X-SAMPA

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

X-SAMPA (ang. Extended Speech Assessment Methods Phonetic Alphabet) – alfabet fonetyczny stworzony w 1995 roku przez londyńskiego profesora Johna C. Wellsa. W przeciwieństwie do IPA jest on całkowicie kompatybilny z ASCII, co ułatwia pisanie na typowej klawiaturze komputera osobistego.

Prekursorem X-SAMPA była SAMPA, w której symbole miały różne znaczenie w zależności od języka.

Symbole[edytuj | edytuj kod]

Małe litery[edytuj | edytuj kod]

X-SAMPA IPA Opis Przykłady
a Xsampa-a.png samogłoska otwarta przednia niezaokrąglona polskie dama ["dama], hiszpańskie padre ["paD4e]
b Xsampa-b.png spółgłoska zwarta dwuwargowa dźwięczna polskie brat [brat], francuskie bon [bO~]
b_< Xsampa-b lessthan.png spółgłoska iniektywna dwuwargowa dźwięczna sindhi ɓarʊ [b_<arU]
c Xsampa-c.png spółgłoska zwarta podniebienna bezdźwięczna węgierskie latyak ["lAcAk]
d Xsampa-d.png spółgłoska zwarta dziąsłowa dźwięczna polskie dom [dOm], francuskie doigt [dwa]
d` Xsampa-d'.png spółgłoska zwarta z retrofleksją dźwięczna szwedzkie hord [hu:d`]
d_< Xsampa-d lessthan.png spółgłoska iniektywna dziąsłowa dźwięczna sindhi ɗarʊ [d_<arU]
e Xsampa-e.png samogłoska półprzymknięta przednia niezaokrąglona polskie wieś [v_jes\]
f Xsampa-f2.png spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna angielskie five [faIv], polskie fan [fan]
g Xsampa-g.png spółgłoska zwarta miękkopodniebienna dźwięczna polskie grób [grup], francuskie longue [lO~g]
g_< Xsampa-g lessthan.png spółgłoska iniektywna miękkopodniebienna dźwięczna sindhi ɠəro [g_<@ro]
h Xsampa-h.png spółgłoska szczelinowa krtaniowa bezdźwięczna angielskie house [haUs]
h\ Xsampa-hslash.png spółgłoska szczelinowa krtaniowa dźwięczna czeskie hrad [h\rat]
i Xsampa-i.png samogłoska przymknięta przednia niezaokrąglona polskie wino [vinO], hiszpańskie si [si]
j Xsampa-j2.png spółgłoska półotwarta podniebienna angielskie yes [jEs], polskie ja [ja]
j\ Xsampa-jslash2.png spółgłoska szczelinowa podniebienna dźwięczna nowogreckie γειά [j\a]
k Xsampa-k.png spółgłoska zwarta miękkopodniebienna bezdźwięczna polskie kot ["kOt], hiszpańskie carro ["kar:o]
l Xsampa-l.png spółgłoska boczna dziąsłowa angielskie lay [leI], polskie lód [lut]
l` Xsampa-l'.png spółgłoska boczna półotwarta z retrofleksją szwedzkie sorl [so:l`]
l\ Xsampa-lslash.png spółgłoska boczna uderzeniowa dziąsłowa japońskie ramen [l\ameN]
m Xsampa-m.png spółgłoska nosowa dwuwargowa polskie mysz [m1S]
n Xsampa-n.png spółgłoska nosowa dziąsłowa polskie nos [nOs]
n` Xsampa-n'.png spółgłoska nosowa z retrofleksją szwedzkie hörn [h2:n`]
o Xsampa-o.png samogłoska półprzymknięta tylna zaokrąglona francuskie gros [gRo]
p Xsampa-p.png spółgłoska zwarta dwuwargowa bezdźwięczna polskie pan ["pan]
p\ Xsampa-pslash.png spółgłoska szczelinowa dwuwargowa bezdźwięczna japońskie fuku [p\M_0kM]
q Xsampa-q.png spółgłoska zwarta języczkowa bezdźwięczna arabskie qasbah ["qAs_?ba]
r Xsampa-r.png spółgłoska drżąca dziąsłowa polskie rower ["rOvEr], hiszpańskie rey [rej]
r` Xsampa-r'.png spółgłoska uderzeniowa z retrofleksją hindi baā [b@r`A:]
r\ Xsampa-rslash2.png spółgłoska półotwarta dziąsłowa angielskie (brytyjskie) red [r\Ed]
r\` Xsampa-rslash'.png spółgłoska półotwarta z retrofleksją angielskie (amerykańskie) red [r\`Ed]
s Xsampa-s.png spółgłoska szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna angielskie seem [si:m], polskie sesja ["sEsja]
s` Xsampa-s'.png spółgłoska szczelinowa z retrofleksją bezdźwięczna szwedzkie mars [mas`]
s\ Xsampa-sslash.png spółgłoska szczelinowa dziąsłowo-podniebienna bezdźwięczna polskie świerszcz [s\v'erStS]
t Xsampa-t.png spółgłoska zwarta dziąsłowa bezdźwięczna angielskie stew [stu:], polskie tuja ["tuja]
t` Xsampa-t'.png spółgłoska zwarta z retrofleksją bezdźwięczna szwedzkie mört [m2t`]
u Xsampa-u.png samogłoska przymknięta tylna zaokrąglona polskie suka ["suka]
v Xsampa-v.png spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa dźwięczna polskie walka ["valka],
v\ (lub P) Xsampa-Porvslash.png spółgłoska półotwarta wargowo-zębowa niderlandzkie west [v\Est]/[PEst]
w Xsampa-w2.png spółgłoska półotwarta wargowo-miękkopodniebienna angielskie west [wEst], polskie auto ["awtO]
x Xsampa-x.png spółgłoska szczelinowa miękkopodniebienna bezdźwięczna polskie loch [lOx]
x\ Xsampa-xslash2.png spółgłoska szczelinowa zadziąsłowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna szwedzkie sjal [x\A:l]
y Xsampa-y.png samogłoska przymknięta przednia zaokrąglona francuskie tu [ty] niemieckie über ["y:b6]
z Xsampa-z.png spółgłoska szczelinowa dziąsłowa dźwięczna polskie zoo [zO:], francuskie azote [a"zOt]
z` Xsampa-z'.png spółgłoska szczelinowa z retrofleksją dźwięczna mandaryńskie rang [z`aN]
z\ Xsampa-zslash.png spółgłoska szczelinowa dziąsłowo-podniebienna dźwięczna polskie źrebak ["z\rEbak]

