Dobrzeń Wielki
50°46′02″N 17°50′47″E/50,767222 17,846389| wieś | |
 Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej znajdujący się w centrum wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
4614[2] |
| Strefa numeracyjna |
77 |
| Kod pocztowy |
46-081[3] |
| Tablice rejestracyjne |
OPO |
| SIMC |
0493439 |
Położenie na mapie gminy Dobrzeń Wielki  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu opolskiego  | |
| 50°46′02″N 17°50′47″E/50,767222 17,846389[1]
| |
Dobrzeń Wielki (dodatkowa nazwa w j. niem. Groß Döbern[4]; śl. Wielki Dobrzyń) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie opolskim, w gminie Dobrzeń Wielki[5], której jest siedzibą.
Historycznie leży na Górnym Śląsku.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Według dzisiejszej wiedzy nazwa wsi Dobrzeń Wielki może pochodzić od nazw Dobern, Doberna (stąd pochodzi niem. nazwa Döbern), które zostały nazwane przez germańskie plemię Silingów[6].
Według niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy’ego nazwa wsi wywodzi się od polskiego słowa określającego wartość - "dobra"[7]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu najstarszą nazwę miejscowości wymienia w polskiej formie Dobrzyn podając jej znaczenie "Gutland" czyli po polsku "Dobra ziemia"[7].
Wieś wzmiankowana w łacińskim dokumencie z 1228 roku wydanym przez Kazimierza I opolskiego, gdzie zanotowana została w zlatynizowanej, staropolskiej formie „Dobren”[8]. Miejscowość została wymieniona w zlatynizowanej formie Dobrin w łacińskim dokumencie wydanym w 1360 roku w Brzegu[9]. Pierwotna nazwa została początkowo przez Niemców fonetycznie zgermanizowana na Döbern[7], a później na Groß Döbern tracąc swoje pierwotne znaczenie.
W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Georga Knie wieś występuje pod nazwą Wielki Dobrzyń oraz niemiecką - Gross Dobern[10].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Badania archeologiczne, prowadzone na obszarze miejscowości przed i po II wojnie światowej datują najstarsze pozostałości zorganizowanego życia ludzkiego na VI i V w p.n.e., natomiast ślady samego pobytu ludzi na 10 tys. lat[11].
W XIV w. miejscowość uzyskała niezależność od klasztoru norbertanów w Czarnowąsach, a mieszkańcy wybudowali murowany kościół pw. św. św. Katarzyny i Walentego. Klasztor jednak złożył protest do księcia Bolesława i odzyskał w 1325 r. swoje prawa do miejscowości. Kościół uległ zniszczeniu podczas pożaru w 1832 r., lecz został odbudowany[11].
13 marca 1681 r. proboszcz parafii w Dobrzeniu Wielkim, o. Jan Nerlich, norbertanin, otrzymał od wikariusza generalnego z Nysy, jako urzędnika bpa z Wrocławia, inwestyturę na kościół w Dobrzeniu Wielkim i filię w Brynicy[11]. W 1880 we wsi urodził się werbista, Roch Szajca, redaktor polskich czasopism religijnych[12].
Do głosowania podczas plebiscytu uprawnionych było w Dobrzeniu Wielkim 1825 osób, z czego 1443, ok. 79,1%, stanowili mieszkańcy (w tym 1421, ok. 77,9% całości, mieszkańcy urodzeni w miejscowości). Oddano 1795 głosów (ok. 98,4% uprawnionych), w tym 1792 (ok. 99,8%) ważnych; za Niemcami głosowało 1216 osób (ok. 67,7%), a za Polską 576 osób (ok. 31,6%)[13]. W 1934 r. wybudowano w Dobrzeniu Wielkim nowy kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej. 1 kwietnia 1938 r. miejscowość połączono wraz z Dobrzeniem Małym pod wspólną nazwą Döbern[14]. W okresie Republiki Weimarskiej i III Rzeszy miejscowość była ważnym ośrodkiem kulturalnym mniejszości polskiej. W Dobrzeniu Wielkim działały polskie organizacje takie jak: oddział Związku Polaków w Niemczech, Towarzystwo Młodzieży, Gromada Zuchów, Kongregacja Mariańska Trzeci Zakon i Związek Matek Chrześcijańskich[15]. 6 kwietnia 1945 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło Centralne Obozy Pracy. Obóz MBP nr 95, powstały w Dobrzeniu miał status obozu przejściowego, następnie został przekształcony w obóz pracy. Przetrzymywano w nich Ślązaków i Niemców oraz byłych członków SS. Do obozu trafiali także powracający do Polski żołnierze armii Andersa, którzy wstąpili do niej po dezercji z Wehrmachtu, do którego wcielono ich wcześniej w ramach volkslisty[16].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
_ID_628045.jpg)
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest[17]:
- kościół odpustowy pw. św. Rocha, drewniany, zbudowany w 1658 r. – XVII w., XVIII w. W środku znajdują się m.in.: ołtarz główny, barokowy z ok. 1700 r., ołtarze boczne z końca XVII w. oraz dwa XVIII-wieczne obrazy barokowe przedstawiające Barbarę z Nikomedii i św. Katarzynę.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
W 1925 r. w miejscowości mieszkało 2727 osób[14].
