Arthur Rimbaud

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje) o 12:36, 16 sty 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Arthur Rimbaud
Ilustracja
Imię i nazwisko

Jean Nicolas Arthur Rimbaud

Data i miejsce urodzenia

20 października 1854 r.
Charleville-Mézières

Data i miejsce śmierci

10 listopada 1891 r.
Marsylia

Narodowość

francuska

Dziedzina sztuki

poezja
proza poetycka

Epoka

Symbolizm
Parnasizm[1]
Dekadentyzm[2]

Muzeum artysty

Musée Rimbaud Charleville

podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Arthur Rimbaud, właś. Jean Nicolas Arthur Rimbaud /[ʁɛ̃bo]/ (ur. 20 października 1854 w Charleville-Mézières, zm. 10 listopada 1891 w Marsylii) – francuski poeta, zaliczany do grona tzw. poètes maudits.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość (1854-1872)

Jako chłopiec Rimbaud osiągał bardzo dobre wyniki w nauce. Przed ukończeniem szesnastego roku życia zdobywał liczne nagrody szkolne i opanował łacinę w stopniu pozwalającym mu na pisanie poezji i fragmentów dramatycznych w tym języku.

Pierwszym literackim mentorem Rimbauda został w 1870 r. Georges Izambard, jego nauczyciel z gimnazjum. Rok później Rimbaud uciekł z domu i przeniósł się do Paryża, gdzie prawdopodobnie przyłączył się do Komuny Paryskiej, opisanej później w jego poemacie L’Orgie parisienne ou Paris se repeuple. Wtedy też być może padł ofiarą gwałtu ze strony pijanych komunardów, na co wskazuje m.in. jego poemat Le Cœur supplicié. W tym czasie odrzucił konwenanse społeczne, zaczął upijać się i zaniedbał swój wygląd zewnętrzny, nie zaprzestawał jednak pisania wierszy. Pod koniec 1871 powrócił do Paryża na zaproszenie znanego poety Paula Verlaine’a, zafascynowanego wierszami Rimbauda.

Dorosłe życie (1872-1891)

Przyjaźń poetów szybko przekształciła się w stały związek homoseksualny. Para uwielbiała szokować paryską bohemę – młody Rimbaud szybko stał się sztandarowym przykładem enfant terrible. W tym czasie powstały najlepsze wiersze Rimbauda, mroczne, wizyjne, wyróżniające się na tle francuskiego symbolizmu.

Zakochany w Rimbaudzie Verlaine porzucił w 1872 rodzinę i udał się z Rimbaudem we włóczęgowską podróż po Francji, zakończoną krótkim pobytem w Londynie. W lipcu 1873 po kłótni Verlaine postrzelił Rimbauda w Brukseli i został aresztowany, rewizja ujawniła kompromitujące kochanków listy miłosne. Verlaine został skazany na dwa lata więzienia. Rimbaud powrócił do Charleville i dokończył swój słynny cykl Une Saison en Enfer (Sezon w piekle). W 1874 Rimbaud napisał wizjonerskie i nowatorskie formalnie Illuminations (Iluminacje), zawierające pierwsze francuskie poematy napisane wierszem wolnym.

W 1875 Rimbaud po raz ostatni spotkał Verlaine’a w Niemczech. Porzucił pisanie i rozpoczął intensywne podróże po Europie. W lecie 1876 zaciągnął się do armii holenderskiej i popłynął na Jawę, jednakże szybko zdezerterował i powrócił do Francji. W 1880 pojechał na Cypr, a następnie osiadł w Adenie, gdzie został przedstawicielem firmy handlowej Bardey. Miał wielu wielbicieli. Przez jakiś czas żył z abisyńską kochanką. W 1884 porzucił pracę w Bardey i założył własną firmę w mieście Harar w Abisynii (współczesna Etiopia). Zajmował się m.in. handlem bronią.

Śmierć (1891)

Choroba (nowotwór kolana) zmusiła go do powrotu do Francji, dokąd przybył 9 maja 1891 r. 27 maja amputowano mu nogę, 10 listopada tego samego roku zmarł w wieku 37 lat.