Wielkie litery[edytuj | edytuj kod]

X-SAMPA IPA Opis Przykłady
A Xsampa-A2.png samogłoska otwarta tylna niezaokrąglona angielskie father ["fA:D@(r\)]
B Xsampa-B2.png spółgłoska szczelinowa dwuwargowa dźwięczna hiszpańskie lavar [la"Ba4]
B\ Xsampa-Bslash.png spółgłoska drżąca dwuwargowa
C Xsampa-C2.png spółgłoska szczelinowa podniebienna bezdźwięczna niemieckie ich [IC], polskie [CistOrja]
D Xsampa-D2.png spółgłoska szczelinowa międzyzębowa dźwięczna angielskie then [DEn]
E Xsampa-E2.png samogłoska półotwarta przednia niezaokrąglona polskie sen [sEn], angielskie met [mEt]
F Xsampa-F.png spółgłoska nosowa wargowo-zębowa angielskie emphasis ["EFf@sIs]
G Xsampa-G2.png spółgłoska szczelinowa miękkopodniebienna dźwięczna nowogreckie γωνία [Go"nia], polskie niechby [JEGb1]
G\ Xsampa-Gslash.png spółgłoska zwarta języczkowa dźwięczna eskimoskie nirivvik [niG\ivvik]
G\_< Xsampa-Gslash lessthan.png spółgłoska iniektywna języczkowa dźwięczna mam ʛa [G\_<a]
H Xsampa-H.png spółgłoska półotwarta wargowo-podniebienna francuskie huit [Hi]
H\ Xsampa-Hslash.png spółgłoska szczelinowa nagłośniowa bezdźwięczna  
I Xsampa-I2.png samogłoska prawie przymknięta przednia scentralizowana niezaokrąglona angielskie kit [kIt]
I\ Xsampa-Islash.png samogłoska prawie przymknięta centralna niezaokrąglona walijskie ysgrifenidd [@sgri"venI\D]
J Xsampa-J.png spółgłoska nosowa podniebienna hiszpańskie año ["aJo], polskie koń [kOJ]
J\ Xsampa-Jslash.png spółgłoska zwarta podniebienna dźwięczna węgierskie egy [EJ\]
J\_< Xsampa-Jslash lessthan.png spółgłoska iniektywna podniebienna dźwięczna sindhi ʄaro [J\_<aro]
K Xsampa-K2.png spółgłoska boczna szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna walijskie llaw [KaU]
K\ Xsampa-Kslash.png spółgłoska boczna szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna  
L Xsampa-L2.png spółgłoska boczna półotwarta podniebienna włoskie famiglia [fa"miLa], hiszpańskie (kastylijskie) llamar [La"mar],
L\ Xsampa-Lslash.png spółgłoska boczna półotwarta miękkopodniebienna
M Xsampa-M.png samogłoska przymknięta tylna niezaokrąglona tureckie kırk [kM4k]
M\ Xsampa-Mslash.png spółgłoska półotwarta miękkopodniebienna hiszpańskie fuego ["fweM\o]
N Xsampa-N2.png spółgłoska nosowa miękkopodniebienna angielskie thing [TIN], polskie ręka [rENka]
N\ Xsampa-Nslash.png spółgłoska nosowa języczkowa japońskie san [saN\]
O Xsampa-O2.png samogłoska półotwarta tylna zaokrąglona polskie noc [nOts]
O\ Xsampa-Oslash.png mlask dwuwargowy  
P (lub v\) Xsampa-Porvslash.png spółgłoska półotwarta wargowo-zębowa niderlandzkie west [PEst] / [v\Est],
Q Xsampa-Q.png samogłoska otwarta tylna zaokrąglona angielskie (brytyjskie) lot [lQt]
R Xsampa-R2.png spółgłoska szczelinowa języczkowa dźwięczna francuskie roi [Rwa]
R\ Xsampa-Rslash.png spółgłoska drżąca języczkowa arystokratyczne” lub „paryskier
S Xsampa-S2.png spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa bezdźwięczna polskie szop [SOp]
T Xsampa-T2.png spółgłoska szczelinowa międzyzębowa bezdźwięczna angielskie thin [TIn]
U Xsampa-U2.png samogłoska prawie przymknięta tylna scentralizowana zaokrąglona angielskie foot [fUt]
U\ Xsampa-Uslash.png samogłoska prawie przymknięta centralna zaokrąglona  
