Blasisaurus: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
z opisu rodzaju |
systematyka |
||
| Linia 46: | Linia 46: | ||
== Systematyka == |
== Systematyka == |
||
''Blasisaurus'' należał do [[dinozaury|dinozaurów]] z rzędu [[dinozaury ptasiomiedniczne|ptasiomiednicznych]], W ich obrębie zalicza się go do infrarzędu [[ornitopody|ornitopodów]]{{r|Blasisaurus}}. |
|||
| ⚫ | Zespół Lópeza-Martíneza po przebadaniu kości stwierdził cechy charakterystyczne dla rodziny Hadrosauridae (np. ponad 29 pozycji baterii zębowej żuchwy){{r|López-Martínez&01}}. Występuje tu pewien problem z terminologią. Otóż Hadrosauridae definiowane są albo szerzej, jak Horner, jako klad obejmujący wszystkich potomków [[ostatni wspólny przodek|ostatniego wspólnego przodka]] parazaurolofa i [[telmatozaur]]a, albo węziej, jako ostatniego wspólnego przodka Lambeosaurinae i Hadrosaurinae{{r|Blasisaurus}} czy też parazaurolofa i zaurolofa<ref group="uwaga>Ponieważ parazaurolof zaliczał się Lambeosaurinae, a zaurolof do Hadrosaurinae, obie definicje są równoważne</ref>{{r|Xing&17}}. Ten ostatni klad Weishampel określa raczej mianem [[Euhadrosauria]]{{r|Blasisaurus}}. Zespół Lópeza-Martíneza przyjął to pierwsze rozumienie i definicję Euhadrosauria za Weishampelem, określając nienazwane jeszcze wtedy szczątki jako przedstawiciela Euhadrosauria. Badacze nie zaliczyli jednak znaleziska do żadnej z podrodzin Hadrosauridae |
||
| ⚫ | Zespół Lópeza-Martíneza po przebadaniu kości stwierdził cechy charakterystyczne dla rodziny Hadrosauridae (np. ponad 29 pozycji baterii zębowej żuchwy){{r|López-Martínez&01}}. Występuje tu pewien problem z terminologią. Otóż Hadrosauridae definiowane są albo szerzej, jak Horner, jako klad obejmujący wszystkich potomków [[ostatni wspólny przodek|ostatniego wspólnego przodka]] parazaurolofa i [[telmatozaur]]a, albo węziej, jako ostatniego wspólnego przodka Lambeosaurinae i Hadrosaurinae{{r|Blasisaurus}} czy też parazaurolofa i zaurolofa<ref group="uwaga>Ponieważ parazaurolof zaliczał się Lambeosaurinae, a zaurolof do Hadrosaurinae, obie definicje są równoważne</ref>{{r|Xing&17}}. Ten ostatni klad Weishampel określa raczej mianem [[Euhadrosauria]]{{r|Blasisaurus}}. Zespół Lópeza-Martíneza przyjął to pierwsze rozumienie i definicję Euhadrosauria za Weishampelem, określając nienazwane jeszcze wtedy szczątki jako przedstawiciela Euhadrosauria. Badacze nie zaliczyli jednak znaleziska do żadnej z podrodzin Hadrosauridae. Wyróżnia się dwie takie podrodziny: Hadrosaurinae i Lambeosaurinae, ale zbadane kości przedstawiały cechy charakterystyczne dla obu{{r|López-Martínez&01}}. Autorzy opisu rodzaju zdecydowali się jednak zaliczyć zwierzę do podrodziny Lambeosaurinae, definiowanej jako wszystkie kaczodziobe bliższe [[parazaurolof]]owi niż [[zaurolof]]owi (te bliższe zaurolofowi zaliczają się do Hadrosaurinae). W podrodzinie Lambeosaurinae wyróżnia się dalej podrodziny. W czasie opisu ''Blasisaurus'' opisywano dwie takie podrodziny: [[Parasaurolophini]] obejmujące taksony bliższe parazaurolofowi niż [[korytozaur]]owi oraz [[Corythosaurini]] zawierający – odwrotnie – bliższych krewnych korytozaura, niż parazaurolofa{{r|Blasisaurus}}. Formalny opis plemion przeprowadzono dopiero w 2013, wprowadzając ponadto nowe plemiona [[Aralosaurini]] i [[Tsintaosaurini]]{{r|Canardia}}. Crusado-Cabalero i współpracownicy nie zdecydowali się zaliczyć ''Blasisaurus'' do żadnego z plemion{{r|Blasisaurus}}. |
