Stefan Bratkowski
Stefan Bratkowski (Stowarzyszenie Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego, 2012) | |
Data i miejsce urodzenia |
22 listopada 1934 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
18 kwietnia 2021 |
Zawód, zajęcie |
dziennikarz, publicysta, pisarz |
Odznaczenia | |
![]() | |
Strona internetowa |

Stefan Tadeusz Aleksander Bratkowski (ur. 22 listopada 1934 we Wrocławiu, zm. 18 kwietnia 2021[1] w Warszawie) – polski prawnik, dziennikarz, publicysta i pisarz; w latach 1980–1990 prezes Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, w latach 1991–1992 prezes Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”, przewodniczący Rady Programowej Stowarzyszenia Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Rodzina i młodość[edytuj | edytuj kod]
Był synem Stefana Janusza Bratkowskiego, konsula Rzeczypospolitej Polskiej we Wrocławiu w latach 1932–1936[2] i oficera wywiadu RP[3][4].
W 1936 zamieszkał w Warszawie. Po upadku powstania warszawskiego w 1944 i kilku latach tułaczki wychowywał się w Domu Młodzieży w Krzeszowicach.
Był bratem ekonomisty i polityka Andrzeja Bratkowskiego[5], mężem Romy Przybyłowskiej-Bratkowskiej[6] i ojcem Katarzyny Bratkowskiej.
Działalność zawodowa i publiczna[edytuj | edytuj kod]
Okres PRL[edytuj | edytuj kod]
W 1949 został członkiem Związku Młodzieży Polskiej. Jesienią 1956 rozwiązał ZMP na UJ. W grudniu tego samego roku zorganizował pierwszy zjazd Rewolucyjnego Związku Młodzieży w Warszawie z udziałem trzech tysięcy delegatów. Od 1956 do 1957 zasiadał w komitecie centralnym Związku Młodzieży Socjalistycznej.
W 1954 wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Był członkiem egzekutywy PZPR w Związku Literatów Polskich[7]. Z partii został usunięty dyscyplinarnie w 1981[8].
W 1954 współorganizował Klan Płonącego Pomidora, prywatny klub dyskusyjny zbuntowanej młodzieży. W 1955 organizował Uniwersytecki Klub Dyskusyjny w Krakowie, a w 1956 pierwsze krakowskie juwenalia, podczas których po raz pierwszy tysiące młodzieży przeszło ulicami miasta w niekontrolowanej manifestacji. W 1955 ukończył prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1954–1956 był zatrudniony jako pracownik naukowo-dydaktyczny Wydziału Prawa UJ.
Od listopada 1956 pracował w redakcji „Po Prostu”, od stycznia 1957 – jako reporter. Był inicjatorem ruchu na rzecz samorządu. Napisał z Januszem Roszką i Jerzym Zieleńskim kilka książek reporterskich. Pod koniec lat 60. szeroką popularność zyskała jego Księga wróżb prawdziwych, opisująca przyszłość tworzoną przez postęp nauki i techniki. Napisał z bratem Andrzejem książkę Gra o jutro, która podważała tryb funkcjonowania gospodarki PRL, popularyzowała zachodnie doświadczenia w zarządzaniu i postulowała przywrócenie pieniądza jako miernika efektywności zamiast wykonywania planów. Od maja 1970 był redaktorem „Życia i Nowoczesności” (czwartkowego dodatku do „Życia Warszawy”), z którego w październiku 1973 z przyczyn politycznych został – wraz z trzonem zespołu – usunięty.
W latach 1971–1974 Stefan Bratkowski był również kierownikiem Pracowni Prognoz Rozwoju Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Informatyki. Pozostawał następnie do 1980 bez stałego zatrudnienia. Był autorem scenariuszy części odcinków serialu telewizyjnego Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy (1979–1981)[9].
