Przejdź do zawartości

Izrael Poznański

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Damian T. Jankowski (dyskusja | edycje) o 23:18, 12 gru 2020. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Izrael Poznański
{{{alt grafiki}}}
Izrael Poznański
Data i miejsce urodzenia

25 sierpnia 1833
Aleksandrów Łódzki

Data i miejsce śmierci

28 kwietnia 1900
Łódź

Miejsce spoczynku

Nowy cmentarz żydowski w Łodzi

Zawód, zajęcie

przedsiębiorca

Majątek

11 mln rubli

Wyznanie

judaizm

Rodzice

Kalman Poznański
i Małka Lubińska

Małżeństwo

Leonia Hertz (1851–1900)

Dzieci

Z Leonią Hertz:
Ignacy, Herman, Karol, Maurycy, Anna (Ajdla), Joanna Natalia, Felicja (Fajga)

Krewni i powinowaci

rodzeństwo:
Ruchla, Bajla, Mojżesz, Debora, Pinkus,
Aleksander, Gite

Odznaczenia
Order św. Stanisława – III klasy Order Świętej Anny III klasy (Imperium Rosyjskie)
Multimedia w Wikimedia Commons
Fabryka Izraela Poznańskiego, ok. 1895
Pałac Izraela Poznańskiego
(grudzień 2005)
Mauzoleum Izraela Poznańskiego na cmentarzu żydowskim w Łodzi

Izrael Poznański, jid. ישראל פאזנאנסקי (ur. 25 sierpnia 1833 w Aleksandrowie Łódzkim[1], zm. 28 kwietnia 1900[2][3] w Łodzi) – przedsiębiorca łódzki pochodzenia żydowskiego. Zaliczany razem z Ludwikiem Geyerem i Karolem Scheiblerem do trzech łódzkich „królów bawełny”[4].

Życiorys

Lata młodości

Był wnukiem kramarza Izaaka z miasta Kowala na Kujawach i najmłodszym synem kupca Kalmana (któremu nadano nazwisko Poznański) oraz Małki z Lubińskich[1][5]. W 1825 roku 40-letni Kalman Poznański z żoną, dziećmi, parobkiem i służącą osiedlili się w Aleksandrowie Łódzkim. W rok po urodzeniu się Izraela (1834) rodzina Poznańskich, jako dość zamożna, przeniosła się z Aleksandrowa Łódzkiego do Łodzi, gdzie ojciec nabył prawo handlu towarami łokciowymi, czyli tkaninami bawełnianymi i tkaninami lnianymi, oraz zbudował pierwszą piętrową kamienicę na Starym Mieście – prowadził tam także kram z tkaninami i artykułami korzennymi.

W Łodzi Izrael Poznański skończył szkołę elementarną i tzw. progimnazjum. Przyszły multimilioner fachu przedsiębiorcy uczył się od podstaw. W wieku kilkunastu lat zbierał stare materiały, jeżdżąc rozklekotanym wózkiem, ciągniętym przez zabiedzonego konia (później niechętni bogaczowi twierdzili, że nie miał wówczas konia, a do wózka zaprzęgał psy). W wieku siedemnastu lat (1851) ożenił się z Leonią Hertz, córką Mojżesza Hertza, zamożnego kupca z Warszawy. W intercyzie małżeńskiej Izrael został przedstawiony jako „majster profesji tkackiej” wnoszący do małżeństwa manufakturę wartą 500 rubli. Żona Leonia wniosła mu w posagu sklep handlujący towarami łokciowymi w Warszawie.

Początek kariery

W grudniu 1852 Izrael Poznański przejął od ojca zarząd rodzinnej firmy kupieckiej. Później systematycznie poszerzał działalność: w 1859 jego zakład produkował materiały warte 6 tys. rubli, a w 1868 – 23 tys. rubli. W 1871 I. Poznański rozpoczął, trwające do 1892, skupowanie działek przy ul. Ogrodowej 17–23, na których zamierzał postawić kompleks przemysłowy. W 1872 powstał tu pierwszy obiekt fabryczny – tkalnia mechaniczna o dużej wydajności (200 krosien mechanicznych).