||
Autorzy opisu ''Blasisaurus'' przedstawili następujący [[kladogram]]{{r|Blasisaurus}} (uproszczono): |
Autorzy opisu ''Blasisaurus'' przedstawili następujący [[kladogram]]{{r|Blasisaurus}} (uproszczono): |
||
| Linia 124: | Linia 126: | ||
<ref name="Blasisaurus">{{Cytuj | autor = Penelope Cruzado-Caballero, Xabier Pereda-Suberbiola, J. Ignacio Ruiz-Omenaca | tytuł = Blasisaurus canudoi gen. et sp. nov., a new lambeosaurine dinosaur (Hadrosauridae) from the Latest Cretaceous of Aren (Huesca, Spain) | url = https://www.researchgate.net/profile/Penelope_Cruzado-Caballero/publication/237153276_Blasisaurus_canudoi_gen_et_sp_nov_a_new_lambeosaurine_dinosaur_Hadrosauridae_from_the_Latest_Cretaceous_of_Aren_Huesca_Spain/links/0deec51ee78b348912000000.pdf | czasopismo = Canadian Journal of Earth Sciences | odpowiedzialność = researchgate | wolumin = 47 | numer = 12 | data = 2010 | s = 1507-1517 | język = en}}</ref> |
<ref name="Blasisaurus">{{Cytuj | autor = Penelope Cruzado-Caballero, Xabier Pereda-Suberbiola, J. Ignacio Ruiz-Omenaca | tytuł = Blasisaurus canudoi gen. et sp. nov., a new lambeosaurine dinosaur (Hadrosauridae) from the Latest Cretaceous of Aren (Huesca, Spain) | url = https://www.researchgate.net/profile/Penelope_Cruzado-Caballero/publication/237153276_Blasisaurus_canudoi_gen_et_sp_nov_a_new_lambeosaurine_dinosaur_Hadrosauridae_from_the_Latest_Cretaceous_of_Aren_Huesca_Spain/links/0deec51ee78b348912000000.pdf | czasopismo = Canadian Journal of Earth Sciences | odpowiedzialność = researchgate | wolumin = 47 | numer = 12 | data = 2010 | s = 1507-1517 | język = en}}</ref> |
||
<ref name=Arenysaurus>{{Cytuj |autor=Xabier Pereda-Suberbiola, José Ignacio Canudo, Penélope Cruzado-Caballero, José Luis Barco, Nieves López-Martínez, Oriol Oms, José Ignacio Ruiz-Omeñaca |tytuł=The last hadrosaurid dinosaurs of Europe: A new lambeosaurine from the Uppermost Cretaceous of Aren (Huesca, Spain) |czasopismo=Comptes Rendus Palevol |data=2009 |doi=10.1016/j.crpv.2009.05.002 |język=en}}</ref> |
<ref name=Arenysaurus>{{Cytuj |autor=Xabier Pereda-Suberbiola, José Ignacio Canudo, Penélope Cruzado-Caballero, José Luis Barco, Nieves López-Martínez, Oriol Oms, José Ignacio Ruiz-Omeñaca |tytuł=The last hadrosaurid dinosaurs of Europe: A new lambeosaurine from the Uppermost Cretaceous of Aren (Huesca, Spain) |czasopismo=Comptes Rendus Palevol |data=2009 |doi=10.1016/j.crpv.2009.05.002 |język=en}}</ref> |
||
<ref name="Canardia">{{Cytuj | autor = Albert Prieto-Márquez, Fabio M. Dalla Vecchia, Rodrigo Gaete, Àngel Galobart | tytuł = Diversity, Relationships, and Biogeography of the Lambeosaurine Dinosaurs from the European Archipelago, with Description of the New Aralosaurin Canardia garonnensis | url = https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0069835 | czasopismo = PLoS ONE | wolumin = 8 | numer = 7 | data = 2013 | s = e69835 | język = en}}</ref> |
|||