Jako prawnik i historyk zajął się studiami historycznymi, napisał źródłowe studium o historii wojskowości XVIII w. i wykształceniu zawodowym Tadeusza Kościuszki jako inżyniera wojskowego. W 1978 z Bogdanem Gotowskim i Andrzejem Wielowieyskim zainicjował Konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość” (DiP), działające początkowo w ramach Kolegium Towarzystwa Wolnej Wszechnicy Polskiej pod opieką Adama Uziembły. Po zakazie publicznych dyskusji paneliści tej inicjatywy zajmowali się rozpisywaniem ankiet i opracowywaniem na ich podstawie raportów, z których pierwszy, zatytułowany O stanie Rzeczypospolitej i drogach wiodących do jej naprawy, ukazał się w 1979. Ich masową dystrybucję prowadziła Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWa, ukazywały się również w radiu Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa[10].
Jesienią 1980 na fali przemian związanych z powstaniem „Solidarności” został wybrany na prezesa Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. Po wprowadzeniu stanu wojennego kierował działającym wówczas nielegalnie Stowarzyszeniem Dziennikarzy Polskich. Od 1983 do 1988 realizował jednoosobową samopowielającą się „Gazetę Dźwiękową”[11], którą uzupełniał piosenkami bardów związanych z opozycją i rozpowszechniał w formie kaset magnetofonowych Piotr Szwemin. Uczestniczył w Konwersatorium im. Bogdana Gotowskiego, w 1987 współorganizował tzw. „sześćdziesiątkę”, grupującą intelektualistów polskich, członków władz NSZZ „Solidarność” oraz rozwiązanych stowarzyszeń twórczych i naukowych. W latach 80. publikował swoje teksty w wydawnictwach drugiego obiegu[12]
Przemiany polityczne i III RP[edytuj | edytuj kod]
W 1988 wszedł w skład Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie. Brał udział w rozmowach Okrągłego Stołu jako członek obrad plenarnych oraz podzespołu ds. stowarzyszeń.
W 1989 ponownie został prezesem zalegalizowanego SDP, funkcję tę pełnił do 1990, po czym został honorowym prezesem stowarzyszenia. Również w 1989 współorganizował „Gazetę Wyborczą”, do której do 1995 pisywał felietony, był wśród założycieli przedsiębiorstwa Agora. Potem krótko był felietonistą tygodnika „Computerworld”, a następnie publicystą „Rzeczpospolitej”, z którą zerwał współpracę w 2006, zarzucając redaktorowi naczelnemu ingerencję w swoje teksty[13].
W 1991 brał udział w założeniu (razem z World Press Freedom Committee) Fundacji Centrum Prasowe dla Krajów Europy Środkowo-Wschodniej, pełnił funkcję przewodniczącego rady tej organizacji, a w 2007 stanął na czele jej zarządu[14].
Wszedł w skład rady nadzorczej i następnie rady programowej Stowarzyszenia Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Warszawie[10]. Został też członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz członkiem honorowym Związku Polskich Artystów Plastyków. W latach 1997–2001 zasiadał w radzie programowej, a od 2002 w radzie konsultacyjnej Centrum Monitoringu Wolności Prasy[15]. W 2007 reaktywował „Doświadczenie i Przyszłość”[16].
Działał jako społeczny redaktor niezależnego portalu publicystycznego Studio Opinii[17][18]. Był prowadzącym audycję radiową Salon – Z boku w Tok FM[19], a także członkiem kapituły ustanowionej w 2013 Nagrody Newsweeka im. Teresy Torańskiej[20].
W listopadzie 2019 z okazji 85-lecia urodzin Stefana Bratkowskiego na portalu Studio Opinii ukazał się jego obszerny dziennik, ogłoszony przez dziennikarza Jerzego Klechtę[21].
Został pochowany 11 maja 2021 na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Podczas uroczystości głos zabrali m.in. Jerzy Baczyński, Adam Bodnar i Ernest Skalski[22].
Odznaczenia i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]
Odznaczony przez prezydenta Bronisława Komorowskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2011)[23].