Rozwój przedsiębiorstwa

W kolejnych latach nastąpiła szybka rozbudowa zakładów, która objęła:

29 października 1889 firma została przekształcona w spółkę akcyjną, podobnie jak inne łódzkie przedsiębiorstwa bawełniane[4]. Oficjalna nazwa zakładów brzmiała: „Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Bawełnianych I. K. Poznańskiego w Łodzi”. Rozrastające się zakłady Poznańskiego zatrudniały z biegiem lat coraz więcej pracowników: w 1865 – 70 robotników, w 1879 – 426 robotników, w 1906 przeciętny stan zatrudnienia wynosił 6800 ludzi.

W 1883 roku w fabryce Poznańskiego wybuchł strajk na tle pogarszających się warunków pracy. Dniówka trwała wówczas 16 godzin, od 5 rano do 9 wieczorem, a dodatkowo Izrael Poznański wprowadził nakaz pracy w dni świąteczne. Miało to obowiązywać od 15 sierpnia, czyli począwszy od święta Matki Boskiej Zielnej. Złamanie nakazu kosztowało pracownika do 3 rubli. Protestujących spacyfikowała policja i sotnia kozaków, z fabryki usunięto 50 osób[6]. W lutym 1884 roku Poznański ukarał finansowo robotników, którzy protestowali przeciwko pracy w święto Matki Boskiej Gromnicznej. Jednego z robotników uderzył[7]. W 1891 roku pełnomocnik inspektora fabrycznego meldował, że w fabryce Poznańskiego płaci się relatywnie najmniej w Łodzi, a kary spotykające tkaczy są najwyższe[8]. W czasie buntu łódzkiego w 1892 roku w biurze fabryki Poznańskiego mieściło się tymczasowe biuro śledcze, gdzie poniżano i bito strajkujących pracowników, by następnie bez udowodnienia winy usunąć ich z fabryki[9].

W 1884 roku Izrael Poznański nabył dobra Nieznanowice w ówczesnym powiecie włoszczowskim. Wybudował tam fabrykę krochmalu dla potrzeb własnych zakładów w Łodzi. Zatrudniała ona 140 robotników. Wzniósł ponadto dwukondygnacyjny pałac wzorowany na klasycystycznych rezydencjach[10]. Latem 1889 roku pożar strawił fabrykę doszczętnie, a straty w nieubezpieczonym majątku ruchomym oszacowano na 60 000 rubli[11]. W 1910 roku pałac i resztę nieznanowickiego majątku Poznańscy sprzedali rodzinie Karskich[10].

Izrael Poznański zmarł 28 kwietnia 1900 i dwa dni później został pochowany w grobowcu rodzinnym na nowym cmentarzu żydowskim w Łodzi[2][12]. W roku śmierci jego majątek wynosił 11 mln rubli. I wojna światowa przyniosła przedsiębiorstwu Poznańskiego duże straty. Kolejne pokolenia zarządzały firmą do lat 30. XX wieku, kiedy zadłużone przedsiębiorstwo przejął Banca Commerciale Italiana.

Działalność charytatywna

W życiorysie Poznańskiego zaobserwować można wyraźną przemianę: początkowo znany był jako bezwzględny pracodawca, niedbający o bezpieczeństwo pracowników. W jego fabrykach dochodziło do licznych wypadków kończących się kalectwem lub śmiercią. Jednak pod koniec swojego życia niespodzianie zaangażował się w działalność charytatywną, budował sierocińce, szkoły dla biednych i szpitale. Był m.in. fundatorem ikonostasu w budowanej katedrze prawosławnej. W październiku 1884 roku, za gorliwość okazaną przy dziele budowy cerkwi św. Aleksandra Newskiego w Łodzi przy ul. Widzewskiej (ob. ul. Kilińskiego 56), Izrael Poznański został odznaczony Orderem Świętego Stanisława III klasy[13]. W marcu 1895 roku otrzymał Order Świętej Anny III klasy[14].

