Zgłobice

Zgłobice

wieś
Zgłobice – dwór Marszałkowiczów
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	tarnowski
Gmina	Tarnów
Wysokość	246 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	3040
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	33-113
Tablice rejestracyjne	KTA
SIMC	0833473
Położenie na mapie gminy wiejskiej Tarnów Zgłobice
Położenie na mapie Polski Zgłobice
Położenie na mapie województwa małopolskiego Zgłobice
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego Zgłobice
49°58′19″N 20°54′23″E
Strona internetowa

Zgłobice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Tarnów. Znajduje się na prawym brzegu Dunajca, na Wysoczyźnie Zgłobickiej, przy drodze z Tarnowa do Wojnicza. Najwyższe wzniesienie ma wysokość 246 m n.p.m. Z Tarnowem łączy wieś komunikacja miejska linii autobusowych: A24, A29, A30, A32.

W roku 2021 we wsi mieszkało 3040 osób, z czego 51.8% stanowiły kobiety, a 48.2% mężczyźni.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Podczas poszukiwań naftowych w otworach wiertniczych znaleziono sole kamienne na głębokości poniżej 1000 m.

Zgłobice k.Tarnowa. ok. 1860

Most na Dunajcu w Zgłobicach ok. 1847r

Odbudowa mostu na Dunajcu, zniszczonego podczas działań wojennych. W tle zgłobicka Skała. 1914/1915

Części wsi

Integralne części wsi Zgłobice

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0833480	Brzezinki	część wsi
0833496	Jałowce	część wsi
0833504	Nad Dunajcem	część wsi
0833510	Pod Dunajcem	część wsi
0833527	Urwiska	część wsi
0833533	Zimna Woda	część wsi

Toponimia

Najstarsze znane wzmianki dotyczące Zgłobic sięgają 1386 roku, wymieniają one pierwszego znanego właściciela wsi „Slobicze” Jana ze Zgłobic. Wieś należała do diecezji krakowskiej, parafii w Zbylitowskiej Górze. Mapa okolic z 1855 r. jedno ze wzgórz pomiędzy zabudowaniami wsi a Dunajcem określa mianem: Zgłobie. W języku staropolskim słowo zgłoba znaczyło tyle co zawała, przeszkoda. Wiązało się to zapewne z rzeką Dunajec i ostrymi wzniesieniami, które stanowiły znaczną przeszkodę na trakcie krakowskim. Obecne nazewnictwo przysiółków Jałowce i Brzezinki świadczy o dawnym drzewostanie porastającym wieś. Wpływ na miejscowe toponimy miało też rolnictwo, stąd Pasternik, Łąki. Z kolei rzeka Dunajec podmywając skarpę, przyczyniła się do nazwania położonego obok przysiółka mianem Urwiska.

Historia wsi

Na wzgórzu zawieszonym nad Dunajcem istniało grodzisko z epoki brązu i wczesnego średniowiecza. Zostało ono wpisanego do rejestru zabytków decyzją nr 1247 z dnia 21 grudnia 1970 (nr katalogowy AZP 34/104-65). Przez lata rzeka podmywała wzniesienie tak, że w chwili obecnej istnieje jedynie część dawnego wzgórza, nad samym Dunajcem. Na tzw. mapie Miega z XVIII w. widać wyraźnie zarys całego grodziska, wielkością niewiele ustępującego pobliskim zamkom na Górze św. Marcina czy Trzewlin.

Wpływ na rozwój osadnictwa w tym miejscu miał zapewne Dunajec i przeprawa promowa na trakcie krakowskim z Sierakowic do Zgłobic, o czym świadczą wzmianki już od 1409 r.. Do traktu krakowskiego i przewozu na Dunajcu dołączała droga ze Szczepanowic, co również kilkakrotnie potwierdzają źródła. Prowadzona w kilku etapach regulacja Dunajca w celu ochrony przed powodziami podniosła jego żeglowność tak, że do Zgłobic mogą docierać barki o wyporności do 200 ton.

