Żanna Kormanowa

Żanna Kormanowa

Żanna Zelikman

Data i miejsce urodzenia	14 sierpnia 1900 Łódź, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	3 sierpnia 1988 Warszawa, Polska
Zawód, zajęcie	historyk ruchu robotniczego
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Partia	SDKPiL, KPP, PPR, PZPR
Małżeństwo	Paweł Korman
Odznaczenia

Żanna Kormanowa (ur. 14 sierpnia 1900 w Łodzi, zm. 3 sierpnia 1988 w Warszawie) – działaczka komunistyczna, publicystka, historyk ruchu robotniczego, dyrektor Departamentu Reformy Szkolnictwa i Wychowania w Ministerstwie Oświaty TRJN 1945–1948, od 1947 pracownik naukowy Instytutu Historii Uniwersytetu Warszawskiego, odpowiedzialna za komunizację / bolszewizację polskiego szkolnictwa i nauk historycznych w stalinowskiej Polsce w latach 1944–1956.

Życiorys

Urodziła się w żydowskiej rodzinie Marka Zelikmana, nauczyciela matematyki, i Eugenii z Jaszuńskich, dyrektorki i nauczycielki prywatnego gimnazjum żeńskiego. W 1919 ukończyła liceum w Pabianicach i podjęła studia na Uniwersytecie Warszawskim, które dwukrotnie przerywała ze względów zarobkowych. Od 1922 była nauczycielką w Łodzi. Na przełomie lat 1917/1918 wstąpiła do Koła Młodzieżowego SDKPiL, do którego należał m.in. jej kuzyn Salomon Jaszuński. Od 1924 działała w Związku Zawodowym Nauczycieli Szkół Średnich Żydowskich, publikowała artykuły w lewicowej prasie związkowej i oświatowej. Działaczka ruchu wolnomyślicielskiego. Studia ukończyła w 1926 z tytułem doktora filozofii. W 1932 była członkiem komórki nauczycielskiej KPP.

Po agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę, w październiku 1939 udała się na tereny okupacji sowieckiej. W listopadzie została dyrektorem żeńskiej szkoły średniej w Białymstoku, w maju 1940 kierownikiem placówki metodycznej nauczania historii przy Obwodowym Oddziale Oświaty, a w listopadzie 1940 zastępca dyrektora Instytutu Pedagogicznego w Białymstoku. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w czerwcu 1941 uciekła do Stalingradu, gdzie uczyła języków obcych, a następnie na Ural, gdzie była starszym inżynierem w dziale informacji naukowej w Instytucie Naukowo-Badawczym Przemysłu Opon, przeniesionym tu z Moskwy. Od maja 1943 pracowała w Komitecie ds. Dzieci Polskich przy Komitecie Oświaty Ludowej RFSRR. Przygotowała projekt programu nauczania historii dla klas III–VII, wydany w lipcu 1944, przedstawiający dzieje Polski w sposób podporządkowany bieżącym celom ówczesnej polityki ZSRR w celu indoktrynacji polskich dzieci i młodzieży w kierunku prosowieckim; program nieustannie podkreślał życzliwy stosunek ZSRR do Polski i „zgubny” charakter wschodniej polityki Polski. Publikowała w prasie i wydawnictwach ZPP. 1 grudnia 1943 została pracownikiem Instytutu Historii Akademii Nauk ZSRR. Była obok Stanisława Skrzeszewskiego głównym specjalistą w dziedzinie szkolnictwa w ZPP. 10 listopada 1944, po powrocie do kraju, została Naczelnikiem Wydziału Programów i Reformy Szkolnictwa Resortu Oświaty PKWN, a następnie, po przekształceniu PKWN w Rząd Tymczasowy, dyrektorem Departamentu Reformy Szkolnictwa i Wychowania Ministerstwa Oświaty. 1 grudnia 1944 wstąpiła do PPR. Opracowała cykl pogadanek o reformie rolnej i nowe programy nauczania wprowadzone w 1945 do szkół średnich. Członek Wydziału Kobiecego KC PPR i władz Ligi Kobiet. Prowadziła działalność propagandową i publicystyczną.

W lipcu 1947 habilitowała się z najnowszej historii społeczno-gospodarczej (dot. ruchu robotniczego) i jesienią 1947 zaczęła prowadzić na Uniwersytecie Warszawskim wykłady z historii XIX i XX w. i ruchów społecznych. 8 czerwca 1948 otrzymała tytuł profesora nadzwyczajnego Historii Ruchów Społecznych na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Była jednym z głównych realizatorów polityki partii w naukach historycznych, zajmując zdecydowanie ortodoksyjne marksistowskie stanowisko. W 1948 należała do współzałożycieli Marksistowskiego Zrzeszenia Historyków. W maju 1949 otrzymała od Sekretariatu KC PZPR zadanie opracowania nowego podręcznika historii Polski. Od 15 września 1949 była kierownikiem Działu Historycznego w teoretycznym organie PZPR „Nowe Drogi”. 1 marca 1950 została zastępcą kierownika Katedry Historii Polski w Instytucie Kształcenia Kadr Naukowych (IKKN) przy KC PZPR – partyjnej uczelni powołanej dla kształcenia marksistowskich kadr, mających w przyszłości zastąpić „reakcyjnych” profesorów. Zmierzała do przekształcenia nauki polskiej w duchu marksistowskim.