W 1891 roku ufundował terakotową posadzkę budowanego na pl. Kościelnym w Łodzi kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, wykonaną przez niemiecką firmę Villeroy & Boch z Mettlach[15][16][17]. W połowie lat 90. XIX w. sfinansował ponadto ⅓ kosztu budowy dużych organów w tymże kościele[18].

18 lutego 1895 roku przekazał notarialnie 100 000 rubli na rzecz przekształcenia łódzkiej Wyższej Szkoły Rzemieślniczej w szkołę techniczną[19].

Życie prywatne

Poznański miał z żoną Leonią siedmioro dzieci: czterech synów – Ignacego, Hermana, Karola i Maurycego – oraz trzy córki – Annę (Ajdlę, późniejszą żonę Jakuba Hertza), Joannę Natalię (późniejszą żonę Zygmunta Lewińskiego) i Felicję (Fajgę, zmarłą w niemowlęctwie).

Izrael Poznański w kulturze

Galeria

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Akt urodzenia I. Poznańskiego, Arch. Państwowe w Łodzi, zesp. Akta stanu cywilnego gminy żydowskiej w Aleksandrowie, sygn. 8; por. skan tegoż.
  2. ↑ a b Kronika. B.P. Izrael K. Poznański (oraz dwa nekrologi). „Rozwój”. Rok III (nr 99), s. 2, 5–6, 1900-04-30. Wiktor Czajewski (red.). Łódź: Wiktor Czajewski. [dostęp 2015-10-16]. Cytat: W sobotę, dnia 28 kwietnia r. b. po długich i ciężkich cierpieniach zmarł w Łodzi B.P. Izrael K. Poznański nasz czcigodny szef, senior. 
  3. ↑ [Nekrologi]. „Goniec Łódzki”. Rok III (99), s. 4–6, 1900-04-30. Roman Wierzchleyski (za red.). Łódź: Henryk Łubieński. [dostęp 2020-09-21]. 
  4. ↑ a b Leszek Skrzydło: Rody fabrykanckie. Wyd. 2. Cz. I. Łódź: Oficyna Bibliofilów, 1999, s. 53–55. ISBN 83-87522-23-6.
  5. ↑ Alan Jakman: „Król bawełny” – Izrael Poznański. [w:] Strona kwartalnika genealogicznego „More Maiorum”. moremaiorum.pl > Artykuły historyczne [on-line]. More Maiorum. Miesięcznik genealogiczny, 2014-08-26. [dostęp 2020-09-21].
  6. ↑ Próchnik 1864–1918 ↓, s. 361.
  7. ↑ Perl 1910 ↓, s. 160.
  8. ↑ Próchnik 1864–1918 ↓, s. 368.
  9. ↑ Perl 1910 ↓, s. 330.
  10. ↑ a b Michał Szafrański: Nieznanowice: rys historyczny. [w:] Portal sołectwa Nieznanowice. nieznanowice.pl > Historia Nieznanowic [on-line]. nieznanowice.pl. [dostęp 2016-03-20].
  11. ↑ Wiadomości bieżące. Pożar fabryki. „Dziennik Łódzki”. Rok VI (nr 153), s. 2, 1889-07-11. Antoni Chomętowski (red.). Łódź: Stefan Kossuth. ISSN 1898-3111. [dostęp 2016-03-20]. 
  12. ↑ Nekrologi. „Rozwój”. Rok III (nr 100), s. 5–7, 1900-05-01. Wiktor Czajewski (red.). Łódź: Wiktor Czajewski. [dostęp 2015-10-16]. Cytat: W dniu wczorajszym złożyliśmy do grobu zwłoki przedwcześnie zgasłego Prezesa Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności B.P. Izraela K. Poznańskiego. 
