53°09′19″N 22°39′58″E/53,155278 22,666111Zawady (gmina Zawady)
| ||
 Kościół parafialny w Zawadach | ||
| Państwo |  Polska
| |
| Województwo | podlaskie | |
| Powiat | białostocki | |
| Gmina | Zawady | |
| Liczba ludności | 320 | |
| Strefa numeracyjna | (+48) 85 | |
| Kod pocztowy | 16-075 | |
| Tablice rejestracyjne | BIA | |
| SIMC | 0412151 | |
Położenie na mapie gminy Zawady   Zawady | ||
Położenie na mapie powiatu białostockiego  Zawady | ||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  Zawady | ||
Położenie na mapie Polski  Zawady | ||
| 53°09′19″N 22°39′58″E/53,155278 22,666111
| ||
Zawady – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, w gminie Zawady. Miejscowość jest siedzibą gminy Zawady.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa łomżyńskiego.
Dzieje miejscowości[edytuj | edytuj kod]
Wieś założona około roku 1413. Wtedy to książę mazowiecki Janusz I nadał braciom: Giedejtowi, Marcinowi i Michałowi z Kobylina 60 włók ziemi nad graniczną rzeką Śliną. Nadanie potwierdzone w roku 1422 i 1439. W roku 1452 wieś otrzymała prawa niemieckie.
Na Ślinie istniał most umożliwiający sprawne działanie traktów: z Wizny i Zambrowa do Tykocina i Grodna. Pod koniec XV w. Zawady własnością Jana Giedejta, protoplasty Zawadzkich herbu Prus. Regestr poborowy z roku 1578 wymienia tu siedem działów.
Następnie wieś drobnoszlachecka do końca wieku XVIII. W połowie XIX w. jako dziedzice wzmiankowani Suchodolscy[1]. W roku 1827 we wsi 12 domów i 224 mieszkańców.
Pod koniec XIX w. Zawady Kościelne, wieś i folwark w powiecie łomżyńskim, gmina Chlebiotki, parafia Zawady. We wsi szkółka początkowa i młyn[2].
Od lat 80. XIX wieku odnotowano na terenie Zawad napływ osadnictwa żydowskiego ze wschodnich guberni Cesarstwa Rosyjskiego. Społeczność żydowska stanowiła hermetyczną grupę podlegającą kahałowi w Tykocinie. W wyniku konsekwentnego stosowania zasad polityki rynkowej, Żydzi zaczęli stopniowo przejmować od miejscowej ludności rzemiosło i usługi. Do osób pochodzenia żydowskiego należały: dwie piekarnie, kuźnia, zakład rymarski, małe zakłady szewskie i krawieckie, karczma oraz jatka[3].
13 lipca 1943 wieś została spacyfikowana przez funkcjonariuszy SS i niemieckiej żandarmerii w odwecie za akcje Uderzeniowych Batalionów Kadrowych[4]. Zamordowano 28 mieszkańców, w tym trzy kobiety i dwanaścioro dzieci. Trzy ofiary zabito podczas przeczesywania wsi, pozostałe rozstrzelano na tzw. Łysej Górze. W tej samej egzekucji zamordowano także 30 mieszkańców Laskowca[5].
7 sierpnia 1947 r. podczas zebrania sołtysów przeprowadzanego w Zawadach Oddział por. Tadeusza Narkiewicza "Ciemnego", "Rymicza", który działał od jesieni 1945 r. do września 1947 r. składał się z ok. 30 żołnierzy, przeprowadził akcję w której rozstrzelano osoby współpracujące z okupantem sowieckim (osoby przynależne do organów władzy państwowej w PRL, w tym pracownika PRN wzorowanej na sowieckich radach) : starostę łomżyńskiego Tadeusza Żeglickiego, Przewodniczącego Powiatowej Rady Narodowej w Łomży oraz szofera ze starostwa. Biskup Łomżyński Stanisław Łukomski potępił ten akt zwracając się z listem do władz w którym napisał m.in.: „Doszła do mnie wiadomość o tragicznej śmierci pan starosty. Padł ofiarą ohydnej zbrodni z rąk bandyckiej, kierowanej zupełnym zanikiem uczuć ludzkich i poczucia moralnego.”[6]
Do 1954 roku Zawady były siedzibą gminy Chlebiotki.
Historia kościoła[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy kościół ufundowali bracia Kobylińscy. Istnienie parafii potwierdzone w roku 1449. W 1468 wzmiankowany pleban Marcin herbu Prus. Prawdopodobnie kolejny kościół wzmiankowany w roku 1515. Następny zbudowany około roku 1584, konsekrowany przez Zygmunta Czyżewskiego, biskupa pomocniczego płockiego.
W latach 1742-1743 zbudowano kościół drewniany, który funkcjonował do roku 1956, kiedy to został przeniesiony do pobliskiej miejscowości Cibory-Kołaczki. Według projektu architekta Jerzego Pieńczykowskiego z roku 1938, zbudowano obok kościoła drewnianego, neogotycki kościół murowany. Ukończony w roku 1956[1].
Obiekty zabytkowe[edytuj | edytuj kod]
- cmentarz kościelny, XVIII, nr rej.: 347 z 22.12.1987
- kamienne ogrodzenie z roku 1888, wcześniej otaczające kościół drewniany, z trójdzielną bramą neogotycką, z cegły, nr rej.: 347 z 22.12.1987
- neogotycka kaplica cmentarna z 1878 fundacji małżonków Wądołowskich, nr rej.:348 z 22.12.1987
- cmentarz rzymskokatolicki, 1 poł. XIX, nr rej.: 348 z 22.12.1987[7].
- murowana kapliczka przydrożna z połowy XIX w., wewnątrz figura św. Jana Nepomucena[1]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Katalog zabytków sztuki, Województwo łomżyńskie, Pod redakcją M. Kałamajskiej-Saeed, Ciechanowiec, Zambrów, Wysokie Mazowieckie i okolice, PAN Instytut Sztuki, Warszawa 1986, s. 104-105.
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom XIV, s. 481-482.
- ↑ Plan odnowy miejscowości Zawady na lata 2008-2015.
- ↑ Marcin Markiewicz. Represje hitlerowskie wobec wsi białostockiej. „Biuletyn IPN”. 12–1 (35–36), s. 67, grudzień-styczeń 2003-2004.
- ↑ Michał Gnatowski, Waldemar Monkiewicz, Józef Kowalczyk: Wieś białostocka oskarża. Ze studiów nad eksterminacją wsi na Białostocczyźnie w latach wojny i okupacji hitlerowskiej. Białystok: OKBZH i Ośrodek Badań Naukowych w Białymstoku, 1981, s. 190–191. ISBN 83-00-00323-1.
- ↑ Krystyna Kersten, Narodziny systemu władzy. Polska 1943–1948, Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW, 1990, s. 337, ISBN 83-85066-09-8, OCLC 834533924.
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie. 2018-06-30.
| |||||||||||