Twórczość

Jego życie urosło do rangi legendy[3][2], a nazwisko stało się symbolem obyczajowego buntu[4]. Początkowo gorący zwolennik parnasizmu szkoły Théodore de Banville’a; później przedstawiciel symbolizmu kultywujący wypracowaną przez siebie „poetykę czystego zapisu”[3], „alchemię słowa”[5] oraz „wstyd uczuć”[6]. Często uważany również za duchowego przewodnika przyszłego pokolenia dekadentów[2].

Objętościowo dość skromna twórczość literacka Arthura Rimbauda przypadła na lata 1869-1873. Już pierwsze jego wiersze, pisane w wieku piętnastu lat, uznane zostały przez niektórych odbiorców za arcydzieła literatury francuskiej[7]. W powszechnej opinii najwybitniejszym dziedzictwem literackim Rimbauda pozostają jednak prozy poetyckie, stanowiące jedno z najbardziej innowacyjnych osiągnięć poezji XIX wieku[8]. Nazwisko Rimbauda patronowało przy tym wielu kierunkom awangardy oraz sztuki modernistycznej, a zwłaszcza powstałemu w XX wieku surrealizmowi i dadaizmowi. Obecny w jego dojrzałych poematach minimalizm formy, a także oryginalna technika montażu i twórcze wykorzystanie wiersza wolnego wciąż stają się inspiracją dla poezji nowoczesnej[8].

Twórczość Arthura Rimbauda określana jest jako wizyjna, awanturnicza i bluźniercza w stosunku do religii chrześcijańskiej[6][8], odwołująca się często do ideałów pogańskich, nadająca językowi poezji rangę sakralną[8]. Swego czasu stanowiła ona reakcję na zbyt egotyczny romantyzm i klasycyzm, jako na kierunki literackie, które nie odpowiadając sytuacji egzystencjalnej „człowieka nowoczesnego”, wyczerpały swój twórczy potencjał. Jej główną ambicją – zarówno pod kątem treści, jak i formy – autor świadomie uczynił osobiste dążenia do poszukiwania granic każdego doświadczenia oraz rozszerzanie barier poznania zmysłowego[9], tzw. „jasnowidzenie”[10].

Poezje (1869-1871)

Pierwsze francuskie wiersze Rimbauda (w większości były to sonety, które chłopiec dedykował swojemu literackiemu mistrzowi – Théodore’owi de Banville’owi) powstały zimą 1870. Pomimo tego, iż ich autor miał wówczas zaledwie szesnaście lat, do dzisiaj utwory te powszechnie uważa się za perły literatury francuskiej epoki poromantycznej[7], które zadziwiają tak wczesną dojrzałością literacką[11]. Ich regularna budowa, pedantyczna dbałość o formę i styl oraz eksponowanie walorów estetycznych doskonale wpisywały się w program parnasizmu. Cechowała je również rozmaitość wątków i poruszanych tematów[8], a przede wszystkim rygorystyczny minimalizm formy. „Wiktor Hugo był gadatliwy, Rimbaud nie znosił elokwencji. Każde jego słowo ważyło. Bywał brutalny, wyzywający”[11]. Wiele spośród tych wczesnych liryków zdradza młodo przeżywane fascynacje erotyczne autora, jednocześnie dość brutalnie dążąc do demitologizacji „sielskiego dzieciństwa”[8] poprzez wprowadzenie w nie kategorie grzechu, niemoralności czy przedwczesnego popędu seksualnego. Inne wiersze z realistycznym szczegółem zwracają uwagę na społeczne problemy warstw ubogich.

Wiersze Rimbauda z tego pierwszego, młodzieńczego okresu, napisane zostały z rozmachem formalnym, ale w warstwie intelektualnej pozostały typowymi tworami swojej epoki. W późniejszym czasie zostały one odrzucone przez autora i nazwane „wypocinami”.