Był laureatem Nagrody im. Adolfa Bocheńskiego (1980), Nagrody Kisiela (1990) i Superwiktora (2015). W 1997 otrzymał Nagrodę Polskiego PEN Clubu im. Ksawerego Pruszyńskiego[24].
Publikacje[edytuj | edytuj kod]
Książki (wybór)[edytuj | edytuj kod]
- Zaułek sześciu wieków, Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1963 (współautor, z Januszem Roszką).
- Nie będzie balu dla weteranów, Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1964 (współautor, z Januszem Roszką).
- W tropikach inaczej, Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1965 (współautor, z Jerzym Zieleńskim).
- Ostatki staropolskie, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1966 (współautor, z Januszem Roszką).
- Księga wróżb prawdziwych, Harcerskie Biuro Wydawnicze Horyzonty, 1968.
- Gra o jutro, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970 (współautor, z Andrzejem Bratkowskim); wydanie poprawione i uzupełnione jako Gra o jutro 2. Co warto zrobić teraz i z myślą o wnukach, Studio Emka, Warszawa 2011.
- Mały słownik informatyki, Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Informatyki, 1972 (oprac., wespół z Witoldem Węckowiczem).
- Z czym do nieśmiertelności, Wydawnictwo „Śląsk”, 1977; wydanie 2 poszerzone: Wydawnictwo „Śląsk”, 1979, ISBN 83-216-0185-5.
- Oddalający się kontynent, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1978; wydanie 2 poprawione i rozszerzone: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1980, ISBN 83-06-00506-6.
- Skąd przychodzimy. Opowieści z drugiego kwadratu, Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1978; wydanie poprawione i rozszerzone: BGW, 1993.
- Programować może każdy, Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 1978 (podręcznik języka programowania BASIC; seria: „Życie i Nowoczesność”).
- Nie tak stromo pod tę górę. Krótki poradnik dla tych, którzy nie wiedzą, że nic się nie da zrobić, Książka i Wiedza 1980.
- Nowy Marsyliusz, czyli społeczeństwo inteligentne, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1981, ISBN 83-06-00587-2.
- Ku przestrodze, Bicentennial Publishing Corporation, 1983, ISBN 0-912757-07-8 (przedmowa: Marek P. Krzyżański; seria: Biblioteka Polityczna „Nowego Dziennika”).
- Jak robić interesy – razem, Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1989, ISBN 83-207-1141-X.
- Którędy do dobrobytu wsi. O dwóch polskich chłopskich cudach, o kilku wypróbowanych sposobach (polskich, niemieckich, angielskich i amerykańskich) na zdobywanie pieniędzy i o tym, jak uwierzyć, że można samemu dać sobie radę – zamiast blokować drogi, strajkować, głodować, protestować i niepotrzebnie zrażać do siebie resztę społeczeństwa, Nowoczesność – Fundacja im. Macieja Rataja, 1993.
- Robotnicy – akcjonariusze. Polskie związki wielkiej encykliki, Fundacja Wspierania Przekształceń Własnościowych przy ZE ELWRO, 1993, ISBN 83-7469-415-7.
- Wiosna Europy: mnisi, królowie i wizjonerzy, Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1997, ISBN 83-207-1556-3.
- Najkrótsza historia Polski, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1998, ISBN 978-83-03-03693-3.
- Najkrótsza historia Wielkopolski, Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów „W drodze”, 1999, ISBN 83-7033-228-5.
- Pan Nowogród Wielki: prawdziwe narodziny Rusi, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1999, ISBN 978-83-88072-23-9 (nominacja do Nagrody Literackiej „Nike” w 2000[25]).
- Podróż do nowej przeszłości, Wydawnictwo Veda, 2000, ISBN 83-85584-67-6.
- Pod wspólnym niebem: krótka historia Żydów w Polsce i stosunków polsko-żydowskich, Krajowa Agencja Wydawnicza, 2001, ISBN 978-83-88072-51-2.
- Nieco inna historia cywilizacji: dzieje banków, bankierów i obrotu pieniężnego, Nowoczesność, 2003, ISBN 83-901815-7-6.
