• Dżiwan Gasparian – muzyk grający na duduku, kompozytor
• Aram Chaczaturian – kompozytor
• Sargis Howsepjan – piłkarz reprezentacji Armenii
• Władimir Kontariew – dyrektor Rosyjskiego Państwowego Chóru Kameralnego
• Edgar Manuczarian – piłkarz reprezentacji Armenii
• David Manojan – piłkarz reprezentacji Armenii
• Shavo Odadjian – basista (członek System of a Down)
• Lewon Paczadżjan – piłkarz reprezentacji Armenii
• Siergiej Paradżanow – reżyser filmowy
• Lewon Ter-Petrosjan – pierwszy prezydent Armenii w latach 1991–1998
• Sargis Sargsian – tenisista
• Sirusho – piosenkarka
• Emmy – piosenkarka

Główne atrakcje turystyczne

• Plac Republiki - centralny plac miejski, miejsce spotkań i ceremonii. Znajduje się przy nim Muzeum Historii, Galeria Narodowa, hotel "Mariott Armenia", centralna poczta, budynki rządowe oraz budynki Ministerstwa Administracji Wewnętrznej, Ministerstwa Spraw Zewnętrznych i Ministerstwa Energii i Zasobów naturalnych
• Plac Wolności (dawniej: Plac Teatralny) - znajduje się przy nim Opera-Teatr, był miejscem odbywania się protestów
• Matenadaran - muzeum przechowujące zabytki piśmiennictwa ormiańskiego
• Kaskady (Centrum Sztuki Cafesjana) - wiodące na wzgórze schody, ozdobione wieloma nowoczesnymi rzeźbami, pod którymi zlokalizowane są sale muzealne
• Błękitny Meczet
• Muzeum-twierdza Erebuni
• Ulica Abowiana - najważniejsza aleja miejska
• Ormiańska Galeria Narodowa
• Narodowe Muzeum Historii
• kościół św. Katogike - najstarszy ocalały kościół w Erywanie
• Muzeum reżysera Sergieja Paradżanowa
• fabryka koniaku Ararat
• Park Zwycięstwa - znajduje się tam pomnik Matki Armenii, muzeum militarne i dawne wesołe miasteczko
• Muzeum-mauzoleum Zagłady (Muzeum Genocydu) - Cicernakaberd
• Opera-Teatr
• Stadion Hrazdan
• Dom szachowy
• Synagoga w Erywaniu
• Zoo

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie:

Antananarywa (Madagaskar)
Ateny (Grecja)
Bejrut (Liban)
Bratysława (Słowacja)
Buenos Aires (Argentyna)
Cambridge (Wielka Brytania)
Carrara (Włochy)
Damaszek (Syria)
Florencja (Włochy)
Isfahan (Iran)
Kijów (Ukraina)
Kiszyniów (Mołdawia)
Los Angeles (USA)
Lyon (Francja)
Paryż (Francja)
Marsylia (Francja)
Mińsk (Białoruś)
Montreal (Kanada)
Moskwa (Rosja)
Odessa (Ukraina)
Podgorica (Czarnogóra)
Rostów nad Donem (Rosja)
Sankt Petersburg (Rosja)
São Paulo (Brazylia)
Stawropol (Rosja)
Tbilisi (Gruzja)
Wołgograd (Rosja)

Linki zewnętrzne

• Wszystko o Armenii. – zdjęcia Erywania, informacje typu encyklopedycznego.
• Armenica.org: Historia Armenii
• Artykuły popularnonaukowe o Armenii, zdjęcia
• Zdjęcia z Erywania
• World Gazetteer