List jasnowidza (1871)

Szablon:CytatD

Statek pijany (1871)

Pod koniec roku 1871 światło dzienne ujrzał ostatni, a zarazem najbardziej znany z wierszy regularnych Rimbauda, liczący 100 wersów poemat narracyjny Statek pijany (Le Bateau ivre). Choć utwór ten – zdaniem wielu krytyków – „nie jest dokładnie rzecz biorąc poezją”[1], autor długo i starannie pracował nad cyzelaturą jego formy tak, aby przypadła ona do gustu zwolennikom Parnasu[1]. Mimo to końcową część poematu organizuje stopniowa destrukcja logiki wydarzeń na rzecz chaotycznego następstwa coraz to bardziej abstrakcyjnych obrazów, co kieruje wiersz w stronę „poetyki czystego zapisu”.

Flint Castle, obraz Williama Turnera z 1838

Statek pijany, zawierający sporo ukrytych wątków autobiograficznych, był dla samego Rimbauda swoistym testamentem[1], w którym autor żegnał się z Europą i – zebrawszy odpowiedni plon doświadczeń potrzebnych do roli „jasnowidza” – przeczuwał swoją rychłą śmierć dla świata[1].

Wiersz rozpoczyna symboliczna scena odpłynięcia tytułowego statku w „ujścia stronę”, która oznacza nieograniczoną wolność człowieka oraz jego dążenie do coraz większej świadomości, intuitio mystica („rozprężenie wszystkich zmysłów”). Początkowo podróż wiedzie przez aury piękna i fantazji; im głębiej jednak kapitan kieruje swój statek w Ocean – tym bardziej niezrozumiałe i przerażające spotykają go wizje. W końcu, zrezygnowany i przesiąknięty bólem, pragnie wyrzec się wielkich porywów ducha na rzecz powrotu do dzieciństwa („Dziecina pełna smutków, kucnąwszy nad bagnem, puszcza statki wątlejsze od pierwszych motyli”). Przemiany świadomości podmiotu lirycznego w Statku pijanym w kilka lat później znalazły przełożenie w filozofii Friedricha Nietzschego: „Jak duch stał się wielbłądem, wielbłąd lwem, a wreszcie lew dzieckiem”[12].

Wiersze ostatnie (1872)

Ostatnie wiersze Arthura Rimbauda powstały w marcu 1872, zaraz po rozstaniu poety z Paulem Verlaine’em oraz powrocie do rodzinnego Charleville. Z kolei w czerwcu tego samego roku spod ręki symbolisty wyszła garść utworów, które Rimbaud już osobiście zebrał w cykl tzw. Wierszy ostatnich, przypominając je i opatrując krytycznym komentarzem w mającym powstać niebawem Sezonie w piekle.

Niektóre spośród nich zdradzają pewne prekursorstwo względem późniejszej poetyki dadaizmu, czego przykładem jest choćby – stylizowana na dziecięcą – absurdalna gra słów otwierająca Ucztę głodu:

Uczta głodu, Arthur Rimbaud
Fêtes de la faim, Arthur Rimbaud
Anno, Anno poślę
Mój głód na twoim ośle.
Ma faim, Anne, Anne,
Fuis sur ton âne!

Wpływ i inspiracje

W Polsce

Wpływ życia i twórczości Arthura Rimbauda dość wyraźnie zarysował się w okresie Młodej Polski; jego postawę wędrownego poety-cygana kultywował choćby Wincenty Korab-Brzozowski[13]. Bezpośredni wpływ poetyki Iluminacji uwidocznił się z kolei u Jana Kasprowicza, piszącego w 1906 swój poemat O bohaterskim koniu i walącym się domie[14]. Do śmiałej erotyki wczesnych poezji Rimbauda bezpośrednio i dość mocno nawiązywał również Kazimierz Przerwa-Tetmajer[15].