V Xsampa-V.png samogłoska półotwarta tylna niezaokrąglona angielskie strut [str\Vt]
W Xsampa-X.png spółgłoska szczelinowa wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna angielskie (szkockie) when [WEn]
X Xsampa-x2.png spółgłoska szczelinowa języczkowa bezdźwięczna nuxálk kaxims [kaXims]
X\ Xsampa-Xslash.png spółgłoska szczelinowa gardłowa bezdźwięczna arabskie <ح>ha’ [X\A:]
Y Xsampa-Y2.png samogłoska prawie przymknięta przednia scentralizowana zaokrąglona niemieckie hübsch [hYpS]
Z Xsampa-Z2.png spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa dźwięczna polskie żaba ["Zaba]

Inne symbole[edytuj | edytuj kod]

X-SAMPA IPA Opis Przykłady
. Xsampa-fullstop.png granica sylaby  
" Xsampa-doublequotes.png akcent  
% Xsampa-percentage.png akcent poboczny  
' (lub _j) Xsampa-'or j.png palatalizacja  
: Xsampa-colon.png samogłoska długa  
:\ Xsampa-colonslash.png samogłoska półdługa w języku estońskim kontrastuje zarówno z krótką jak i długą
-   separator  
@ Xsampa-at.png szwa angielskie arena [@"r\i:n@]
@\ Xsampa-atslash.png samogłoska półprzymknięta centralna niezaokrąglona paicĩ kɘ̄ɾɘ̄ [k@\_M4@\_M]
{ Xsampa-leftcurly.png samogłoska prawie otwarta przednia niezaokrąglona angielskie trap [tr\{p]
} Xsampa-rightcurly.png samogłoska przymknięta centralna zaokrąglona szwedzkie sju [x\}:]; angielskie (Estuary English i australijskie) boot [b}:t]
1 Xsampa-1.png samogłoska przymknięta centralna niezaokrąglona polskie ryba [”r1ba]
2 Xsampa-2.png samogłoska półprzymknięta przednia zaokrąglona francuskie deux [d2]
3 Xsampa-3.png samogłoska półotwarta centralna niezaokrąglona angielskie (brytyjskie) nurse [n3:s]
3\ Xsampa-3slash.png samogłoska półotwarta centralna zaokrąglona irlandzkie tomhail [t3\:l_j]
4 Xsampa-4.png spółgłoska uderzeniowa dziąsłowa hiszpańskie pero ["pe4o], angielskie (amerykańskie) better ["bE4@`]
5 Xsampa-l eor5.png spółgłoska półotwarta boczna zębowa welaryzowana polskie (sceniczne) łapa ["5apa]
6 Xsampa-6.png samogłoska prawie otwarta centralna niemieckie besser ["bEs6], angielskie (australijskie) mud [m6d]
7 Xsampa-7.png samogłoska półprzymknięta tylna niezaokrąglona estońskie kõik [k7ik]
8 Xsampa-8.png samogłoska półprzymknięta centralna zaokrąglona szwedzkie buss [b8s]
9 Xsampa-9.png samogłoska półotwarta przednia zaokrąglona francuskie neuf [n9f], duńskie drømme [dR9m@]
& Xsampa-amper.png samogłoska otwarta przednia zaokrąglona
? Xsampa-questionmark.png zwarcie krtaniowe angielskie (cockney) bottle ["bQ?l]
?\ Xsampa-qmarkslash.png spółgłoska szczelinowa gardłowa dźwięczna arabskie ع (`ayn) [?\Ajn]
*   łącznik  
/   nieokreślona samogłoska  
<\ Xsampa-lessthanslash.png spółgłoska szczelinowa nagłośniowa dźwięczna  
<...> &nbsp; notacja niesegmentalna  
>\ Xsampa-greaterthanslash.png spółgłoska zwarta nagłośniowa  
^ Xsampa-hat.png upstep  
! Xsampa-exclamation.png downstep  
!\ Xsampa-exclamationslash.png mlask zadziąsłowy  
| Xsampa-bar.png poboczna grupa intonacyjna  
|\ Xsampa-barslash.png mlask zębowy  
|| Xsampa-doublebar.png główna grupa intonacyjna  
|\|\ Xsampa-doublebarslash.png mlask boczny dziąsłowy  
=\ Xsampa-equalsslash.png mlask podniebienny  
-\ Xsampa-dashslash.png znak łączący  