<ref name="Charonosaurus">{{Cytuj | autor = Pascal Godefroit, Shuqin Zan, Liyong Jin | tytuł = Charonosaurus jiayinensis n.g., n.sp., a lambeosaurine dinosaur from the Late Maastrichtian of northeastern China | url = https://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/1975168/Godefroit_et_al_2000-Charonosaurus.pdf?response-content-disposition=inline%3B%20filename%3DCharonosaurus_Jiayinensis_Ng_N._Sp._a_La.pdf&X-Amz-Algorithm=AWS4-HMAC-SHA256&X-Amz-Credential=AKIAIWOWYYGZ2Y53UL3A%2F20190919%2Fus-east-1%2Fs3%2Faws4_request&X-Amz-Date=20190919T153016Z&X-Amz-Expires=3600&X-Amz-SignedHeaders=host&X-Amz-Signature=2320ce9bd6d5c5bbe2241314b3962c9b60770fd1ee10e38f00176db99a11491f | czasopismo = Comptes Rendus de l'Académie des Sciences-Series IIA-Earth and Planetary Science | wolumin = 330 | numer = 12 | data = 2000 | s = 875-882 | język = en}}</ref> |
<ref name="Charonosaurus">{{Cytuj | autor = Pascal Godefroit, Shuqin Zan, Liyong Jin | tytuł = Charonosaurus jiayinensis n.g., n.sp., a lambeosaurine dinosaur from the Late Maastrichtian of northeastern China | url = https://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/1975168/Godefroit_et_al_2000-Charonosaurus.pdf?response-content-disposition=inline%3B%20filename%3DCharonosaurus_Jiayinensis_Ng_N._Sp._a_La.pdf&X-Amz-Algorithm=AWS4-HMAC-SHA256&X-Amz-Credential=AKIAIWOWYYGZ2Y53UL3A%2F20190919%2Fus-east-1%2Fs3%2Faws4_request&X-Amz-Date=20190919T153016Z&X-Amz-Expires=3600&X-Amz-SignedHeaders=host&X-Amz-Signature=2320ce9bd6d5c5bbe2241314b3962c9b60770fd1ee10e38f00176db99a11491f | czasopismo = Comptes Rendus de l'Académie des Sciences-Series IIA-Earth and Planetary Science | wolumin = 330 | numer = 12 | data = 2000 | s = 875-882 | język = en}}</ref> |
||
<ref name="Parasaurolophus">{{Cytuj | autor = William Parks | tytuł = Parasaurolophus walkeri, a new genus and species of crested trachodont dinosaur | url = https://en.wikisource.org/wiki/Parasaurolophus_Walkeri,_a_new_genus_and_species_of_crested_trachodont_dinosaur | czasopismo = University of Toronto Studies, Geology Series | wolumin = 13 | data = 1922 | s = 1-32 | język = en}}</ref> |
<ref name="Parasaurolophus">{{Cytuj | autor = William Parks | tytuł = Parasaurolophus walkeri, a new genus and species of crested trachodont dinosaur | url = https://en.wikisource.org/wiki/Parasaurolophus_Walkeri,_a_new_genus_and_species_of_crested_trachodont_dinosaur | czasopismo = University of Toronto Studies, Geology Series | wolumin = 13 | data = 1922 | s = 1-32 | język = en}}</ref> |
||
Wersja z 07:35, 12 paź 2019
| Cruzado-Caballero et al, 2010 | |||
| Okres istnienia: mastrycht | |||
 Skamieniałości czaszki | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj |
Blasisaurus | ||
| Gatunki | |||
| |||
Blasisaurus – rodzaj ornitopoda z rodziny Hadrosauridae i podrodziny Lambeosaurinae żyjącego w późnej kredzie (późny mastrycht) na terenach dzisiejszej Europy. Gatunkiem typowym jest B. canudoi, opisany w 2010 roku przez Penelope Cruzado-Caballero, Xabiera Peredę-Suberbiolę i José Ruiza-Omeñacę na podstawie kości czaszki i żuchwy odkrytych w osadach formacji Arén hiszpańskiej prowincji Huesca; holotypem jest lewa kość jarzmowa oznaczona MPZ99/667, oprócz tego znane są dwa fragmenty lewej kości