Przejdź do zawartości

Wiolonczela

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wiolonczela
wł. Violoncello, fr. Violoncelle, ang. Cello
Ilustracja
Klasyfikacja naukowa
321.322-71

Chordofon złożony

Klasyfikacja popularna
instrument smyczkowy
Skala instrumentu
Skala instrumentu
Podobne instrumenty

Wiolonczela (wł. violoncello, skrót: vc.) – tenorowo-basowy instrument muzyczny strunowy z grupy smyczkowych[1][2][3].

Budowa instrumentu

[edytuj | edytuj kod]
Smyczek wiolonczelowy

Instrument zbudowany na wzór skrzypiec, lecz posiada dwukrotnie dłuższy korpus i czterokrotnie wyższe boczki[3].

W pełnowymiarowej wiolonczeli 4/4 długość pudła mierzona z tyłu wynosi 75,5 cm (29,7 cali). W pozostałych rozmiarach to odpowiednio: rozmiar 7/8: 70 cm (27,25 cali), 3/4: 66 cm (26 cala), 1/2: 58cm (23 cali), 1/4: 50,8 cm (20 cali), rozmiar 1/8: 45 cm (17,75 cali)[4][5]. Wysokość całego instrumentu pełnowymiarowego 4/4 (bez nóżki) ok. 120- 121 cm (ok. 47,5 cala).

Wiolonczela składa się z dużego pudła rezonansowego z dwoma „efami” oraz szyjki z bezprogową podstrunnicą, zakończoną główką w charakterystycznym kształcie ślimaka[2]. Struny, podparte na mostku (zwanym też podstawkiem), napinane są za pomocą klinowych naciągów – kołków, umieszczonych po obu stronach główki, z drugiej strony zaczepione są na strunociągu[2]. Dla wygodniejszego strojenia używane bywają mikrostroiki.

Struny wiolonczeli były aż do 1 poł. XX w. wykonywane z preparowanych jelit zwierzęcych lub z jelit owijanych np. srebrem. Współczesne wykonuje się je ze stali, z wyjątkiem strun używanych przez muzyków stosujących historyczną praktykę wykonawczą.

Instrument posiada cztery struny, strojone w kwintach: C G d a . Partie wiolonczeli zapisywane są współcześnie w kluczu basowym, tenorowym oraz wiolinowym.

Dźwięki wydawane przez cztery struny wiolonczeli

Barokowa odmiana wiolonczeli piccolo posiada 5 strun (C, G, d, a, e') oraz rozmiar (długość pudła) 69 cm[6].

Współcześnie na wiolonczeli gra się na siedząco, obejmując kolanami pudło rezonansowe, wpierając ją o ziemię nóżką[1][2][3]. Gryf, wznoszący się niemal pionowo w górę, znajduje się na wysokości przedramienia i ramienia. Instrument wchodzi m.in. w skład kwartetu smyczkowego, orkiestry kameralnej i symfonicznej, a ponadto jest ważnym instrumentem solowym[2][3].

Historia wiolonczeli

[edytuj | edytuj kod]
Luigi Boccherini, kompozytor i wirtuoz wiolonczeli (1764-7)

Początki wiolonczeli sięgają II poł. XVI wieku[1]. Podobnie jak inne instrumenty z tej rodziny, skrzypce i altówka, wiolonczela wyewoluowała z violi da braccio[1]. Instrument tego typu został wspomniany przez Martina Agricolę w 1529 r. Pisał on o basowym instrumencie smyczkowym posiadającym trzy struny. W innych pismach z tego okresu mówiło się też o wersji czterostrunowej. Pierwszym znanym twórcą wiolonczel był Nicola Amati (zm. 1684), jednak dopiero jego uczeń, Antonio Stradivari, stworzył obowiązujący do dzisiaj standard instrumentu; ustalił między innymi długość pudła rezonansowego na 29,5 cala (75 cm), o dwa cale mniej niż długość wiolonczeli Amatiego (80 cm). Uważa się, że swoją obecną formę wiolonczela zawdzięcza A. Stradivariusowi[3].

