Gryphoceratops
| Gryphoceratops | |||
| Ryan et al, 2012 | |||
| Okres istnienia: santon | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
Gryphoceratops | ||
| Gatunki | |||
| |||
Gryphoceratops – wymarły rodzaj dinozaura ptasiomiednicznego, ceratopsa z rodziny leptoceratopsów[1].
Skamieniałości dinozaura nieznanego wcześniej nauce znaleziono w kanadyjskiej Albercie, 10 km na wschód od Writing-on-Stone Provincial Park, w miejscu zwanym Black Coulee. Spoczywały wśród skał formacji Milk River, którą datowano na późny santon w kredzie późnej. Są więc wcześniejsze niż uprzednio znajdywane szczątki leptoceratopsów, takich jak kampańskie pozostałości Leptoceratops, Cerasinops czy Prenoceratops oraz mastrychckie szczątki montanoceratopsa[1].
Znaleziona została pojedyncza prawa kość zębowa, zęby nie zachowały się. Jej znany fragment liczy sobie 70 mm, ale całkowity wymiar miałby o 2 cm więcej. Jej analiza pozwoliła badaczom na zaliczenie do rodziny leptoceratopsów, dinozaurów rogatych bardziej pierwotnych od Ceratopsidae. Zwierzę, które ją pozostawiło, musiało być niewielkim przedstawicielem Leptoceratopsidae. Obecność predentary flange łączy je z leptoceratopsem, prenoceratopsem czy Unescoceratops, opisanym w tej samej pracy zespołu Ryana. Z tym ostatnim rodzajem, jak również z Cerasinops, łączy je również leżący wyrostek dziobiasty. Natomiast kształt brzusznego brzegu omawianej kości łączy je tylko z Unescoceratops. Kość zębowa odróżniała się od homologów u innych rodzajów swą głębokością w stosunku do długości rzędu zębów oraz sigmoidalnie zakrzywionym tylnym przebiegiem połączenia kości przedzębowej[1].
Rodzaj otrzymał nazwę odwołującą się do mitologii greckiej, a epitet gatunkowy honoruje preparatora kości. Przeprowadzona przez Ryana i innych analiza filogenetyczna pokazała, że najbliższym krewnym Gryphoceratops był Unescoceratops, następnie zaś Zhuchengceratops[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Historia odkryć dinozaurów rogatych zaczyna się w XIX wieku. W 1888 Othniel Charles Marsh kreował pierwszy rodzaj Ceratops, który zaliczył do rodziny Ceratopsidae[2]. Na początku XX wieku Barnum Brown opisał na podstawie znaleziska z Alberty kolejnego, tym razem niewielkich rozmiarów dinozaura z tej grupy, nazwanego Leptoceratops. Rozważał wprowadzenie nowej rodziny niewielkich ceratopsów[3]. W 1923 nazwano ją Leptoceratopsidae[4]. Kolejne znaleziska Leptoceratopsidae pochodziły z Montany[5], a pod koniec wieku także z Azji[6], a rozważano też zaliczenie tu pojedynczego rodzaju z Australii[7]. Tymczasem kolejne Leptoceratopsidae odkrywano w Ameryce Północnej. W 2004 dołączył do nich montański Prenoceratops[8], 3 lata później pochodzący z tego samego stanu Cerasinops[9]. Po kolejnych znaleziskach w Europie[10] następne rodzaje Leptoceratopsidae opisano na podstawie skamieniałości znalezionych znowu w Ameryce Północnej[1].
Skamieniałości dinozaura nieznanego wcześniej nauce znaleziono w kanadyjskiej Albercie, 10 km na wschód od Writing-on-Stone Provincial Park, w miejscu zwanym Black Coulee. Spoczywały wśród skał formacji Milk River, którą datowano na późny santon w kredzie późnej. Nie były to liczne kości. Obejmowały one prawą kość zębową, niekompletną. Oznakowana jako ROM 56635 stała się holotypem nowego rodzaju dinozaura. W 2012 Michael J.Ryan, David C.Evans, Philip J.Currie, Caleb M.Brown i Don Brinkman opublikowali w czasopiśmie Cretaceous Research pracę New leptoceratopsids from the Upper Cretaceous of Alberta, Canada, w której opisali dwa nieznane wcześniej rodzaj Leptoceratopsidae: Unescoceratops i Gryphoceratops właśnie[1].
Publikacje opisujące kolejne rodzaje Leptoceratopsidae Aquilops[11] i Ferrisaurus[12] krótko wspominają rodzaj Gryphoceratops[11][12].
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Znaleziona została pojedyncza prawa kość zębowa, zęby nie zachowały się. Jej znany fragment liczy sobie 70 mm, ale całkowity wymiar miałby o 2 cm więcej. Wysokość kości to 46 mm. Jej analiza pozwoliła badaczom na zaliczenie do rodziny leptoceratopsów, dinozaurów rogatych bardziej pierwotnych od Ceratopsidae[1]. Były to zwierzęta roślinożerne[10] ustępujące rozmiarom większym ceratopsom, o długości około dwóch metrów[4], rzadziej trzech, jak montanoceratops[13], o wzroście niekiedy nie przekraczającym czterech stóp[3]. Gryphoceratops należał do mniejszych przedstawicieli tej rodziny[1].