szczękowej, prawa kość łzowa, lewa kość zębowa i prawa kość nadkątowa. Autapomorfią B. canudoi jest kość jarzmowa z wyrostkiem tylnym w kształcie haka współwystępująca ze stosunkowo wąskim oknem podskroniowym w kształcie litery D. Dodatkowo B. canudoi odróżnia od innych hadrozaurów współwystępowanie trzech cech budowy kości jarzmowej: sterczącej w linii prostej ku dołowi tylnej krawędzi wyrostka przedniego (jak u parazaurolofa), wklęsłej tylno-dolnej krawędzi pod oknem podskroniowym (jak u rodzaju Sahaliyania i przedstawicieli podrodziny Hadrosaurinae) oraz stosunku długości do wysokości kości jarzmowej wynoszącego mniej niż 1,2:1 (porównywalnie krótkie kości jarzmowe miały tylko rodzaje Olorotitan, Velafrons i Tsintaosaurus). Z przeprowadzonej przez autorów jego opisu analizy kladystycznej wynika, że Blasisaurus był taksonem siostrzanym do rodzaju Arenysaurus; klad obejmujący oba te rodzaje był w nierozwikłanej trychotomii z rodzajem Amurosaurus i z kladem obejmującym wszystkich pozostałych przedstawicieli podrodziny Lambeosaurinae poza bazalnymi rodzajami Tsintaosaurus i Jaxartosaurus[1].
Historia
Pozostałości dinozaurów kaczodziobych znaleziono do tej pory na pięciu kontynentach[2]. Wyprawa z 1920 przyczyniła się do odnalezienia w Kanadzie skamieniałości opisanych przez Parksa pod nazwą parazaurolof[3], kolejne odkrycia dowiodły istnienia kolejnych gatunków tego rodzaju także dalej na południe kontynentu północnoamerykańskiego[4][5]. W 2000 opisano jego bliskiego krewnego charonozaura znad azjatyckiej rzeki Amur[6].
Pierwszym opisanym Hadrosauridae Europy był telmatozaur, opisany przez Nopscę[1] z terenów obecnej Rumunii, uznany później za najpierwotniejszego z kaczodziobych[7]. Patrząc na sprawę szerzej, Pereda-Suberbiola i współpracownicy zauważyli, że jednak ponad połowa znalezisk europejskich hadrozauroidów przypada na Półwysep Iberyjski. Wymienia wśród nich Pararhabdodon i Koutalisaurus[8]. Z Europy pochodzi także Tethyshadros. Kolejne znaleziska wyszły na światło dzienne dzięki wykopaliskom w 5 miejscach zwanych Blasi, w Arén, w Huesca na terenie Hiszpanii w Pirenejach[1]. Kolejne szczątki, opisane przez wspomnianego już Peredę-Superbiolę w 2009, znaleziono w miejscu nazywanym Blasi 3. Ochrzczono je mianem Arenysaurus i uznano za bazalnego przedstawiciela Lambeosaurinae[9]. Natomiast w Blasi 5 znaleziono szczątki dinozaura kaczodziobego bardziej pasujące do podrodziny hadrozaurów płaskogłowych, których dotychczas w Europie nie znajdywano[1], opisane przez Cruzado-Caballero i współpracowników w 2010[10]. Odkrycia te nie wyczerpały jednak znalezisk dokonanych w Blasi. Skamieniałości w Blasi 1, obejmujące głowę z żuchwą, posłużyły między innymi do wyodrębnienia holotypu nowego rodzaju[1].
Zanim to się jednak stało, badania podjął zespół prowadzony przez Lópeza-Martíneza. Badacze w 2001 opisali szczątki. Nie nazwali ich jednak, posługując się w swej pracy terminem Blasi 1 hadrosaurid[11]. Znaleziska z Blasi uwzględniał w kolejnych pracach Canudo wraz z zespołem[12], a także inni badacze. W końcu w 2010 Penelope Cruzado-Caballero, Xabier Pereda-Suberbiola i J. Ignacio Ruiz-Omenaca podjęli się formalnego opisu nowego rodzaju i gatunku[1].