  13. ↑ Kronika Łódzka. Jego Cesarska Mość.... „Dziennik Łódzki”. Rok I (nr 232), s. 2, 1884-10-16. Zdzisław Kułakowski (red.). Łódź: Zdzisław Kułakowski. ISSN 1898-3111. [dostęp 2015-10-24]. 
  14. ↑ Z miasta i Okolic. Najwyższe nagrody. „Tydzień”. Rok XXIII (nr 10), s. 2, 1895-03-10. Mirosław Dobrzański (red.). Petroków (Piotrków Trybunalski): Mirosław Dobrzański. [dostęp 2016-09-29]. 
  15. ↑ Wiadomości ogólne. W kościele Wniebowzięcia N. M. P.... „Dziennik Łódzki”. Rok VIII (nr 163), s. 2, kol. 2, 1891-07-25. Bolesław Knichowiecki (red.). Łódź: Stefan Kossuth. ISSN 1898-3111. [dostęp 2020-09-20]. 
  16. ↑ Wiadomości ogólne. Z kościołów. „Dziennik Łódzki”. Rok VIII (nr 218), s. 2, kol. 2, 1891-10-02. Bolesław Knichowiecki (red.). Łódź: Stefan Kossuth. ISSN 1898-3111. [dostęp 2020-09-20]. 
  17. ↑ Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Łodzi. O parafii. Rys historyczny. [w:] Portal archidiecezji łódzkiej. archidiecezja.lodz.pl > Parafie > Dekanat Łódź Bałuty [on-line]. Kuria Metropolitalna Łódzka. [dostęp 2020-09-20].
  18. ↑ Enka. Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Łodzi. „Tydzień”. Rok XXV (nr 24), s. 2, kol. 1–3, 1897-06-13. Mirosław Dobrzański (red.). Petroków (Piotrków Trybunalski): Mirosław Dobrzański. [dostęp 2020-09-20]. 
  19. ↑ Z miasta i Okolic. Ofiara. „Tydzień”. Rok XXIII (nr 14), s. 4, 1895-04-07. Mirosław Dobrzański (red.). Petroków (Piotrków Trybunalski): Mirosław Dobrzański. [dostęp 2016-09-29]. 
  20. ↑ Roman Frister: Potomkowie Izraela Poznańskiego. [w:] Portal „Polityki”. polityka.pl > Więcej – Historia [on-line]. Polityka sp. z o.o. s.k.a., 2010-10-23. [dostęp 2020-09-21]. Tekst ukazał się pod tytułem Powrót do ziemi obiecanej w tygodniku „Polityka” nr 43 (2779) z dn. 23 października 2010, s. 111.
  21. ↑ Człowiek z Manufaktury. [w:] Strona Teatru Wielkiego w Łodzi. operalodz.com > Aktualności [on-line]. Teatr Wielki w Łodzi, 2016-05-05. [dostęp 2019-02-15].
  22. ↑ CZŁOWIEK Z MANUFAKTURY / pierwsze publiczne wykonanie opery z udziałem Małgorzaty Walewskiej. [w:] Strona Teatru Wielkiego w Łodzi. operalodz.com > Aktualności [on-line]. Teatr Wielki w Łodzi, 2016-12-12. [dostęp 2017-01-07].
  23. ↑ Publiczność ma głos! / Konkurs kompozytorski na operę CZŁOWIEK Z MANUFAKTURY. [w:] Strona Teatru Wielkiego w Łodzi. operalodz.com > Aktualności [on-line]. Teatr Wielki w Łodzi, 2017-01-05. [dostęp 2017-01-07].
  24. ↑ Informacja prasowa Teatru Wielkiego w Łodzi (autor korporatywny): „Człowiek z Manufaktury” – premiera w Teatrze Wielkim w Łodzi. [w:] Strona Urzędu Miasta Łodzi. uml.lodz.pl > Kalendarz > Luty 2019 > 02 [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2019-02-02. [dostęp 2019-02-15].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Izrael_Poznański&oldid=61655435”