Język albański: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Wycofano edycje użytkownika 77.164.83.13 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to G.Markuć. |
m drobne techniczne |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Język infobox |
{{Język infobox |
||
| |
|kolor = ccccff |
||
| |
|nazwa oryginalna = Gjuha shqipe |
||
| |
|kraj, region1 = [[Albania]], [[Kosowo]], [[Macedonia]], [[Czarnogóra]], [[Włochy]], [[Grecja]], [[Serbia]] i inne |
||
| |
|liczba = 6,2 mln| pozycja = (poza pierwszą 100.) |
||
| |
|rodzina = [[Języki indoeuropejskie]] |
||
* Język albański |
* Język albański |
||
| |
|rodzaj = [[alfabet łaciński|łacińskie]] |
||
| |
|kraj, region2 = [[Albania]], [[Kosowo]] |
||
| |
|agencja = ''Brak oficjalnej regulacji'' |
||
| |
|iso1 = sq| iso2 = alb/sqi|iso3=sqi| sil = ALS/ALN/AAE/AAT |
||
| |
|kod = sq| przymiotnik = Albańska |
||
| |
|język = albański| przymiotnik2 = albańskiego |
||
| |
|wikisłownik = Język albański |
||
}} |
}} |
||
{{inne znaczenia|współczesnego języka, używanego w Albanii|[[język albański (Kaukaz)]]}} |
{{inne znaczenia|współczesnego języka, używanego w Albanii|[[język albański (Kaukaz)]]}} |
||
Wersja z 12:39, 16 wrz 2014
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
{{{klasyfikacja}}} | |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| Organ regulujący | Akademia Nauk Albanii | ||||||
| Kody języka | |||||||
| ISO 639-1 | sq | ||||||
| ISO 639-2 | alb/sqi | ||||||
| ISO 639-3 | sqi | ||||||
| ISO 639-5 | sqj | ||||||
| IETF | sq | ||||||
| Glottolog | alba1267 | ||||||
| Ethnologue | sqi | ||||||
| GOST 7.75–97 | алб 030 | ||||||
| WALS | alb | ||||||
| SIL | ALS/ALN/AAE/AAT | ||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Język albański (alb. Gjuha shqipe) – język indoeuropejski z grupy satem, którym posługuje się ok. 6,2 mln Albańczyków zamieszkujących Albanię (3,6 mln), Kosowo (1,7 mln), Macedonię (450 tys.), a także Włochy (Arboresze) i Grecję (Arwanici). W Albanii, Kosowie i Macedonii posiada on status języka urzędowego.
Istnieją dwie odmiany terytorialne języka, istotnie odmienne fonologicznie, gramatycznie i leksykalnie: dialekt gegijski (alb. gegë) na północy Albanii, w Kosowie i Macedonii (znacznie się różniące) oraz toskijski (alb. toskë) na południu Albanii, we Włoszech i Grecji. Granicę między nimi tworzy rzeka Shkumbin oraz 41° równoleżnik; jest to również granica kulturowa. Norma literacka języka, nauczana w szkołach w Albanii, jest oparta głównie na dialekcie toskijskim.
Historia
Początki języka sięgają VII-VIII w. n.e. Jest on prawdopodobnie spokrewniony z językami iliryjskim i mesapijskim, które występowały również nad Adriatykiem lub z trako-dackimi. Tę drugą możliwość potwierdzają między innymi pewne podobieństwa z językiem rumuńskim (około 50 słów[1]), który wg jednej z hipotez ukształtował się na trako-dackim substracie językowym, a także liczne podobieństwa pomiędzy słownictwem albańskim i trako-dackim[potrzebny przypis].
Najstarszy zapis w tym języku to formuła chrztu, zapisana przez biskupa Pala Engjëlliego w 1462 roku.
Współczesny język literacki istnieje od XIX w. Od 1908 do zapisu używa się alfabetu łacińskiego, wcześniej używano alfabetu greckiego, cyrylicy i pisma arabskiego.
Wymowa
Alfabet języka albańskiego zawiera 36 znaków: a, b, c, ç, d, dh, e, ë, f, g, gj, h, i, j, k, l, ll, m, n, nj, o, p, q, r, rr, s, sh, t, th, u, v, x, xh, y, z, zh.
| Litera | IPA | Opis | Przykład |
|---|---|---|---|
| c | [ʦ] | jak c w car | cigarja (papieros) |
| ç | [ʧ] | jak cz w czeski | çasti (chwila) |
| dh | [ð] | jak th w ang. this dźwięczne | dhoma (pokój) |
| ë | [œ]/[ə] | akcentowane: jak ö w niem. möchte; nieakcentowane: (ə) (szwa), w wygłosie (na końcu słowa) często ledwo słyszalne |
hëna (księżyc) |
| gj | [ɟ] | podobne jak dj w Nadia bądź krótkie dź | gjithë (wszystko) |
| ll | [ɫ] | jak ł sceniczne (kresowe) w łatwo | fillimi (początek) |
| nj | [ɲ] | jak ń w sanie | njoh (znać) |
| q | [c] | palatalne (zmiękczone) t lub słabe cz (trochę słabsze niż ç) podobnie jak t w pl. sympatia wymowa alternatywna: ć lub kj, tylnojęzykowe (przede wszystkim w Macedonii) |
qeni (pies) |
| r | [ɾ] | słabe r wymówione końcówką języka | tre (trzy) |
| rr | [r] | wibrujące r wymówione zaokrągloną końcówką języka jak w barrakuda | rruga (ulica) |
| sh | [ʃ] | jak sz | shkolla (szkoła) |
| th | [θ] | jak th bezdźwięczne w ang. think | thika (nóż) |
| x | [ʣ] | dz, | lexoj (czytać) |
| xh | [ʤ] | jak dż w pl. dżungla | xhaba (tani) |
| y | [y] | jak ü jak w niem. grün | pylli (las) |
| zh | [ʒ] | ż, jak żurnal | zhurmi (hałas) |
- ↑ Alexandru Cihac Słownik Etymologiczny z połowy XIX wieku; dla zwolenników trako-dackiego pochodzenia języka rumuńskiego podobieństwo z j. albańskim jest koronnym argumentem, nikt nie udowodnił, że te 50 słów ma tracko-dackie pochodzenie
Bibliografia
- Jeziorski Marek, Wiśniewski Jerzy, Słownik minimum albańsko‑polski i polsko‑albański, Warszawa 1992.
- Mindak Jolanta, Sawicka Irena, Zarys gramatyki języka albańskiego, Warszawa 1993.
- Saneja Mazllum, Wójcik Alina, Mini rozmówki albańskie, Warszawa 1992.
- Sawicka Irena, Charakterystyka fonetyki albańskiej; [w:] Albanistyka polska, red. I. Sawicka, Toruń 2007, s.183-195.