Budowa
López-Martínez i współpracownicy opisali kość jarzmową jako smukła, przybierającą kształt litery W, krótką w kierunku przednio-tylnym (w wykonanym pomiarze otrzymali 14,5 cm, mniej niż u telmatozaura). Wskazali niemożność dokładnego opisu uszkodzonego końca przedniego. Wyrostek przedni scharakteryzowali jako krótki, poszerzony brzusznie w znacznym stopniu. Mieściła się na nim powierzchnia stawowa dla kości szczękowej. Brzeg brzuszny opisali jako wcięty, tworzący coś w rodzaju wklęsłej kryzy poniżej okna podskroniowego, ustępującego rozmiarem oczodołowi. Powierzchnię dla połączenia z kością kwadratowo-jarzmową opisali jako niewielką. Występują też prawie rówoległe wyrostki zaoczodołowy i zakrzywiony u czubka wyrostek ogonowy, ustępujący temu poprzedniemu długością. Autorzy wspominają dalej płaską powierzchnię stawową zaoczodołową[11].
Zbadano tylko lewą kość szczękową, i to uszkodzoną u końców. Widziana od strony przyśrodkowej, jawi się płaska, uwagę Lópeza-Martíneza i współpracowników przykuła na niej seria otworów. Zachowała się bateria zębowa[11]. Chodzi o charakterystyczną dla dinozaurów kaczodziobych strukturę, w której zużywające się zęby zastępowane były przez kolejne, oczekujące na swoją kolej. Hadrozaury odżywiały się skrzypowymi, paprotnikami, iglastymi czy prymitywnymi okrytonasiennymi, a więc twardym pokarmem, którego gryzienie powodowało ścieranie i zużywanie się zębów. Dlatego prócz zębów używanych przez zwierzę w rzędach czekały rozwijające się kolejne zęby, mające w przyszłości zastąpić te zużyte[13]. Dobrze zachowany fragment obejmował ostatnich 16 pozycji, kolejnych 5 prawdopodobnie znajdowało się w proksymalnym fragmencie, który przemieścił się na skutek procesów tafonomicznych' W każdej pozycji znajdował się jeden bądź dwa zęby aktualnie działające, a kolejne dwa oczekiwały na swą kolej. Zęby szczękowe López-Martínez opisują jako wąskie, z wydatnym kilem pośrodkowo. Średni wymiar zęba podają jako 5,6 mm[11].
Smukła, prostokątna kość zębowa mierzy 33 cm długości. Jej brzegi brzuszny i grzbietowy przebiegają równolegle. López-Martínez i współpracownicy zauważają odgięcie w dół w części dziobowej, wskazują też na obecność szerokiej diastemy pomiędzy powierzchnią przedzębową a pierwszym zębem zębowym. Odróżnia ona Blasisaurs od Pararhabdodon. Na powierzchni bocznej kości zauważają otwory odżywcze niewielkich rozmiarów, w przeciwieństwie do dużego otworu w okolicy spojenia. Wyrostek dziobiasty kieruje się do przodu, tworząc z osią szczęki i żuchwy kąt 75°. Żuchwa również ma baterię zębową, występują 33 pozycje zębów. Pojedyncza pozycja liczy dwa zęby działające oraz do 3 oczekujących na swoją kolej. Licząc 6 mm, zęby zębowe są nieco większe od swych szczękowych odpowiedników. Iloraz wysokości do długości wynosi 3,5. Kształt ich korony badacze przyrównują do diamentów, zauważają też pojedynczy pośrodkowy kil[11].
Systematyka
Blasisaurus należał do dinozaurów z rzędu ptasiomiednicznych, W ich obrębie zalicza się go do infrarzędu ornitopodów[1].