- Sztafeta „Z”, Instytut Technologii Eksploatacji, 2004, ISBN 83-7204-384-1.
- Kilka sposobów na niemożliwość, czyli poradnik dla tych, którzy nie wiedzą, że nic się nie da zrobić, Prószyński i S-ka, 2006, ISBN 83-7469-415-7.
- Kim chcą być Niemcy, Prószyński i S-ka, 2006, ISBN 83-7469-322-3.
- Kim chcą być Polacy, Prószyński i S-ka, 2007, ISBN 978-83-7469-499-5.
- Atlantyda tak nie daleko, Wydawnictwo Pert, 2009, ISBN 978-83-928157-5-4.
- Teksty wywrotowe 1992-2008, Wydawnictwo Pert, 2012, ISBN 978-83-915358-7-5.
- W drodze do Montaigne, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 2012, ISBN 978-83-07-03277-1.
- Kto na to przyzwolił? Szkic o odpowiedzialności za przyszłą historię, Studio Emka, 2013, ISBN 978-83-63773-21-2.
- Nieco inna historia Polski, Studio Opinii, 2015 (e-book)[26].
Opracowania[edytuj | edytuj kod]
- Księga dwudziestolatków 1965, Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1967 (wespół z Aliną Kalczyńską).
- Sygurd Wiśniowski, W pogoni za nową przygodą, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1979 (wybór i opracowanie; wespół z Romaną Przybyłowską-Bratkowską).
- Jan Sztolcman, Czwarty Polak za Kordylierami Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982 (wybór i opracowanie; wespół z Romaną Przybyłowską-Bratkowską).
- Październik 1956. Pierwszy wyłom w systemie. Bunt, młodość i rozsądek, Prószyński i S-ka, 1996, ISBN 83-7180-040-1 (praca zbiorowa; zebrał i zredagował Stefan Bratkowski).
Przekłady[edytuj | edytuj kod]
- Robert Townsend, Jak zdobyć szklaną górę organizacji. Czyli co robić, aby nie tłamsić ludzi i nie hamować rozwoju, Książka i Wiedza, 1974.
- Ralf Dahrendorf, Nowoczesny konflikt społeczny. Esej o polityce wolności, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1993, ISBN 978-83-63773-21-2.
Filmografia[edytuj | edytuj kod]
- 1961: Wyszedł z domu i nie wrócił (etiuda szkolna) – reżyseria[9]
- 1961: Gdy ginie król (etiuda szkolna) – reżyseria[9]
- 1981: Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy – scenariusz (odc. 7–13)[9]
- 2000: Najwyżej na świecie – komentarz[9]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Nie żyje Stefan Bratkowski, wyborcza.pl, 18 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-18] .
- ↑ Konsulaty w przedwojennym Wrocławiu, dolny-slask.org.pl [dostęp 2017-02-05] .
- ↑ Stefan Bratkowski, Archiwum Historii Mówionej [dostęp 2021-04-19] .
- ↑ „Rzeczpospolita”, 13 stycznia 2001 .
- ↑ Bogdan Miś , Stefan Bratkowski 1934–2021, studioopinii.pl, 18 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-21] .
- ↑ Bratkowscy odznaczeni. Gratulujemy, studioopinii.pl, 1 września 2011 [dostęp 2021-04-21] .
- ↑ Andrzej Albert, Najnowsza historia Polski 1914–1993, t. 2, Warszawa: Świat Książki, 1995, s. 744–745 .
- ↑ Pora zdecydowanych czynów i twardej obrony linii IX Zjazdu, „Dziennik Polski” (207), 19 października 1981, s. 2 [dostęp 2021-07-20] .
- ↑ a b c d e Stefan Bratkowski w bazie filmpolski.pl [dostęp 2012-05-04].
- ↑ a b Stefan Bratkowski – Przewodniczący Rady Programowej Stowarzyszenia RWE, wolnaeuropa.pl [dostęp 2021-04-20] .
