Stary Łupków
49°14′51″N 22°03′33″E/49,247500 22,059167| osada | |
 Widok na stację kolejową | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
605 m n.p.m. |
| Liczba ludności |
22 |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-543[2] |
| Tablice rejestracyjne |
RSA |
| SIMC |
0354360[3] |
Położenie na mapie gminy Komańcza  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu sanockiego  | |
| 49°14′51″N 22°03′33″E/49,247500 22,059167[1]
| |
Stary Łupków – osada, dawna wieś położona w południowo-wschodniej Polsce w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Komańcza[3][4].
W Starym Łupkowie znajduje się tunel kolejowy wybudowany w 1874 pod Przełęczą Łupkowską, łączący polską i słowacką sieć kolejową.
Położenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Stary Łupków leży na pograniczu Beskidu Niskiego i Bieszczadów Zachodnich, u stóp przełęczy Łupkowskiej, nad potokiem Łupka zwanym też Smolniczek, dopływem Osławy.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
 |
Ta sekcja od 2011-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Wieś została założona w 1526 na prawie wołoskim przez braci Olechnę i Iwaśka ze Szczawnego w przywileju wymieniania jako Zubkow[5]. Tereny te prawdopodobnie były już wówczas zamieszkane[6].
Przez osadę w 1619 r. przechodzili lisowczycy. 20 listopada 1619 r. lisowczycy, pod dowództwem Walentego Rogawskiego (w sile 10 tysięcy), nie prowadząc taborów, nie musieli szukać dogodnego przejścia przez góry i wybrali nie strzeżoną przez wojska Jerzego I Rakoczego Przełęcz Łupkowską i dzięki temu przeszli na tyły jego wojska i zaskoczyli, lekceważących ich, Węgrów. 21 listopada doszło do zwycięskiej dla lisowczyków bitwy pod Zavadą.
Do roku 1772 wieś leżała w województwie ruskim, ziemia sanocka. Od 1772 Łupków należał do cyrkułu leskiego, a następnie sanockiego w Galicji.
W Powstaniu Krakowskim 22 lutego 1846 r. od Przełęczy Łupkowskiej, z okolic Kalnicy i Leska, miał atakować Sanok Jerzy Bułharyna, dowodzący siłami miejscowymi i słowackimi. Po kilku potyczkach przy dojściu do Zahutynia i nie mając wsparcia, od północy, wycofał się na Węgry.
W połowie 1872 roku zbudowano trasę kolejową pod nazwą Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna, która połączyła – poprzez Przełęcz Łupkowską – ówczesną Galicję z Węgrami, a docelowo Budapeszt ze Lwowem. Pod Przełęczą wybudowano tunel o długości 416 m. Po zbudowaniu kolei, w sąsiedztwie Łupkowa powstała osada kolejarska, nazwana obecnie Nowy Łupków. W czasie I wojny światowej w 1915 roku doszło do uszkodzenia tunelu przy wycofywaniu się wojsk austro-węgierskich. Od listopada 1918 do stycznia 1919 istniała tu Republika Komańczańska.
Staraniem PTT w Sanoku pod koniec marca 1938 w tzw. „Wartowni” przy tunelu otwarto schronisko[7].
W czasie II wojny światowej tunel kolejowy był dwa razy uszkodzony – 1 września 1939 r. Wojsko Polskie uniemożliwiło wykorzystanie tunelu przez najeżdżającą armię niemiecką. Przełęcz tę Niemcy przekroczyli dopiero 12 września 1939 r.
W czasie wycofywania się przed Armią Czerwoną w 1944 r. tunel zaminowali Niemcy i po raz kolejny wysadzono w powietrze.
W latach międzywojennych wieś zaczęła się rozwijać jako letnisko i zimowisko oraz powstało schronisko turystyczne. Wiosną 1946 tereny te były obszarem walk z UPA. 25 marca 1946 siły UPA zaatakowały strażnicę WOP i posterunek straży kolejowej w Łupkowie; atak odparto, lecz następnie wojska wraz z polską ludnością przeszły na stronę słowacką wobec braku możliwości dalszej obrony[6]. Wieś obecnie jest mocno wyludniona, pozostał budynek stacji kolejowej, kilka starych domów oraz pewna liczba nowo wybudowanych.
Parafia łacińska w Bukowsku do 1947. Osada sąsiaduje ze słowackim historycznym regionem Zemplín.
Transport[edytuj | edytuj kod]
Znajduje się tutaj stacja kolejowa w Łupkowie oraz od lat 80. XX wieku studenckie schronisko turystyczne. Do roku 1914 przez tunel w Łupkowie prowadziła linia kolejowa oraz przejście graniczne Galicji i Królestwa Węgier.
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Widok na Semakowski Wierch i schronisko "Radosne Szwejkowo" -
Schronisko „Chata na Końcu Świata” -
Na dawnym cmentarzu -
Pozostałości pomnika I wojny światowej -
-
Wlot do tunelu kolejowego -
Widok na Przełęcz Łupkowską -
Schronisko „Radosne Szwejkowo”
_-_old_greek_catholic_cemetery_(2).JPG)
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Przełęcz Łupkowska
- Nowy Łupków
- Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna
- Stacja kolejowa w Łupkowie
- Tunel kolejowy w Łupkowie
- Zakład Karny Łupków
- Schronisko w Łupkowie
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 129915
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., lipiec 2017, s. 1196 [zarchiwizowane 2017-08-15].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Mychajło Hruszewski, Матеріали до історії суспільно-політичних і економічних відносин Західньої України. Серія перша (ч. 1-80) (1361—1530), LXXVI, s.86, 1905.
- ↑ a b Stanisław Kłos, Bieszczady. Przewodnik, Warszawa: „Sport i Turystyka”, 1986, s. 107, ISBN 83-217-2466-3, OCLC 830218179.
- ↑ Nowe schronisko w Łupkowie. „Wschód”. Nr 80, s. 5, 10 kwietnia 1938.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Łupków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 284.
- Wszystko o Łupkowie: O Schronisku, nieistniejącej wsi, stacji PKP.. lupkow.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-19)].
- P. Kołpak, E. Karpacz, Inwentarz nagrobków i pomników na dawnym cmentarzu w Starym Łupkowie (Gmina Komańcza), "Roczniki Bieszczadzkie", t. 28, 2020, s. 203-227
