Marcin Król

Marcin Król
Pełne imię i nazwisko	Marcin Feliks Król
Data i miejsce urodzenia	19 maja 1944 Warszawa
Data śmierci	25 listopada 2020
Zawód, zajęcie	filozof polityki, historyk idei, nauczyciel akademicki, publicysta
Tytuł naukowy	profesor nauk humanistycznych
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Odznaczenia

Marcin Feliks Król (ur. 19 maja 1944 w Warszawie, zm. 25 listopada 2020) – polski filozof polityki, historyk idei i publicysta, profesor nauk humanistycznych, profesor zwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego.

Życiorys

Rodzina

Był synem Stanisława Króla (1902–1984), profesora Politechniki Warszawskiej, i Zofii z domu Trybulskiej. Jego ojcem chrzestnym był Józef Rybicki.

Okres PRL

Lata 60. i 70.

Był absolwentem VI Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Reytana w Warszawie. Tam zaprzyjaźnił się z Wojciechem Karpińskim, kolegą klasowym i późniejszym wieloletnim współpracownikiem. W 1966 ukończył studia filozoficzne, w 1967 studia socjologiczne (studiował dwa kierunki równolegle) na Uniwersytecie Warszawskim. Jego praca magisterska z filozofii nosiła tytuł Absolut epistemologiczny i komunikacja intersubiektywna u Kartezjusza i Husserla. W 1967 rozpoczął na Uniwersytecie Warszawskim studia doktoranckie.

W styczniu 1968 uczestniczył w proteście przeciwko zdjęciu ze sceny spektaklu Dziady Adama Mickiewicza w reżyserii Kazimierza Dejmka. 8 marca 1968 wziął udział w demonstracji studenckiej w obronie relegowanych z Uniwersytetu Warszawskiego studentów, był członkiem delegacji studenckiej, która podjęła rozmowy z władzami uczelni. 9 marca 1968 uczestniczył w nieformalnym spotkaniu u Włodzimierza Kofmana, na którym omawiano przebieg wydarzeń i rozważano dalsze możliwości protestu. W kolejnych dniach wspierał komitet studencki, który koordynował dalsze protesty. 10 kwietnia 1968 został zatrzymany, a 12 kwietnia 1968 aresztowany po zarzutem „organizacji nielegalnych zgromadzeń”; zwolniono go bez procesu po trzech miesiącach.

Następnie kontynuował studia doktoranckie, w 1971 obronił pracę doktorską pt. Historia i utopia. Świadomość historyczna w ideologii jakobinów (1789–1794), napisaną pod kierunkiem Niny Assorodobraj-Kuli. Od 1972 był zatrudniony w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. Na przełomie lat 60. i 70. nawiązał współpracę z „Tygodnikiem Powszechnym”, w którym debiutował w 1972. Razem z Wojciechem Karpińskim publikował na jego łamach teksty w cyklu Od Mochnackiego do Piłsudskiego. Sylwetki polityczne XIX wieku, które ukazały się drukiem w 1974 (okrojone przez cenzurę, która nie zgodziła się m.in. na pierwszą część tytułu). Książka ta była jedną z ważnych lektur środowisk opozycyjnych II połowy lat 70.; była dyskutowana m.in. w środowisku Aleksandra Halla, który uważał ją za wyjątkową dla przełamania lęku przed ideą narodową.

W 1975 podpisał List 59, przeciwko zmianom w Konstytucji PRL, w tym wpisaniu do niej wpisaniu do niej kierowniczej roli PZPR i wieczystego sojuszu z ZSRR. W 1977 uzyskał w IFiS PAN stopień doktora habilitowanego, na podstawie pracy poświęconej polskiemu konserwatyzmowi XIX wieku. W latach 1977–1978 przebywał w USA, wykładał na Uniwersytecie Yale i Uniwersytecie Teksańskim w Austin.