- ↑ Stefan Bratkowski , Gazeta Dźwiękowa [kaseta], OCLC 839088853 .
- ↑ Włodzimierz Domagalski , Stefan Bratkowski, Encyklopedia Solidarności [zarchiwizowane 2020-09-19] .
- ↑ Bratkowski odchodzi z „Rzeczpospolitej”, wyborcza.pl, 16 października 2006 [dostęp 2012-05-04] .
- ↑ Zarząd fundacji, fcp.ede.pl [zarchiwizowane 2014-02-28] .
- ↑ Historia CMWP, freepress.org.pl [zarchiwizowane 2017-08-15] .
- ↑ O nas, dip.org.pl [dostęp 2012-05-04] .
- ↑ Stefan Bratkowski, studioopinii.pl [dostęp 2021-04-21] .
- ↑ O redakcji, studioopinii.pl [zarchiwizowane 2011-11-13] .
- ↑ Salon – Z boku (Stefan Bratkowski), tokfm.pl [dostęp 2014-06-20] .
- ↑ Znamy nominowanych w konkursie o Nagrodę „Newsweeka” im. Teresy Torańskiej, fundacjatoranskiej.pl [dostęp 2015-11-21] .
- ↑ Jerzy Klechta , Stefan Bratkowski: nie tylko o sobie, studioopinii.pl, 23 listopada 2019 [dostęp 2021-04-21] .
- ↑ Pożegnaliśmy Stefana Bratkowskiego, honorowego prezesa SDP, sdp.pl, 11 maja 2021 [dostęp 2021-05-12] .
- ↑ M.P. z 2011 r. nr 64, poz. 624
- ↑ Nagroda im. Ksawerego Pruszyńskiego, penclub.com.pl [zarchiwizowane 2013-03-02] .
- ↑ Nagroda Nike 2000, nike.org.pl [zarchiwizowane 2016-03-04] .
- ↑ O redakcji: Stefan Bratkowski, studioopinii.pl [dostęp 2021-04-21] .
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- O redakcji: Stefan Bratkowski, studioopinii.pl [dostęp 2021-04-21] .
- Włodzimierz Domagalski , Stefan Bratkowski, Encyklopedia Solidarności [zarchiwizowane 2020-09-19] .
- Bratkowski Stefan, sppwarszawa.pl [zarchiwizowane 2014-02-23] .
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Stefan Bratkowski, culture.pl [dostęp 2021-04-21] .
- Stefan Bratkowski (1934–2021) na spotkaniach Stowarzyszenia RWE, facebook.com, 18 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-21] .
- Alfabet o Bratkowskim, wprost.pl, 28 listopada 2004 [dostęp 2021-04-21] .
- Bogdan Miś , Stefan Bratkowski 1934–2021, studioopinii.pl, 18 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-21] .
- Jacek Stawiany , Nie żyje Stefan Bratkowski – publicysta, dziennikarz, honorowy prezes SDP, press.pl, 19 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-21] .
- Absolwenci Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Członkowie egzekutywy POP PZPR w Związku Literatów Polskich
- Członkowie Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechu Wałęsie
- Osoby pozbawione członkostwa w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej
- Wykładowcy Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Członkowie Rewolucyjnego Związku Młodzieży
- Członkowie Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich
- Członkowie Stowarzyszenia Pisarzy Polskich
- Członkowie Związku Literatów Polskich (Polska Rzeczpospolita Ludowa)
- Członkowie Związku Młodzieży Polskiej
- Działacze Związku Młodzieży Socjalistycznej
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
- Polscy pisarze ekonomiczni
- Polscy publicyści
- Laureaci Nagrody Kisiela
- Uczestnicy Okrągłego Stołu (strona solidarnościowa)
- Polscy popularyzatorzy nauki
- Działacze opozycji w PRL
- Ludzie urodzeni we Wrocławiu
- Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
- Urodzeni w 1934
- Zmarli w 2021