Sorkonos plamisty: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
z Kaufman&13 |
|||
| Linia 32: | Linia 32: | ||
== Budowa == |
== Budowa == |
||
Heritage podaje następujące wymiary zwierzęcia. Długość głowy i tułowia wynosi od 22,9 do 27,3 cm. Ogon mierzy od 19,6 do 24,9 cm. Ucho osiąga między 2,7 a 3,1 cm, a tylna stopa od 6,3 do 7,6 cm. Masa ciała zawiera się w przedziale od 320 do 450 g. Samice i samce nie różnią się wielkością{{r|HMW}}. |
Heritage podaje następujące wymiary zwierzęcia. Długość głowy i tułowia wynosi od 22,9 do 27,3 cm. Ogon mierzy od 19,6 do 24,9 cm. Ucho osiąga między 2,7 a 3,1 cm, a tylna stopa od 6,3 do 7,6 cm. Masa ciała zawiera się w przedziale od 320 do 450 g. Samice i samce nie różnią się wielkością{{r|HMW}}. |
||
Badania Kaufmana ''et al.'' z 2013 wskazuję, że ryjkonosowe jako grupa ogólnie mają [[mózg]] większy, niż inne ssaki podobnej wielkości i podobnej diety{{r|Kaufman&13}} |
|||
Brązowa do kremowej głowa ma nieporośnięte włosiem uszy barwy płowej. Pysk jest długi i giętki. Otworów podniebiennych nie stwierdza się. W jamie ustnej znajdują się zęby, w tym niestały niewielki [[siekacz]] górny i dobrze rozwinięte górne [[kieł|kły]], u samców dłuższe niż u samic{{r|HMW}}. Wzór zębowy przedstawia się następująco{{r|HMW}}: |
Brązowa do kremowej głowa ma nieporośnięte włosiem uszy barwy płowej. Pysk jest długi i giętki. Otworów podniebiennych nie stwierdza się. W jamie ustnej znajdują się zęby, w tym niestały niewielki [[siekacz]] górny i dobrze rozwinięte górne [[kieł|kły]], u samców dłuższe niż u samic{{r|HMW}}. Wzór zębowy przedstawia się następująco{{r|HMW}}: |
||
| Linia 40: | Linia 42: | ||
Ogon osiąga jakieś 0,9 długości ciała. W odcinku bliższym jest dość gruby, [[kierunek dystalny|dystalnie]] coraz cieńszy. Prawie nie porastają go włosy, na końcu ma biały odcinek{{r|HMW}}. |
Ogon osiąga jakieś 0,9 długości ciała. W odcinku bliższym jest dość gruby, [[kierunek dystalny|dystalnie]] coraz cieńszy. Prawie nie porastają go włosy, na końcu ma biały odcinek{{r|HMW}}. |
||
Kończyny przednie i tylne kończą się czterema palcami. Liczba ta wynika z zaniku [[kciuk]]a i [[paluch (palec)|palucha]]. Również i piąty palec ręki rozwija się słabo, wspierany na tylko dwóch [[paliczki|paliczkach]]{{r|HMW}}. |
Kończyny przednie i tylne kończą się czterema palcami. Liczba ta wynika z zaniku [[kciuk]]a i [[paluch (palec)|palucha]]. Również i piąty palec ręki rozwija się słabo, wspierany na tylko dwóch [[paliczki|paliczkach]]{{r|HMW}}. Kończyny tylne sorkonosów są solidnie zbudowane{{r|Kaufman&13}}. |
||
== Systematyka == |
== Systematyka == |
||
| Linia 92: | Linia 94: | ||
<ref name="Chan&Levin05">{{Cytuj | autor = Chan KMA, Levin SA | tytuł = Leaky prezygotic isolation and porous genomes: rapid introgression of maternally inherited DNA | url = https://bioone.org/journals/evolution/volume-59/issue-4/04-534/LEAKY-PREZYGOTIC-ISOLATION-AND-POROUS-GENOMES--RAPID-INTROGRESSION-OF/10.1554/04-534.short | czasopismo = Evolution | wolumin = 59 | data = 2005 | s = 720–729 | język = en}}</ref> |
<ref name="Chan&Levin05">{{Cytuj | autor = Chan KMA, Levin SA | tytuł = Leaky prezygotic isolation and porous genomes: rapid introgression of maternally inherited DNA | url = https://bioone.org/journals/evolution/volume-59/issue-4/04-534/LEAKY-PREZYGOTIC-ISOLATION-AND-POROUS-GENOMES--RAPID-INTROGRESSION-OF/10.1554/04-534.short | czasopismo = Evolution | wolumin = 59 | data = 2005 | s = 720–729 | język = en}}</ref> |
||