Następnie powrócił do Polski, włączył się w działania niezależne od władz. Jesienią 1978 został członkiem Towarzystwa Kursów Naukowych, w ramach którego w roku akademickim 1979/1980 miał prowadzić seminarium Polska myśl polityczna XX wieku. Był opiekunem przygotowywanej przez Aleksandra Halla pracy doktorskiej Polska myśl polityczna na przełomie XIX i XX wieku, a w 1981 wydał broszurę Józef Piłsudski – ewolucja myśli politycznej. W 1978 założył razem z Wojciechem Karpińskim pismo „Res Publica” (pierwszy numer ukazał się na początku 1979), w którym został redaktorem naczelnym. Ambicją pisma było poszukiwanie liberalno-konserwatywnego, pragmatycznego stylu pisania o polityce, wolnego od nadużywania patriotycznych haseł i symboli.

W 1979 w emigracyjnym wydawnictwie Libella opublikował książkę Style politycznego działania. Wokół „Buntu Młodych” i „Polityki”, która odbiła się szerokim echem w środowiskach opozycji. W książce tej wskazywał na aktualność myśli konserwatywnej dla kształtowania filozofii polityki opartej na roztropnym rozpoznawaniu problemów społecznych, a także formowania wewnętrznej suwerenności narodu. Jednocześnie wykluczał stosowanie ideologii konserwatywnej w bieżącej akcji politycznej, uznając takie próby za groteskowe.

Również w 1979 został członkiem polskiego oddziału PEN Clubu.

Lata 80.

W okresie wydarzeń sierpniowych w 1980 był sygnatariuszem skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami. Współpracował z Polskim Porozumieniem Niepodległościowym, dla którego przygotował wydane w sierpniu 1980 fragmenty pamiętników Jeanna Monneta. W 1980 został doradcą NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze, nie był jednak członkiem związku, gdyż formalnie nigdzie nie pracował. Podjął pozostawioną bez odzewu próbę legalizacji „Res Publiki”, której wydawanie zakończyło ogłoszenie stanu wojennego w grudniu 1981.

Na początku lat 80. został członkiem zespołu redakcyjnego „Tygodnika Powszechnego”. W latach 80. przybliżał w dalszym ciągu myśl konserwatywną, w 1982 opublikował pracę Stańczycy. Antologia myśli społecznej i politycznej konserwatystów krakowskich, a w 1985 książkę Konserwatyści a niepodległość. Studia nad polską myślą konserwatywną XIX wieku. Pozostawał natomiast krytyczny wobec dziedzictwa Narodowej Demokracji. Wartości konserwatywne uznawał za istotne w refleksji teoretycznej, prowadzenie polityki prawicowej uważał jednak za anachroniczne. W latach 1983–1985 współtworzył Grupę Publicystów Politycznych, która sformułowała propozycję ugody politycznej z władzami komunistycznymi. Dzięki temu miały zostać zapoczątkowane procesy modernizacyjne, ku czemu miały prowadzić ułatwienia dla prywatnej inicjatywy w gospodarce oraz niezależne od władz działania w sferze kultury i nauki. Grupa nie widziała sensu prowadzenia polityki prowadzonej wyłącznie dla celów dalekosiężnych, takich jak niepodległość i demokracja. Jesienią 1984 zaangażował się w założony przez Stanisława Stommę Klub Myśli Politycznej „Dziekania”, należał obok jego twórcy do głównych ideologów tego środowiska, kontynuując poszukiwanie realistycznych prób tworzenia większej autonomii obywatelskiej. Jego oponenci w środowiskach opozycyjnych (Adam Michnik, publicyści pisma „Krytyka”) nazwali jego styl myślenia „nowym realizmem”, krytykując koncepcję ugody – jak uważali – za wszelką cenę. Środowiska prawicowe z kręgu Wiesława Chrzanowskiego i Marka Jurka obawiały się fasadowych układów z władzą i rozmycia ideowego ruchu proweniencji konserwatywno-narodowej o odcieniu katolickim. Czesław Bielecki uważał natomiast, że stanowisko „realistyczne” jest zbyt minimalistyczne, a nadto cechuje się nadmiernie gabinetowym, salonowym stylem. Poczynając od 1986, Marcin Król był członkiem nieformalnego konwentu seniorów „Dziekanii”, wyznaczającego program działania klubu. W 1987 zaczął rozluźniać swoją współpracę, albowiem preferował wcześniejszą formułę klubu dyskusyjnego, zamiast sformalizowanego stowarzyszenia. W tym okresie zaczęło być mu bliżej do środowiska sformowanego wokół Lecha Wałęsy, Tadeusza Mazowieckiego i Bronisława Geremka. Po legalizacji KMP „Dziekania” jako stowarzyszenia w sierpniu 1988 wszedł jeszcze w skład pozastatutowego Konwentu Opiniodawczego.