Kobieta grająca na wiolonczeli uchwytem ukośnym

Za pierwsze utwory solowe na wiolonczelę uznawane są kompozycje Domenica Gabriellego z 1689 r.[7] Do często wykonywanych obecnie utworów barokowych na wiolonczelę bez towarzyszenia basu należy Sześć suit na wiolonczelę solo Johanna Sebastiana Bacha. W epoce baroku wiolonczela często była instrumentem realizującym podstawę harmoniczną, czyli basso continuo[1][7]. W drugiej połowie XVIII wieku stopniowo usamodzielniała się – wypierając violę da gamba[3]. Do emancypacji wiolonczeli przyczynił się m.in. Luigi Boccherini, wirtuoz tego instrumentu[7]. Wiolonczela jest instrumentem koncertującym w wielu jego utworach kameralnych[7]. Do zdobycia popularności przyczynił się też fakt, że grało na niej wielu arystokratów; wśród nich najsłynniejszym był Fryderyk Wilhelm II, król Prus (komponował dla niego także Boccherini).

Ze względów obyczajowych na wiolonczeli grywali niemal wyłącznie mężczyźni[potrzebny przypis]. Do początków XX wieku kobiety-wiolonczelistki trzymały instrument ukośnie z boku, a nie, jak współcześnie, między nogami.

W XIX i XX wieku powstały koncerty na wiolonczelę i orkiestrę, m.in. Roberta Schumanna, Camille’a Saint-Saënsa, Antonína Dvořáka i Edwarda Elgara, Wariacje na temat rokoko Piotra Czajkowskiego oraz utwory na mniejsze zespoły[7]. Powstały także utwory na wiolonczelę solo, np. Sonata na wiolonczelę solo Zoltána Kodálya[7]. Znakomici wykonawcy byli inspiracją dla kompozytorów, którzy ogromnie poszerzyli dość skromny dotychczas repertuar solowy na ten instrument. Szczególne zasługi dla „renesansu” wiolonczeli miał Mstisław Rostropowicz; ten wirtuoz i wielki pedagog wykształcił ogromną liczbę znakomitych solistów, którzy umocnili pozycję wiolonczeli jako instrumentu solowego, obok fortepianu i skrzypiec. Dla Rostropowicza komponowali m.in. Siergiej Prokofjew, Dmitrij Szostakowicz, Witold Lutosławski.

Najstarszymi zachowanymi wiolonczelami są dwa instrumenty wykonane ok. 1560–1570 przez Andreę Amatiego[7].

Literatura wiolonczelowa

[edytuj | edytuj kod]

Literatura wiolonczelowa jest bardzo rozległa – wiolonczela bowiem była (i jest) wykorzystywana w niemal wszystkich gatunkach muzyki, głównie w muzyce klasycznej[2]. W ostatnich dekadach używa się także wiolonczeli elektrycznej w muzyce pop[3].

Literatura wiolonczelowa baroku

[edytuj | edytuj kod]

Literatura wiolonczelowa klasycyzmu

[edytuj | edytuj kod]

Literatura wiolonczelowa romantyzmu i nowsza

[edytuj | edytuj kod]

Wybitni wiolonczeliści

[edytuj | edytuj kod]
Mstisław Rostropowicz – najpopularniejszy wiolonczelista w XX wieku

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e Andrzej Chodkowski (red.): Encyklopedia muzyki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 959. ISBN 83-01-11390-1.
  2. ↑ a b c d e f Wiolonczela | Muzykoteka Szkolna [online], www.muzykotekaszkolna.pl [dostęp 2017-06-21] (pol.).
  3. ↑ a b c d e f g Wybór instrumentu - WIOLONCZELA [online], www.zsm-gdansk.edu.pl [dostęp 2017-06-21] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-26] (pol.).
  4. ↑ Super User, What size cello do I need? - Hidersine Orchestral Instruments and Accessories [online], www.hidersine.com [dostęp 2022-10-22] (ang.).
  5. ↑ Richard Thompson, Cello Sizes - What Size Do I Need & How to Measure? [online], Musical Instrument Hire Co, 13 lutego 2019 [dostęp 2022-10-22] (ang.).
  6. ↑ Jay Haide Piccolo Cello [online], Olde World Violins [dostęp 2022-10-22] (ang.).
  7. ↑ a b c d e f g Willy Apel: Harvard Dictionary of Music. Wyd. 8. Cambridge: Harvard University Press, 1974, s. 139. ISBN 0-674-37501-7. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiolonczela&oldid=74574089”