Pierwsze wzmianki o rodzie „de Slobicze” pochodzą z roku 1399, a wymienianymi osobami są: Tomek, Marcisz, Staszek i Milczko de Sglobicz. W pierwszej połowie XV wieku wymieniany jest Mikołaj de Zglobicz herbu Nowina. Tym samym herbem pieczętowali się Grzegorz, Dziersław i Piotr. Zgłobice w XV w. przekształciły się w wieś szlachecką, a o ich znaczeniu świadczy fakt zabiegania o te tereny. W XVI w. majątek do tej pory jednej rodziny uległ rozdrobnieniu tak, że w 1536 r. było aż 13 dziedziców. Poszczególne części (role) miały kilku, a nawet kilkunastu właścicieli m.in.: dziedziców Zbylitowskiej Góry, Mikołajowskich, później również Tarnowskich, Ostrogskich, Zamojskich. W 1504 r. folwarki dziedziczyli: Górski, Piotr Jakuszowski, Stanisław Białucha, Stanisław Dzietżek, Bernard i Stanisław Łysiacy, Piotr Mirosz, Mikołaj Białucha, Jan Bączałka. W księdze poborów z 1581 r. zapisano nazwiska dziedziców. Byli to: „Saraczki, Lissakowski, Dziechnik, Bączalski, Miroschowski i Paluski mają 1 ½ łanu, które sami uprawiają”.

Czasy rozbiorowe

Na przełomie XVIII i XIX w. nastąpiła regulacja koryta Dunajca, w wyniku której przewóz, most i przystań usytuowano koło tzw. skały w Zgłobicach. Około połowy XIX w. Zgłobice były również własnością Bukowskich. W 1827 głównym właścicielem wsi był Mateusz Bukowski. W 1852 folwark Brzeziny należał do Klary i Michała Jasieńskich.

W XIX w. część wsi należała do hrabiny Aleksandry Lanckrońskiej i prawdopodobnie to ona w miejscu drewnianego wybudowała istniejący murowany dwór. Przebudowali go nieco później Turnauowie. W 1895 r. posiadłość większą, należącą do hrabiny Miroszowskiej podzielono pomiędzy trzech nowych właścicieli: Zofii Jordanowej tzw. „Brzezinki” (132 morgi), Macieja Orszuli tzw. „Orszulówka” (7 morgów) i Jozuego Maschlera (252 morgi). W 1896 r. właścicielem Zgłobic był hrabia Jan Zborowski, który poślubił 7 października 1896 r. Helenę z Męcińskich herbu Poraj, powieściopisarkę.

I wojna światowa

10 listopada 1914 roku Austriacy wycofując się z Tarnowa przed nacierającą ze wschodu 3 armią rosyjską spalili drewniany most na Dunajcu. 16 listopada 1914 zbudowano tymczasową przeprawę przez Dunajec.

Okres międzywojenny

Od 1929 w Zgłobicach działa Ochotnicza straż pożarna.

W lipcu 1934 r. wezbrane wody Dunajca uszkodziły most w Zgłobicach.

PRL

Po rodzinie Zborowskich właścicielem posiadłości do roku 1945 był Adam Marszałkowicz. W posiadaniu Marszałkowiczów dwór wraz z 138 hektarami pól uprawnych, łąk, lasów i nieużytków pozostawał do roku 1950 lub 1951, kiedy to wraz ze wszystkimi nieruchomościami stał się własnością Skarbu Państwa. Po reformie rolnej dokonano podziału ziemi pomiędzy mieszkańców wsi. W 1961 otwarto siedzibę Gromadzkiej Biblioteki Publicznej w Zgłobicach. Została założona już w 1948, ale przez 13 lat bez własnego, stałego lokalu. We wsi zlokalizowano placówkę poczty oraz ośrodek zdrowia.

Współcześnie

W 1990 nadano nazwy wszystkim ulicom. W 2007 część majątku wróciła do spadkobierców rodziny Marszałkowiczów. W 2010 dwór z parkiem nabył od nich Tadeusz Rzońca. O pozostałe zaś tereny toczyły się spory prawne z gminą Tarnów do 2019, kiedy to odkupiono tereny zabudowane w PRL szkołą podstawową, ośrodkiem zdrowia i boiskiem.

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego.

• Zespół dworski: dwór, 2 oficyny, park z aleją dojazdową;
• grodzisko.