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
W miejscowości znajdują się szkoła podstawowa, publiczne gimnazjum i publiczne liceum ogólnokształcące, które w momencie powstania było pierwszym liceum na wsi w Polsce[18]. Gimnazjum i liceum mieszczą się w tym samym budynku, który w ostatnich latach przeszedł gruntowną modernizację i zyskał jedną z najnowocześniejszych i największych w województwie hal widowiskowo-sportowych. Szkoła prowadzi wymiany z niemieckimi i szwajcarskim placówkami edukacyjnymi.
Sport[edytuj | edytuj kod]
W miejscowości od 11 sierpnia 1926 roku działa klub piłkarski TOR Dobrzeń Wielki, w sezonie 2022/2023 występujący w klasie okręgowej, grupie opolskiej I[19].
Administracja[edytuj | edytuj kod]
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Dobrzeń Wielki.
W obrębie Dobrzenia Wielkiego wyróżnione są administracyjnie trzy części miejscowości: Ameryka, Buczki i osada Wolny[5][20].
| Część miejscowości | SIMC | Status prawny | Forma dopełniaczowa | Forma przymiotnikowa | Współrzędne | Nazwa niemiecka |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ameryka[21] | 0493445 | nadana 1 czerwca 1948 r./obowiązująca | Ameryki | amerycki | 50°46′52″N 17°50′24″E/50,781111 17,840000 | Amerika[21] |
| Buczki | 0493451 | obowiązująca | 50°46′12″N 17°51′09″E/50,770000 17,852500 | |||
| Dobrzeń Mały[21] | 0493416 | nadana 1 czerwca 1948 r./zniesiona (samodzielna wieś) | Dobrzenia Małego | dobrzeński | 50°45′05″N 17°51′28″E/50,751389 17,857778 | Klein Döbern[21] |
| Kłapacz[21] | 0493238 | nadana 1 czerwca 1948 r./zniesiona (przysiółek wsi Borki) | Kłapacza | kłapacki | 50°44′26″N 17°52′49″E/50,740556 17,880278 | Eichenkamp[21] |
| Święty Roch[21] | nadana 1 czerwca 1948 r./ zniesiona | Świętego Rocha | świętoroski | Sankt Rochus[21] | ||
| Wolny | 0493468 | obowiązująca | 50°46′12″N 17°49′36″E/50,770000 17,826667 |
Współpraca[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość partnerska:[22]
Linki[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 24904
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-05].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 229 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Historia gminy Dobrzeń Wielki
- ↑ a b c Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 67, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ Colmar Grünhagen 1866 ↓, s. 145.
- ↑ Colmar Grünhagen 1870 ↓, s. 27.
- ↑ Knie 1830 ↓, s. 845.
- ↑ a b c Henryk Kałuża: Nasz brynicki kościół. Brynica: 1996, s. 15,25,31-32, seria: Nasza mała ojczyzna. (pol.).
- ↑ Józef Arlik, w: red. Roman Malek, Werbiści w Polsce, Księża Werbiści, Pieniężno, 1982, s. 76
- ↑ Herbert Kunze: Landsmannschaft der Oberschlesier in B-W. [dostęp 2012-04-07]. (niem.).
- ↑ a b Michael Rademacher: Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Oppeln. 2006. [dostęp 2012-04-07]. (niem.).
- ↑ Leksykon Polactwa w Niemczech, Warszawa-Wrocław 1973, łam 159
- ↑ Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-13] (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 95.
- ↑ Lidia Majchrak: 60 lat minęło……. Liceum w Dobrzeniu. ZSDobrzenWielki.pl. [dostęp 2013-12-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-16)].
- ↑ Skarb - TOR Dobrzeń Wielki. 90minut.pl. [dostęp 2009-05-26].
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b c d e f g h Rozporządzenie Ministrów Administracji Pulicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 czerwca 1948 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1948 r. nr 59, poz. 363).
- ↑ Współpraca
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Colmar Grünhagen: Codex Diplomaticus Silesiae T.9 Urkunden der Stadt Brieg. Breslau: Josef Max & COMP., 1870.
- Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
- Przewodnik turystyczny po woj. opolskim; Opole 1999