Zespół Lópeza-Martíneza po przebadaniu kości stwierdził cechy charakterystyczne dla rodziny Hadrosauridae (np. ponad 29 pozycji baterii zębowej żuchwy)[11]. Występuje tu pewien problem z terminologią. Otóż Hadrosauridae definiowane są albo szerzej, jak Horner, jako klad obejmujący wszystkich potomków ostatniego wspólnego przodka parazaurolofa i telmatozaura, albo węziej, jako ostatniego wspólnego przodka Lambeosaurinae i Hadrosaurinae[1] czy też parazaurolofa i zaurolofa[a][14]. Ten ostatni klad Weishampel określa raczej mianem Euhadrosauria[1]. Zespół Lópeza-Martíneza przyjął to pierwsze rozumienie i definicję Euhadrosauria za Weishampelem, określając nienazwane jeszcze wtedy szczątki jako przedstawiciela Euhadrosauria. Badacze nie zaliczyli jednak znaleziska do żadnej z podrodzin Hadrosauridae. Wyróżnia się dwie takie podrodziny: Hadrosaurinae i Lambeosaurinae, ale zbadane kości przedstawiały cechy charakterystyczne dla obu[11]. Autorzy opisu rodzaju zdecydowali się jednak zaliczyć zwierzę do podrodziny Lambeosaurinae, definiowanej jako wszystkie kaczodziobe bliższe parazaurolofowi niż zaurolofowi (te bliższe zaurolofowi zaliczają się do Hadrosaurinae). W podrodzinie Lambeosaurinae wyróżnia się dalej podrodziny. W czasie opisu Blasisaurus opisywano dwie takie podrodziny: Parasaurolophini obejmujące taksony bliższe parazaurolofowi niż korytozaurowi oraz Corythosaurini zawierający – odwrotnie – bliższych krewnych korytozaura, niż parazaurolofa[1]. Formalny opis plemion przeprowadzono dopiero w 2013, wprowadzając ponadto nowe plemiona Aralosaurini i Tsintaosaurini[15]. Crusado-Cabalero i współpracownicy nie zdecydowali się zaliczyć Blasisaurus do żadnego z plemion[1].
Autorzy opisu Blasisaurus przedstawili następujący kladogram[1] (uproszczono):
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Jak widać, Blasisaurus tworzy w nim klad z Arenysaurus. Nie wchodzą one natomiast w skład Parasaurolophini[1].
Paleoekologia
Miejsce Blasi 1, gdzie znaleziono skamieniałości Blasisaurus, leży w południowo-środkowych Pirenejach, na terenie Tremp Basin. Administracyjnie należy do prowincji Huesca w Hiszpanii. Skały znajdujące się w tym miejscu tworzą formację Arén Sandstone. Znajdują się tam białe piaskowce (zmieszany arenit) o grubych, dobrze zaokrąglonych ziarnach kwarcu, miejscowo także z konkrecjami żelaza. Powstały one z osadów morskich oraz z delty, osiągając grubość sięgającą maksymalnie 300 m. W przeciwieństwie do pozostałych miejsc nazywanych Blasi, ponumerowanych cyframi do 5, leżących niżej, Blasi 1 znajdowało się u jej stropu. Miejsca te datuje się na mastrycht. Dokładniej czas powstania skał, wśród których znaleziono pozostałości Blasisaurus, mieści się w przedziale pomiędzy 67,7 a 65,5 miliona lat temu[1].
Zespół Lópeza-Martíneza, który badał skamieniałości z Blasi 1, rozpoznał w nich prócz pozostałości kaczodziobych skamieniałości innych dinozaurów. Były tam szczątki zauropoda, trzech różnych nieptasich teropodów i ptaków[11]. Prócz dinozaurów formacja Arén Sandstone dostarczyła nauce także pozostałości krokodyli[1].
Uwagi
- ↑ Ponieważ parazaurolof zaliczał się Lambeosaurinae, a zaurolof do Hadrosaurinae, obie definicje są równoważne
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Penelope Cruzado-Caballero, Xabier Pereda-Suberbiola, J. Ignacio Ruiz-Omenaca, Blasisaurus canudoi gen. et sp. nov., a new lambeosaurine dinosaur (Hadrosauridae) from the Latest Cretaceous of Aren (Huesca, Spain), „Canadian Journal of Earth Sciences”, researchgate, 47 (12), 2010, s. 1507-1517 (ang.).