<ref name="Funk&Omland03">{{Cytuj | autor = Daniel J. Funk, Kevin E. Omland | tytuł = Species-level paraphyly and polyphyly: frequency, causes, and consequences, with insights from animal mitochondrial DNA. | url = https://www.jstor.org/stable/30033781 | czasopismo = Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics | wolumin = 34 | data = 2003 | s = 397-423 | język = en}}</ref> |
<ref name="Funk&Omland03">{{Cytuj | autor = Daniel J. Funk, Kevin E. Omland | tytuł = Species-level paraphyly and polyphyly: frequency, causes, and consequences, with insights from animal mitochondrial DNA. | url = https://www.jstor.org/stable/30033781 | czasopismo = Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics | wolumin = 34 | data = 2003 | s = 397-423 | język = en}}</ref> |
||
<ref name="Kaufman&13">{{Cytuj | autor = Kaufman JA, Turner GH, Holroyd PA, Rovero F, Grossman A | tytuł = Brain Volume of the Newly-Discovered Species Rhynchocyon udzungwensis (Mammalia: Afrotheria: Macroscelidea): Implications for Encephalization in Sengis | url = https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0058667 | czasopismo = PLoS One | wolumin = 8 | numer = 3 | data = 2013 | s = e58667 | doi = 10.1371/journal.pone.0058667 | język = en}}</ref> |
|||
<ref name="Lawson&13">{{Cytuj | autor = Lawson LP, Vernesi C, Ricci S, Rovero F | tytuł = Evolutionary History of the Grey-Faced Sengi, Rhynchocyon udzungwensis, from Tanzania: A Molecular and Species Distribution Modelling Approach | url = https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0072506 | czasopismo = PLoS One | wolumin = 8 | numer = 8 | data = 2013 | s = e72506 | doi = 10.1371/journal.pone.0072506 | język = en}}</ref> |
<ref name="Lawson&13">{{Cytuj | autor = Lawson LP, Vernesi C, Ricci S, Rovero F | tytuł = Evolutionary History of the Grey-Faced Sengi, Rhynchocyon udzungwensis, from Tanzania: A Molecular and Species Distribution Modelling Approach | url = https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0072506 | czasopismo = PLoS One | wolumin = 8 | numer = 8 | data = 2013 | s = e72506 | doi = 10.1371/journal.pone.0072506 | język = en}}</ref> |
||
</references> |
</references> |
||
Wersja z 07:41, 12 sie 2022
| Rhynchocyon cirnei[1] | |||
| Peters, 1847 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
sorkonos plamisty | ||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Sorkonos plamisty[3] (Rhynchocyon cirnei) – gatunek ssaka z rodziny ryjkonosowatych w rzędzie ryjkonosowych. Liczy 5 podgatunków. Występuje w Afryce. Żywi się stawonogami ściółki lasu bądź zarośli. Jest monogamiczny, samica rodzi 1–2, rzadziej 3 młode. Nie zagraża mu wyginięcie.
Genetyka
Genetyka sorkonosa plamistego nie została dobrze poznana. Nie wiadomo, ile chromosomów liczy jego kariotyp[4].
Budowa
Heritage podaje następujące wymiary zwierzęcia. Długość głowy i tułowia wynosi od 22,9 do 27,3 cm. Ogon mierzy od 19,6 do 24,9 cm. Ucho osiąga między 2,7 a 3,1 cm, a tylna stopa od 6,3 do 7,6 cm. Masa ciała zawiera się w przedziale od 320 do 450 g. Samice i samce nie różnią się wielkością[4].
Badania Kaufmana et al. z 2013 wskazuję, że ryjkonosowe jako grupa ogólnie mają mózg większy, niż inne ssaki podobnej wielkości i podobnej diety[5]
Brązowa do kremowej głowa ma nieporośnięte włosiem uszy barwy płowej. Pysk jest długi i giętki. Otworów podniebiennych nie stwierdza się. W jamie ustnej znajdują się zęby, w tym niestały niewielki siekacz górny i dobrze rozwinięte górne kły, u samców dłuższe niż u samic[4]. Wzór zębowy przedstawia się następująco[4]:
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 34-36 | = | 0-1 | 1 | 4 | 2 |
| 3 | 1 | 4 | 2 | ||
.