Po wielomiesięcznych staraniach w czerwcu 1987 rozpoczął wydawanie, tym razem w obiegu oficjalnym, reaktywowanego pisma „Res Publica” (w nakładzie 25 tys. egzemplarzy) i został jego redaktorem naczelnym. Jakkolwiek oznaczało to faktyczne poszerzenie możliwości działania niezależnego od władz, spotkało się z negatywnym odbiorem części opinii publicznej. W listopadzie 1987 uczestniczył w spotkaniu 60 intelektualistów zaproszonych przez Lecha Wałęsę w celu poszukiwania możliwości formowania bardziej demokratycznego ustroju PRL. W czasie tego spotkania opowiedział się przeciwko jednolitemu kierownictwu całej opozycji (pogląd ten okazał się jednak mniejszościowy). Na łamach podziemnego pisma „Wola” we wrześniu 1988 postulował stworzenie Komitetu Ocalenia Ekonomicznego składającego się z fachowców wybranych wspólnie przez władzę i opozycję. W „Tygodniku Powszechnym” zamieścił jesienią 1988 i w styczniu 1989 cykl artykułów poświęconych minimalnym warunkom ugody z władzami PRL, które dotyczyły legalizacji NSZZ „Solidarność”, odpolitycznienia gospodarki, zapewnienia legalnego działania opozycji oraz postulatu prowadzenia jawnej polityki międzynarodowej. W grudniu 1988 został członkiem Komitetu Obywatelskiego przy przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechu Wałęsie, w 1989 uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu w zespole do spraw reform politycznych i w podzespole do spraw środków masowego przekazu.

III Rzeczpospolita

W 1990 został członkiem prezydenckiego sztabu wyborczego Tadeusza Mazowieckiego. Do 1992 pozostawał redaktorem naczelnym pisma „Res Publica”, następnie był redaktorem pisma „Res Publica Nowa”. W 1992 został pracownikiem Uniwersytetu Warszawskiego, w latach 1996–2002 oraz 2005–2012 był dziekanem, a w latach 2002–2005 prodziekanem Wydziału Stosowanych Nauk Społecznych UW, kierował założoną przez siebie w 2003 Katedrą Studiów nad Tradycją i Zmianą Społeczną w XIX i XX wieku (od 2007 pod nazwą Katedrą Historii Idei i Antropologii Kulturowej). W 1999 otrzymał tytuł profesora nauk humanistycznych.

Był członkiem Collegium Invisibile oraz przewodniczącym rady Fundacji im. Stefana Batorego.

Od 2000 publikował w „Tygodniku Powszechnym” stały felieton. W 2008 zrezygnował z dalszej współpracy z tym tygodnikiem, był krytyczny wobec sposobu redagowania pisma. Stale współpracował z gazetą „Dziennik Polska-Europa-Świat” i jej dodatkiem „Europa”.

W udzielonym w 2014 „Gazecie Wyborczej” wywiadzie pt. Byliśmy głupi, a następnie w wydanej w 2015 książce pod tym samym tytułem, krytycznie spojrzał na sposób transformacji Polski po komunizmie oraz udział swojej formacji w tych przemianach.