Ogromny wpływ poezja Rimbauda wywarła na Rafale Wojaczku. Jego fascynacja francuskim poetą była ogromna - wierzył on bowiem w reinkarnację oraz w to, że jest kolejnym wcieleniem swojego mistrza. W twórczości Wojaczka można znaleźć nawiązania do poezji Rimbauda (już sam tytuł pierwszego tomu jego wierszy jest wyraźną aluzją do „Sezonu w piekle”). Polski poeta obrał za swój cel kontynuowanie i rozwój postawionego przez Rimbauda stwierdzenia: „JA to ktoś inny”.

Fascynacja Rimbaudem była jednak żywa przede wszystkim w okresie dwudziestolecia międzywojennego, epoce kształtującej się awangardy literackiej. W tym czasie powstały pierwsze całościowe tłumaczenia jego poezji zebranych. Pod wpływem francuskiego symbolisty Julian Tuwim napisał swój naturalistyczny tom poezji Sokrates tańczący[16], Jarosław Iwaszkiewicz – tom prozy poetyckiej, Kasydy[17], a Aleksander Wat – eksperymentalną powieść écriture automatique, Ja z jednej strony i Ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka[18]. „Polskim Rimbaudem” nazywano swego czasu Mariana Czuchnowskiego[19], przede wszystkim autora Kobiet i koni, tomu wierszy noszącego podtytuł jednoznacznie odwołujący się do autora Sezonu w piekle.

Rimbaud w polskim przekładzie

Pierwsze w Polsce przekłady twórczości Arthura Rimbauda autorstwa Zenona Przesmyckiego ukazały się na łamach warszawskiej „Chimery”. Tłumaczenie Statku pijanego ogłoszone zostało już w roku 1892; reszta doczekała się publikacji w 1901 z okazji druku pierwszego w Polsce eseju krytyczno-literackiego na temat poezji Rimbauda. Kilku tłumaczeń dokonali w tym czasie również Jan Kasprowicz i Bronisława Ostrowska.

W roku 1921 wydany został wybór przekładów pod redakcją Jarosława Iwaszkiewicza i Juliana Tuwima. Publikację tę uznaje się za przełomową dla dziejów poezji Rimbauda w Polsce[20]. Fragmenty Iluminacji przetłumaczyli Jarosław Iwaszkiewicz i Jerzy Rytard; reszta była autorstwa m.in. Juliana Tuwima i Antoniego Słonimskiego.

Sezon w piekle po raz pierwszy przetłumaczony w całości przez Stanisława Miłaszewskiego ukazał się w 1915 pod tytułem W piekle. Następnie wznowiony został w 1933 w antologii Stefana Napierskiego Od Baudelaire’a do surrealistów. Książka prezentowała już zaledwie cztery wiersze z rozdziału Alchemii słowa przetłumaczone przez Miłaszewskiego – reszta stanowiła daleki od oryginału[20] i szybko zapomniany przekład Napierskiego. W latach 30 należy wspomnieć również o dwóch przekładach fragmentów prozy poetyckiej Rimbauda, Szczęście i Głód, dokonanych przez Józefa Czechowicza.