Grzbiet sorkonosa plamistego, płowy do ciemnobrązowego, wpadający w odcienie pomarańczu, nosi po obu bokach podłużne linie, rozpoczynające się pośrodku grzbietu, a sięgające do nasady ogona. Po obu stronach występują 3 takie linie, przy czym te wyższe są lepiej wyrażone, ciągłe, te niższe zaś rozpadają się na szereg jaśniejszych i ciemniejszych plam. Po liniach tych można rozpoznać sorkonosa plamistego, aczkolwiek u niektórych podgatunków ciemniejsze ubarwienie okolicy zadu czyni linie słabo widocznymi. Jaśniejszy, białawy czy jasnożółty jest za to brzuch. Na klatce piersiowej samicy znajdują się sutki, nieobecne u samców. Para przednia uległa redukcji i nie występuje, obserwuje się natomiast parę środkową i tylną, podobnie jak u sorkonosa złotozadego. Nie występuje gruczoł piersiowy, natomiast gruczoły odbytowe (analne) rozwinięte są dobrze[4].
Ogon osiąga jakieś 0,9 długości ciała. W odcinku bliższym jest dość gruby, dystalnie coraz cieńszy. Prawie nie porastają go włosy, na końcu ma biały odcinek[4].
Kończyny przednie i tylne kończą się czterema palcami. Liczba ta wynika z zaniku kciuka i palucha. Również i piąty palec ręki rozwija się słabo, wspierany na tylko dwóch paliczkach[4]. Kończyny tylne sorkonosów są solidnie zbudowane[5].
Systematyka
Sorkonos plamisty należy do rodzaju sorkonos w podrodzinie Rhynchocyoninae w rodzinie ryjkonosowatych[4].
Gatunek opisany został przez Wilhelma Petersa w 1847. Autor podał jako miejsce typowe Quelimane w dystrykcie Bororo, w prowincji Zambezia w Mozambiku[4].
Wyróżnia się 5 podgatunków[4]:
- Rhynchocyon cirnei cirnei Peters, 1847 (podgatunek nominatywny),
- Rhynchocyon cirnei hendersoni Thomas, 1902,
- Rhynchocyon cirnei macrurus Günther, 1881,
- Rhynchocyon cirnei reichardi Reichenow, 1886,
- Rhynchocyon cirnei shirensis Corbert & Hanks, 1968[4].
Badania genetyczne Lawsona et al. z 2013 potwierdziły odrębność sorkonosa szarolicego od plamistego. Przeprowadzono badania z wykorzystaniem mtDNA i vWF. Geny jądrowe ujawniły odrębność gatunków, w przeciwieństwie do genów mitochondrialnych, w przypadku których u obu gatunków stwierdzono te same główne haplotypy. Lucinda Lawson et al. zwracają uwagę, że jest to częsty wynik w badaniach genetycznych[6], jak wykazano już wcześniej[7]. W przypadku krzyżowania się blisko spokrewnionych gatunków intogresja często przebiega nierówne, znacznie silniej w przypadku genów mitochondrialnych[8]. Także w przypadku sorkonosów wskazuje to na na pewną ograniczoną introgresję z R. c. reichardi. Otrzymano następujący kladogram[6]:
| |||||||
Rozmieszczenie geograficzne
Sorkonos plamisty występuje w Afryce[4]. Ma szeroki zasięg. IUCN wymienia tu następujące kraje: Demokratyczna Republika Konga (między rzekami Ubangi i Kongo), Malawi (wzgórza okolicy ryftu), Mozambik (na północ od Zambezi), Tanzania, Uganda (zachód kraju), Zambia. Ponadto gatunek może występować w Republice Środkowoafrykańskiej, pojedyncze doniesienie mówi o napotkaniu go między Bangui i Mbaiki na zachód od rzeki Ubangi, ale jako że byłoby to jedyne stwierdzenie zwierzęcia na zachód od rzeczonej rzeki, autorzy powątpiewają w to. Gatunek bytuje na wysokości od poziomu morza[2] (Tanzania, Mozambik[4]) do 2100 m w górach Rubehos[2] bądź 2300 m[4] w górach Udzungwa[4], oba łańcuchy w Tanzanii[2][4].