- ↑ Lund i inni, historical and biogeographical examination of hadrosaurian dinosaurs, „New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin”, researchgate, 35, 2006, s. 263-276 (ang.).
- ↑ William Parks, Parasaurolophus walkeri, a new genus and species of crested trachodont dinosaur, „University of Toronto Studies, Geology Series”, 13, 1922, s. 1-32 (ang.).
- ↑ John H. Ostrom. A new species of hadrosaurian dinosaur from the Cretaceous of New Mexico. „Journal of Paleontology”. 35 (3), s. 575–577, 1961.
- ↑ Carl Wiman. Parasaurolophus tubicen, n. sp. aus der Kreide in New Mexico. „Nova Acta Regia Societas Scientarum Upsaliensis, series 4”. 7 (5), s. 1–11, 1931. (niem.).
- ↑ Pascal Godefroit, Shuqin Zan, Liyong Jin, Charonosaurus jiayinensis n.g., n.sp., a lambeosaurine dinosaur from the Late Maastrichtian of northeastern China, „Comptes Rendus de l'Académie des Sciences-Series IIA-Earth and Planetary Science”, 330 (12), 2000, s. 875-882 (ang.).
- ↑ D.B. Weishampel, D.B. Norman, D. Grigorescu, Telmatosaurus transsylvanicus from the late Cretaceous of Romania. The most basal hadrosaurid dinosaur, „Palaeontology”, 36 (2), 1993, s. 361-385 (ang.).
- ↑ Pereda-Suberbiola i inni, Hadrosauroid dinosaurs from the Latest Cretaceous of the Iberian Peninsula, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 29 (3), Society of Vertebrate Paleontology, 2009, s. 946–951 (ang.).
- ↑ Xabier Pereda-Suberbiola i inni, The last hadrosaurid dinosaurs of Europe: A new lambeosaurine from the Uppermost Cretaceous of Aren (Huesca, Spain), „Comptes Rendus Palevol”, 2009, DOI: 10.1016/j.crpv.2009.05.002 (ang.).
- ↑ Penélope Cruzado-Caballero, José I. Ruiz-Omeñaca, José I. Canudo., Evidencias de la coexistencia de dinosaurios hadrosaurinos y lambeosaurinos en el Maastrichtiano superior de la Península Ibérica (Arén, Huesca, España), „Ameghiniana”, researchgate, 47 (2), 2010, s. 153-165 (hiszp.).
- ↑ a b c d e f g h Nieves López-Martínez i inni, New dinosaur sites correlated with Upper Maastrichtian pelagic deposits in the Spanish Pyrenees: implications for the dinosaur extinction pattern in Europe, „Cretaceous Research”, researchgate, 22, 2001, s. 41–61, DOI: 10.1006/cres.2000.0236 (ang.).
- ↑ J.I. Canudo, X. Pereda Suberbiola, N. López Martínez, Los dinosaurios del Maastrichtiense superior de Huesca y su importancia en el estudio de la extinción del límite Cretácico/Terciario, „Geo-Temas”, 1 (2), 2000, s. 339-342 (hiszp.).
- ↑ Erickson i inni, Complex dental structure and wear biomechanics in hadrosaurid dinosaurs, „Science”, 338 (6103), 2012, s. 98-101, DOI: 10.1126/science.1224495 (ang.).
- ↑ Hai Xing, Jordan C. Mallon, Margaret L. Currie, Supplementary cranial description of the types of Edmontosaurus regalis (Ornithischia: Hadrosauridae), with comments on the phylogenetics and biogeography of Hadrosaurinae, „PloS one”, 12 (4), 2017, e0175253. (ang.).
- ↑ Albert Prieto-Márquez i inni, Diversity, Relationships, and Biogeography of the Lambeosaurine Dinosaurs from the European Archipelago, with Description of the New Aralosaurin Canardia garonnensis, „PLoS ONE”, 8 (7), 2013, e69835 (ang.).
| Infrarzędy dinozaurów | |
|---|---|
| Era dinozaurów | |
| Dyscypliny powiązane |
