Rongorongo
Rongorongo – pismo używane dawniej do zapisu prawdopodobnie języka rapanui używanego na Wyspie Wielkanocnej. Jedyny rdzenny systemem pisma na terenie całej Polinezji. Do czasów współczesnych zachowały się 23 lub 24 artefakty z napisami wyrytymi pismem rongorongo.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Pismo zawiera nieco ponad 600 zidentyfikowanych unikatowych znaków[1]. Znaki rongorongo zapisywane były systemem bustrofedonu odwracanego: czytanie rozpoczynano od lewego dolnego rogu w kierunku prawego i przy każdym końcu wersu odwracano tabliczkę o 180 stopni i kontynuowano czytanie od lewej do prawej[1]. Uważa się, że teksty pisane rongorongo są zapisane w języku rapanui[2].
Data powstania pisma jest nieznana. Jedna z hipotez mówi, że powstało ono dopiero w wyniku kontaktu z europejskimi najeźdźcami, ale jest to mało prawdopodobne. Pierwsi europejscy odkrywcy wyspy w początku XVIII w. nie odnotowali znajomości pisma wśród miejscowej ludności. Pierwsze tablice zawierające teksty zanotowane pismem rongorongo zostały odkryte przypadkowo w 1869 r. przez biskupa Tahiti[1] – Florentina-Étienne’a „Tepano” Jaussena (1815–1891). Biskup otrzymał prezent w postaci ozdobnego sznura nawiniętego na kołowrotek, który został wykonany przez misjonarzy poddanych biskupowi z jednej z ozdobnych tablic pokrytych pismem rongorongo. Zaciekawiony tablicą, której użyto do wykonania kołowrotka, biskup wysłał list do miejscowych misjonarzy z prośbą o zgromadzenie jak największej ilości tablic oraz rozpoczął pierwsze próby tłumaczenia. Na wyspie znaleziono jednak tylko kilkanaście tablic[3]. Wówczas nikt nie potrafił odczytać pisma[1]. Większość zabytków tego pisma zaginęła. Przetrwało 23[4] lub 24[5] tabliczek zapisanych rongorongo, w tym tabliczka z Berlina, pierwotnie zawierająca najdłuższy znany tekst w tym piśmie[5]. Łącznie na tych tabliczkach stwierdzono przeszło 12 tys. glifów[6]. Wszystkie tabliczki są wyryte w drewnie i znajdują się w kolekcjach muzealnych[5].
Pismo rongorongo było jedynym rdzennym systemem pisma na terenie całej Polinezji[1].
Według ustnej tradycji wyspiarzy istniały dwa pisma: powszechne – rongorongo i pismo tau ceremonialne, związane z kultem bogów czy przodków. Sztuka pisania i czytania była zarezerwowana dla specjalnie kształconych pieśniarzy tangata manu o te-rongo-rongo, czyli „ludzi-ptaków znających rongorongo”, i była wielkim przywilejem. Tradycyjna nazwa pisma kohau rongo-rongo oznaczała „łamać włócznie” lub „łamać słowa”. Wyraz rongo lub rong w językach polinezyjskich oznacza „słyszeć”, „wysłuchać”. Natomiast w kilku odmianach quechua z terenów Andów istnieje słowo rongo-go, które oznacza „wiadomość”.
Spis 600 glifów pisma opublikował w 1958 r. Thomas S. Barthel[7][8]. W 2007 r. Igor Pozdniakov i Konstantin Pozdniakov stwierdzili, że w rzeczywistości unikatowych glifów jest jedynie 52, a pozostałe to ligatury[8]. Ich zestawienie obejmuje znaki użyte w prawie wszystkich tekstach, z wyjątkiem rzadkich znaków wyrytych na tzw. lasce z Santiago.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
| 01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07 | 08 | 09 | 10 | 14 | 15 | 16 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
| 22 | 25 | 27 | 28 | 34 | 38 | 41 | 44 | 46 | 47 | 50 | 52 | 53 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
| 59 | 60 | 61 | 62 | 63 | 66 | 67 | 69 | 70 | 71 | 74 | 76 | 901 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
| 91 | 95 | 99 | 200 | 240 | 280 | 380 | 400 | 530 | 660 | 700 | 720 | 730 |
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Polak próbuje odczytać unikatowe pismo z Wyspy Wielkanocnej, naukawpolsce.pap.pl, 8 września 2017 [dostęp 2017-09-09].
- ↑ Wieczorek 2022 ↓, s. 47.
- ↑ Catherine and Michel Orliac, Des dieux regardent les étoiles. Za S. Fischer.
- ↑ Wieczorek i in. 2021 ↓, s. 1.
- ↑ a b c Wieczorek 2022 ↓, s. 47, 49.
- ↑ Wieczorek 2022 ↓, s. 50.
- ↑ Thomas S. Barthel, Grundlagen zur Entzifferung der Osterinselschrift, hamburg: de Gruyter, 1958, DOI: 10.1515/9783111641256 (niem.).
- ↑ a b Igor Pozdniakov, Konstantin Pozdniakov, Rapanui Writing and the Rapanui Language: Preliminary Results of a Statistical Analysis, „Forum for Anthropology and Culture”, 3, 2007, s. 3–36 [zarchiwizowane 2008-06-25] (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Thor Heyerdahl: Wyprawa Kon-Tiki. Warszawa: 1995. ISBN 83-85661-89-1.
- Thor Heyerdahl: Aku-Aku: tajemnica Wyspy Wielkanocnej. Warszawa: Muza, 1995.
- Rafał Wieczorek, Nowe światło na rongorongo – pismo Wyspy Wielkanocnej, „Archeologia żywa”, 4 (86), 2022, s. 46–51.
- Rafał M. Wieczorek i inni, The rongorongo tablet from Berlin and the time-depth of Easter Island’s writing system, „The Journal of Island and Coastal Archaeology”, 2021, s. 1–20, DOI: 10.1080/15564894.2021.1950874 (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Dr. Steven Roger Fischer, Easter Island’s “Rongorongo” Script. netaxs.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-15)]. (ang.).
- Jacques B.M. Guy, RONGORONGO The Easter Island Tablets. netaxs.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-09)]. (ang.).
- rapa-nui.net. Tradycja. Kultura. Współczesność. rapa-nui.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-07)].
| Alfabetyczne |
| ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Spółgłoskowe (abdżady) | |||||||||||
| Półalfabetyczne | |||||||||||
| Alfabetyczno-sylabiczne (abugidy) |
| ||||||||||
| Sylabiczne |
| ||||||||||
| Logograficzne |
| ||||||||||
| Nieodczytane (nieznana struktura) | |||||||||||
| Protopisma | |||||||||||
| Alfabety fonetyczne | |||||||||||
| Pseudoalfabety | |||||||||||
| Zapis liczb | |||||||||||
| Projekty ideograficzne |