Znaki diakrytyczne[edytuj | edytuj kod]

X-SAMPA IPA Opis
_" Xsampa- doublequotes.png centralizacja
_+ Xsampa- plus.png przesunięcie języka do przodu
_- Xsampa- minus.png przesunięcie języka do tyłu
_/   ton wznoszący
_0 Xsampa- 0.png bezdźwięczność
_<   spółgłoska iniektywna
= (lub _=) Xsampa-equalsor equals.png spółgłoska zgłoskotwórcza
_> Xsampa- greaterthan.png spółgłoska ejektywna
_?\ Xsampa- questionslash.png faryngalizacja
_\   ton opadający
_^ Xsampa- hat.png samogłoska niezgłoskotwórcza
_} Xsampa- rightcurly.png spółgłoska zwarta bez plozji
` Xsampa-'rhino.png retrofleksja, na przykład t` = ʈ ; po samogłosce – rotacyzacja
~ (lub _~) Xsampa-tildor tild.png nazalizacja
_A Xsampa- A.png uniesiona nasada języka
_a Xsampa- a2.png spółgłoska apikalna
_B Xsampa- B.png szczególnie niski ton
_B_L Xsampa- B L.png ton niski wznoszący
_c Xsampa- c.png mniejsze zaokrąglenie warg
_d Xsampa- d.png spółgłoska zębowa
_e Xsampa- e.png welaryzacja lub faryngalizacja
<F> Xsampa-ltFgt.png opadająca intonacja w zdaniu
_F Xsampa- F.png ton opadający
_G Xsampa- G.png welaryzacja
_H Xsampa- H.png ton wysoki
_H_T Xsampa- H T.png ton wysoki wznoszący
_h Xsampa- h.png przydech
_j (lub ') Xsampa-'or j.png palatalizacja
_k Xsampa- k.png creaky voice
_L Xsampa- L.png ton niski
_l Xsampa- l.png plozja boczna
_M Xsampa- M.png ton średni
_m Xsampa- m.png spółgłoska laminalna
_N Xsampa- N.png spółgłoska językowo-wargowa
_n Xsampa- n2.png plozja nosowa
_O Xsampa O.png większe zaokrąglenie warg
_o Xsampa- o.png obniżenie języka
_q Xsampa- q.png cofnięta nasada języka
<R> Xsampa-ltRgt.png wznosząca intonacja w zdaniu
_R Xsampa- R.png ton wznoszący
_R_F Xsampa- R F.png ton opadająco-wznoszący
_r Xsampa- r.png uniesienie języka
_T Xsampa- T.png szczególnie wysoki ton
_t Xsampa- t.png dysząca dźwięczność
_v Xsampa- v.png dźwięczność
_w Xsampa- w.png labializacja
_X Xsampa- X.png szczególnie krótka samogłoska
_x Xsampa- x.png zbliżenie do szwy

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]