Grób Żanny Kormanowej na cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Uczestniczyła w pracach komisji przygotowującej I Kongres Nauki Polskiej stanowiący narzędzie stalinizacji polskiej nauki. Przygotowała referat Podsekcji Historii, którego pierwsza redakcja potępiała wszystko i wszystkich w polskich naukach historycznych i z tego powodu zyskała negatywną ocenę większości członków komisji, m.in. Aleksandra Gieysztora, Witolda Kuli i Tadeusza Manteuffla. Na I Konferencji Metodologicznej Historyków Polskich w Otwocku na przełomie 1951/1952 wygłosiła referat „Zagadnienie partyjności w nauce historycznej”, wskazując na konieczność opowiedzenia się historyków „po stronie walczących mas”. W pierwszej połowie lat 50 XX w. opublikowała dwa podręczniki historii Polski, przedstawiające komunistyczne ujęcie dziejów kraju. W listopadzie 1961 została kierownikiem Katedry Historii Ruchów Społecznych na Wydziale Historii UW, a 1962 otrzymała nominację na profesora zwyczajnego (bez wymaganego prawem dorobku naukowego). W 1968 usunięta z Instytutu Historii PAN, a 1970 przeszła na emeryturę. Mimo to nadal prowadziła seminarium doktoranckie na UW oraz w Wyższej Szkole Nauk Społecznych przy KC PZPR. Członek komitetu redakcyjnego Słownika biograficznego działaczy polskiego ruchu robotniczego.

Do końca życia była przewodniczącą Komitetu Redakcyjnego „Słownika biograficznego działaczy polskiego ruchu robotniczego”.

Jej mąż (od 1924), Paweł Korman „Litwin”, „Paweł” (1901–1941), inżynier elektryk, technik kinematograficzny, był w latach 20 XX w. jednym z czołowych działaczy ZNMS „Życie” we Lwowie i współredaktorem „Myśli Polskiej”.

Zmarła w Warszawie, pochowana na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera B3-3-7).

Uczniowie

Jej uczniami byli m.in. Benon Dymek, Jerzy Holzer, Józef Jakubowski, Tadeusz Jędruszczak, Krystyna Kawecka-Wójcik, Edward Kołodziej, Maria Korniluk, Eugeniusz Cezary Król, Józef Kuczyński, Jacek Kuroń, Stanisław Lato, Liu-Dzu-Si, Józef Ławnik, Kazimiera Maj, Wiesława Mastalerz, Teresa Monasterska, Krystyna Murzynowska, Walentyna Najdus, Mirosława Papierzyńska-Turek, Andrzej Piber, Władysław Ratyński, Janina Schoenbrenner, Zbigniew Szczygielski, Hanna Turska, Aleksandra Tymieniecka, Anna Żarnowska.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
• Order Sztandaru Pracy II klasy
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (19 sierpnia 1946)
• Medal 40-lecia Polski Ludowej
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (24 stycznia 1955)
• Medal im. Ludwika Waryńskiego
• Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”
• Odznaka „Za zasługi dla województwa warszawskiego”

Bibliografia

• Jan Kancewicz, Żanna Kormanowa (1900–1988), „Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego” 27 (1988), nr 4, s. 161–163.
• Jan Kancewicz, Żanna Kormanowa (1900–1988), „Z Pola Walki” 32 (1989), nr 2/3, s. 200–205.
• Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Edycja 2, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, s. 579.
• Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego t. 3, Warszawa 1992.
• Tadeusz Rutkowski, Kormanowa Żanna [w:] Encyklopedia Białych Plam, t. 10, Radom 2003, s. 124–126.
• Tadeusz Rutkowski, Nauki historyczne w Polsce 1944–1970. Zagadnienia polityczne i organizacyjne, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2007, s. 39, przyp. 92.
• Rafał Stobiecki, Historiografia PRL. Ani dobra, ani mądra, ani piękna ale skomplikowana, Warszawa 2007 s. 254–272.
• Listy Żanny Kormanowej do Władimira Piczety, oprac. i przetł. z jęz. ros. Jan Szumski, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 47 (2010), s. 161–178.
• Tomasz Siewierski, Komuniści i historycy. Polski ruch robotniczy w badaniach uczonych w PRL – wybrane aspekty [w:] Partia komunistyczna w Polsce. Struktury – ludzie – dokumentacja, pod red. Dariusza Magiera, Lublin – Radzyń Podlaski 2012, s. 463–479.
• Rafał Stobiecki, Żanna Kormanowa (1900–1988). Szkic do portretu wojującej marksistki [w:] Tenże, Historycy polscy wobec wyzwań XX wieku, Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje 2014, s. 205–234.