Rozmieszczenie zależy od podgatunku, obejmują one kilka niepołączonych ze sobą obszarów. Heritage podaje je następująco[4]:
- Rhynchocyon cirnei cirnei żyje na północy Mozambiku,
- Rhynchocyon cirnei hendersoni spotyka się na północy Malawi, Heritage podaje dokładniej wzgórze Nyamkhowa w okolicy Livingstonia,
- Rhynchocyon cirnei macrurus występuje w południowo-wschodniej Tanzanii,
- Rhynchocyon cirnei reichardi zamieszkuje Tanzanię, północ Malawi, północny wschód Zambii i południowy wschód Demokratycznej Republiki Konga,
- Rhynchocyon cirnei shirensis żyje na południu Malawi i w przyległym do niego regionie Mozambiku[4].
Tryb życia
Tryb życia sorkonosa plamistego nie został dobrze poznany. Wnioskuje się, że przypomina on tryb życia pokrewnych gatunków, sorkonosa złotozadego i szarolicego. Prawdopodobnie i sorkonos plamisty wiedzie samotne życie[2]. Mimo łączenia się w pary każdy osobnik z danej pary żyje oddzielnie. Aktywność przypada na dzień. W nocy zwierzę śpi w gnieździe zbudowanym ze ściółki[4].
Cykl życiowy
Rozród sorkonosa plamistego nie został dobrze poznany. Prawdopodobnie jest on monogamiczny[2], jak i inne sorkonosy, łączące się w pary na całe życie i zajmujące wspólne terytorium. Rozród przebiega prawdopodobnie przez cały rok bez wyraźnego okresu godowego. Po kopulacji samica zachodzi w ciążę, by wydać na świat 1–2 noworodki, rzadko 3[4].
Ekologia
Sorkonos plamisty zasiedla lasy i tereny porośnięte roślinnością krzewiastą. Wymienić tu można lasy górskie[2] i nizinne, ale też gąszcz porastający brzegi rzek. Zwierzę wymaga obfitej ściółki i piętra koron[4]. Siedliska prawdopodobnie pofragmentowane[2].
Pożywienie tego ssaka stanowią bezkręgowce, najczęściej stawonogi[4]. IUCN wnosi o tym z analogii do innych sorkonosów[2], ale Heritage przytacza badania żołądków osobników z Zambii. Zawierały one pozostałości chrząszczy, błonkówek, larw muchówek, jak i innych owadów[4]. Pokarm znajduje w ściółce[2].
Zagrożenia i ochrona
Całkowita liczebność gatunku spada. Odpowiadać za to może niszczenie środowiska życia zwierzęcia i fragmentacja dostępnych mu siedlisk. W górskich lasach grozi mu wycinanie drzew, podobnie jak sorkonosowi złotozademu i czarno-rudemu. Zagrożenie takie dotyczy choćby gór Rungwe. Szczególnie zagrożony z tego powodu może też być zamieszkujący nadmorskie tereny Tanzanii R. c. macrurus. Ponadto niektóre populacje są obiektem polowań. IUCN zwraca też uwagę na zagrożenie niewielkich izolowanych populacji, wymieniając tę z okolic Mbira u wyjścia Nilu z Jeziora Wiktorii[2].
Przypisy
- ↑ Rhynchocyon cirnei, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k M. 2020 Hoffmann, Rhynchocyon cirnei, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2022-03-13] (ang.).
- ↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 22. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w S. Heritage: Family Macroscelididae (Sengis). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 227. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
- ↑ a b Kaufman JA i inni, Brain Volume of the Newly-Discovered Species Rhynchocyon udzungwensis (Mammalia: Afrotheria: Macroscelidea): Implications for Encephalization in Sengis, „PLoS One”, 8 (3), 2013, e58667, DOI: 10.1371/journal.pone.0058667 (ang.).
- ↑ a b Lawson LP i inni, Evolutionary History of the Grey-Faced Sengi, Rhynchocyon udzungwensis, from Tanzania: A Molecular and Species Distribution Modelling Approach, „PLoS One”, 8 (8), 2013, e72506, DOI: 10.1371/journal.pone.0072506 (ang.).
- ↑ Daniel J. Funk, Kevin E. Omland, Species-level paraphyly and polyphyly: frequency, causes, and consequences, with insights from animal mitochondrial DNA., „Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics”, 34, 2003, s. 397-423 (ang.).
- ↑ Chan KMA, Levin SA, Leaky prezygotic isolation and porous genomes: rapid introgression of maternally inherited DNA, „Evolution”, 59, 2005, s. 720–729 (ang.).