Odznaczenia i wyróżnienia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2011, nadany przez prezydenta Bronisława Komorowskiego, za wybitne zasługi dla przemian demokratycznych w Polsce, za znaczące osiągnięcia w działalności publicznej i społecznej)
• Nagroda Fundacji im. Kościelskich (1975)

Publikacje

• Sylwetki polityczne XIX wieku, wyd. Znak, Kraków 1974 (z Wojciechem Karpińskim).
• Style politycznego myślenia: wokół «Buntu młodych» i «Polityki», wyd. Libella, Paryż 1979.
• Józef Piłsudski. Ewolucja myśli politycznej, wyd. Niezależny Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981.
• Ład utajony. Zbiór publicystyki, wyd. Znak, Kraków 1983.
• Słownik demokracji, wyd. Wszechnica Społeczno-Polityczna, Kraków 1983.
• Konserwatyści a niepodległość. Studia nad polską myślą konserwatywną XIX wieku, wyd. Pax, Warszawa 1985.
• Podróż romantyczna, wyd. Libella, Paryż 1986.
• Liberalizm strachu czy liberalizm odwagi? (seria Demokracja. Filozofia i praktyka), wyd. Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 1996.
• Od Mochnackiego do Piłsudskiego: sylwetki polityczne XIX wieku, wyd. Świat Książki, Warszawa 1997 (poszerzone o fragmenty usunięte przez cenzurę wydanie książki Sylwetki polityczne XIX wieku).
• Romantyzm – piekło i niebo Polaków, wyd. Fundacja „Res Publica”, Warszawa 1998.
• Historia myśli politycznej. Od Machiavellego po czasy współczesne, wyd. Arche, Gdańsk 1998.
• Patriotyzm przyszłości, wyd. Rosner & Wspólnicy, Warszawa 2004.
• Bezradność liberałów. Myśl liberalna wobec konfliktu i wojny, wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2005.
• Nieco z boku. Autobiografia niepolityczna, wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2008, ​ISBN 978-83-7469-898-6​.
• Czego nas uczy Leszek Kołakowski, wyd. Czerwone i Czarne, Warszawa 2010.
• Europa w obliczu końca, wyd. Czerwone i Czarne, Warszawa 2012, ​ISBN 978-83-7700-054-0​.
• Klęska rozumu: kulisy najważniejszych wydarzeń w historii najnowszej, wyd. Czerwone i Czarne, Warszawa 2013.
• Słownik demokracji samorządowej, wyd. Kurhaus Publishing, Warszawa 2014, ​ISBN 978-83-63993-97-9​.
• Wielcy władcy, wyd. Czerwone i Czarne, Warszawa 2014, ​ISBN 978-83-7700-164-6​.
• Byliśmy głupi, wyd. Czerwone i Czarne, Warszawa 2015, ​ISBN 978-83-7700-192-9​.
• Pora na demokrację, wyd. Znak, Kraków 2015, ​ISBN 978-83-240-3883-1​.
• Lepiej już było. O luksusie wolności, niepamięci i trzech wartościach europejskich, wyd. Czerwone i Czarne, Warszawa 2016, ​ISBN 978-83-7700-240-7​.
• Jaka demokracja?, wyd. Agora, Warszawa 2017, ​ISBN 978-83-268-2560-6​.
• Do nielicznego grona szczęśliwych, wyd. Iskry, Warszawa 2018, ​ISBN 978-83-244-1011-8​.
• Krótka historia myśli politycznej, wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2019, ​ISBN 978-83-66232-08-2​.

Opublikował i opatrzył przedmową wybory pism: Stańczycy. Antologia myśli społecznej i politycznej konserwatystów krakowskich (wyd. Pax, Warszawa 1982) oraz Historia i polityka. Wybór publicystyki Adolfa Bocheńskiego (wyd. PIW, Warszawa 1989), Konserwatyści polscy 1918–1939. Wybór pism (wyd. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2015). Przetłumaczył O demokracji w Ameryce Alexisa de Tocqueville’a (wyd. PIW, Warszawa 1976). Wydał także powieść kryminalną Prowincja (wyd. W.A.B., Warszawa 2017).

Linki zewnętrzne

• Marcin Król – wykaz publikacji w Litdok – Europa Środkowo-Wschodnia, Instytut Herdera w Marburgu. [dostęp 2011-05-19].