Na planie katastralnym z 1848 r. zaznaczono zespół dworsko-parkowy pochodzący z pierwszej połowy XIX w. W drugiej połowie XIX w. na miejscu drewnianego wzniesiono murowany dwór i zasadzono nowe drzewa (aleję kasztanową). Wprowadzono też niewielkie zmiany w rozplanowaniu parku. Klasycyzujący dwór, otoczony parkiem z aleją dojazdową znajduje się w pewnym oddaleniu od traktu krakowskiego po jego południowej stronie. Usytuowany został na wyniosłym ponad otoczenie terenie, z elewacją południową zwróconą na godzinę jedenastą. Murowany, piętrowy, w części podpiwniczony dwór jest otoczony parkiem o powierzchni 4 ha oraz dwoma oficynami (m.in. tzw. dom ogrodnika - obecnie Willa w Dolinie, oraz domu dla gości - obecnie Willa na Wzgórzu). W 1895 r. posiadłość tę należącą do hrabiny Miroszowej podzielono. W 1886 r. właścicielem był hrabia Jan Zborowski. Po rodzie Zborowskich majątek przeszedł w ręce rodziny Turnau. W trakcie I wojny światowej dwór w wyniku bombardowania stracił dach. W 1922 r. Zofia Turnau otrzymała Zgłobice od swojego ojca Jerzego Turnaua. W 1924 r. Zofia Turnau wyszła za mąż za Adama Marszałkowicza, z którym zarządzała majątkiem aż do czasu reformy rolnej w 1945 r., kiedy to dobra przeszły w ręce skarbu państwa, mimo że nie przekraczały wymaganej powierzchni tj. 50 ha. W czasie wojny w budynku obok dworu została uruchomiona produkcja granatów ręcznych tzw. „Sidolówek” na użytek Armii Krajowej. Prowadził ją Jan Dębski, działacz Stronnictwa Ludowego „Piast”, poseł i wicemarszałek Sejmu RP, ukrywający się przed okupantem w Zgłobicach. Po wojnie mieściła się tu szkoła podstawowa, później Ośrodek Doradztwa Rolniczego i biblioteka. W 1974 r. zespół dworski wpisano do rejestru zabytków. Ostateczną decyzję o zwrocie majątku prawowitym właścicielom Ministerstwo Rolnictwa podjęło w 2007 r.. W 2010 r. zdewastowany dwór wraz z parkiem nabył lokalny przedsiębiorca z branży hotelarskiej, Tadeusz Rzońca. Generalny remont budynku ukończono w 2014 r., otwarto w nim restaurację i butikowy hotel noszący nazwę Dwór Prezydencki. W 2015 r. alei dojazdowej do dworu nadano nazwę ul. Dworska, aby ułatwić dojazd gościom obiektu.

Osoby związane z miejscowością

• Helena Zborowska z d.Męcińska (1876–1943), pseudonim literacki Blanka Halicka – w początkowych latach małżeństwa mieszkanka zgłobickiego dworu, autorka kilkunastu powieści i nowel traktujących m.in. o okresie powstania styczniowego, tłumaczka literatury francuskiej, inicjatorka zbiórki funduszy na odbudowę kościoła i szkoły w Adampolu.
• Jan Dębski (1889–1976) – polski polityk, wicemarszałek Sejmu I i II kadencji, w czasie okupacji ukrywał się w Zgłobicach.
• Adam Marszałkowicz (1896–1964) – mieszkaniec Zgłobic, komisarz rządowy Tarnowa, następnie prezydent Tarnowa do roku 1934.
• Stanisław Szelowski ps. Wendlicz (1895–1957) – urodzony w Zgłobicach, podoficer w Legionach Polskich, wójt Gminy Legionowo, burmistrz miasta Rembertów.
• Jerzy Adam Marszałkowicz (ur. 19 stycznia 1931 w Zgłobicach, zm. 13 maja 2019 w Nysie) – polski duchowny katolicki, założyciel Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta
• Jakub Ochnio (ur. 1990) – mieszkający w Zgłobicach fotoreporter i ratownik.

Linki zewnętrzne

• Historia Zgłobic i Dworu w Zgłobicach
• Tarnowska.tv Film z serii Poznaj Swoje. Odcinek: Zgłobice
• Zgłobice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 580 .