Po II wojnie światowej Rimbauda tłumaczył Adam Ważyk. W jego Antologii współczesnej poezji francuskiej (1947) oraz w redagowanych przez siebie Poezjach wybranych Rimbauda oprócz starych przekładów zaprezentował również nowe autorstwa Julii Hartwig, Mieczysława Jastruna, K.A. Jaworskiego, Jana Kotta i Włodzimierza Lewika. W 1994 całość Sezonu w piekle i Iluminacji została na nowo przetłumaczona przez Artura Międzyrzeckiego.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Pierre Michon: Rimbaud syn. Warszawa: Czytelnik, 2004, s. 79. ISBN 83-07-02984-8.
  2. ↑ a b c Wstęp. W: Ważyk, Adam ; Rimbaud, Arthur: Poezje. Warszawa: PIW, 1973, s. 5.
  3. ↑ a b Posłowie. W: Międzyrzecki, Artur ; Rimbaud, Arthur: Sezon w piekle. Iluminacje. Kraków: Zielona sowa, 2007, s. 165. ISBN 978-83-7435-492-9.
  4. ↑ Posłowie. W: Międzyrzecki, Artur ; Rimbaud, Arthur: Sezon w piekle. Iluminacje. Kraków: Zielona sowa, 2007, s. 163. ISBN 978-83-7435-492-9.
  5. ↑ Artur Hutnikiewicz: Młoda Polska. Warszawa: PWN, 2004, s. 48. ISBN 83-01-13850-5.
  6. ↑ a b Posłowie. W: Międzyrzecki, Artur ; Rimbaud, Arthur: Sezon w piekle. Iluminacje. Kraków: Zielona sowa, 2007, s. 164. ISBN 978-83-7435-492-9.
  7. ↑ a b Pierre Michon: Rimbaud syn. Warszawa: Czytelnik, 2004, s. 23. ISBN 83-07-02984-8.
  8. ↑ a b c d e f Jan Tomkowski: Młoda Polska. Warszawa: PWN, 2001, s. 15-16. ISBN 83-01-13570-0.
  9. ↑ Chiaromonte, Nicola: Co pozostaje? Notesy 1955-1971. Warszawa: Czytelnik, 2001, s. 153. ISBN 83-07-02813-2.
  10. ↑ Posłowie ; List Rimbauda do Demny’ego. W: Międzyrzecki, Artur ; Rimbaud, Arthur: Sezon w piekle. Iluminacje. Kraków: Zielona sowa, 2007, s. 169-170. ISBN 978-83-7435-492-9.
  11. ↑ a b Wstęp. W: Ważyk, Adam ; Rimbaud, Arthur: Poezje. Warszawa: PIW, 1973, s. 9.
  12. ↑ Friedrich Nietzsche ; Sława Lisiecka i Zdzisław Jaskóła (tłum.): To rzekł Zaratustra. Wrocław: Gazeta Wyborcza, 2005, s. 22. ISBN 84-9819-190-4.
  13. ↑ Artur Hutnikiewicz: Młoda Polska. Warszawa: PWN, 2004, s. 150. ISBN 83-01-13850-5.
  14. ↑ Maria Podraza-Kwiatkowska: Literatura Młodej Polski. Warszawa: PWN, 1997, s. 83. ISBN 83-01-12278-1.
  15. ↑ U modernistów. W: Adam Ważyk: Cudowny kantorek. Warszawa: PIW, 1979, s. 105. ISBN 83-06-00039-0.
  16. ↑ Jerzy Kwiatkowski: Dwudziestolecie międzywojenne. Warszawa: PWN, 2001, s. 66. ISBN 83-01-13007-5.
  17. ↑ Jerzy Kwiatkowski: Dwudziestolecie międzywojenne. Warszawa: PWN, 2001, s. 75. ISBN 83-01-13007-5.
  18. ↑ Jerzy Kwiatkowski: Dwudziestolecie międzywojenne. Warszawa: PWN, 2001, s. 88. ISBN 83-01-13007-5.
  19. ↑ Jerzy Kwiatkowski: Dwudziestolecie międzywojenne. Warszawa: PWN, 2001, s. 182. ISBN 83-01-13007-5.
  20. ↑ a b Posłowie. W: Międzyrzecki, Artur ; Rimbaud, Arthur: Sezon w piekle. Iluminacje. Kraków: Zielona sowa, 2007, s. 176. ISBN 978-83-7435-492-9.

Bibliografia

  • Pierre Michon, Rimbaud syn, Czytelnik, Warszawa 2004, ISBN 83-07-02984-8.
  • Nicola Chiaromonte, Co pozostaje? Notesy 1955-1971, Czytelnik, Warszawa 2001, ISBN 83-07-02813-2.
  • Adam Ważyk, Wstęp do: Arthur Rimbaud, Poezje, Polski Instytut Wydawniczy, Warszawa 1958
  • Artur Międzyrzecki, Posłowie do: Arthur Rimbaud, Sezon w piekle. Iluminacje, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2007, ISBN 978-83-7435-492-9.
  • Symbolizm w: Jan Tomkowski, Młoda Polska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, ISBN 83-01-13570-0.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Arthur_Rimbaud&oldid=51607597”