Znana jest jedynie kość zębowa. Obecność predentary flange łączy Gryphoceratops z leptoceratopsem, prenoceratopsem czy Unescoceratops, opisanym w tej samej pracy zespołu Ryana. Z tym ostatnim rodzajem, jak również z Cerasinops, łączy go również leżący wyrostek dziobiasty. Natomiast kształt brzusznego brzegu omawianej kości łączy go tylko z Unescoceratops. Te 2 rodzaje miały coś w rodzaju „bródki”. Kość zębowa odróżniała się od homologów u innych rodzajów swą głębokością w stosunku do długości rzędu zębów oraz sigmoidalnie zakrzywionym tylnym przebiegiem połączenia kości przedzębowej. Rząd zębowy był zakrzywiony, przez co zwierzę miało krótki pysk, a wyraz twarzy kreatorzy rodzaju określili jako tępy. Na bocznej powierzchni kości badacze dostrzegli niewielkie otwory, leżące wzdłuż słabo zaznaczonego podłużnego grzbietu, przypominające spotykane u innych Leptoceratopsidae. Zębodołów było przynajmniej 10, na końcu rzędu zębowego mógł mieścić się najwyżej pojedynczy zębodół dodatkowy[1].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Nowy rodzaj otrzymał nazwę Gryphoceratops. Odwołuje się ona do mitologii greckiej, w której występował potwór o nazwie gryf. Miał on ciało lwa, a głowę orła, która skojarzyła się autorom rodzaju z zakrzywionym dziobem nowo opisanego rodzaju[1]. Już wcześniej pojawiały się głosy, jakoby będące źródłem mitu „kości gryfów” były skamieniałymi pozostałościami po dinozaurach rogatych[14]. Drugi człon nazwy rodzajowej, ceratops, oznacza rogatą twarz, a pochodzi ze zlatynizowanej greki. W obrębie rodzaju Ryan i współpracownicy umieścili pojedynczy gatunek Gryphoceratops morrisoni. Epitetem pragnęli upamiętnić Iana Morrisona, wymieniając jego zasługi jako wypreparowanie holotypowej niepełnej kości zębowej omawianego rodzaju, oznakowanej jako ROM 56635, oraz inne prace preparatorskie w zakresie paleontologii kręgowców dla Royal Ontario Museum[1].
Gryphoceratops zaliczony został do rodziny Leptoceratopsidae. Obejmuje ona taksony bliższe leptoceratopsowi niż triceratopsowi[1].
Celem oceny pozycji Gryphoceratops na drzewie rodowym Ceratopsia kreatorzy rodzaju przeprowadzili analizę filogenetyczną. Jej wyniki obrazuje poniższy kladogram[1] (uproszczono):
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Jak widać, najbliższym krewnym Gryphoceratops okazał się opisany w tej samej pracy Unescoceratops, a następnie Zhuchengceratops[1]. Podobny pogląd obrazuje kladogram zaprezentowany w opisie rodzaju Aquilops[11]. Bliskie pokrewieństwo rodzaju z Unescoceratops wspominają też autorzy opisu rodzaju Ferrisaurus[12].
Rozmieszczenie geograficzne i paleoekologia[edytuj | edytuj kod]
Skamieniałości znaleziono w kanadyjskiej Albercie, wśród skał ogniwa Deadhorse Coulee formacji Milk River, którą datowano na późny santon w kredzie późnej. Są więc wcześniejsze niż uprzednio znajdywane szczątki leptoceratopsów, takich jak kampańskie pozostałości Leptoceratops, Cerasinops czy Prenoceratops oraz mastrychckie szczątki montanoceratopsa, od najbliższego krewnego Unescoceratops starsze są o 8 milionów lat. Czyni je to najstarszymi szczątkami z grupy leptoceratopsów[1]. Pogląd ten utrzymał się w pracach kolejnych badaczy. Kreatorzy Aquilops wymieniając Gryphoceratops jako najstarszego Leptoceratopsidae Ameryki Północnej, podając czas jego życia jako późny santon, między 84 a 83,6 miliona lat temu[11] (minimum 83,7 wedle innych autorów[12]). Biorąc pod uwagę zaawansowaną pozycję rodzaju na drzewie rodowym tej rodziny, wnioskują, że Leptoceratopsidae musiały pojawić się na kontynencie północnoamerykańskim jeszcze przed santonem[11]. Formacja reprezentuje przejście od płytkiego morza (przetykane mułowce, piaskowce) do osadów lądowych (piaskowce, łupki, węgiel), pozostawionych przez równinę zalewową[15].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Michael J. Ryan, David C. Evans, Philip J. Currie, Caleb M. Brown i Don Brinkman. New leptoceratopsids from the Upper Cretaceous of Alberta, Canada. „Cretaceous Research”. 35, s. 69–80, 2012. DOI: 10.1016/j.cretres.2011.11.018. (ang.).
- ↑ Othhniel Charles Marsh, A new family of horned Dinosauria, from the Cretaceous, „American Journal of Science”, 36 (216), 1888, s. 477-478, DOI: 10.2475/ajs.s3-36.216.477 (ang.).
- ↑ a b Barnum Brown, Leptoceratops, a new genus of Ceratopsia from the Edmonton Cretaceous of Alberta, „Bulletin of the AMNH”, 33 (36), 1914, s. 567-580 (ang.).
- ↑ a b Xu Xing, Wang Kebai, Zhao Xijin, Corwin Sullivan, Chen Shuqing. A new leptoceratopsid (Ornithischia: Ceratopsia) from the Upper Cretaceous of Shandong, China and its implications for neoceratopsian evolution. „PLoS ONE”. 5(11): e13835, 2010. DOI: 10.1371/journal.pone.0013835. (ang.).
- ↑ Barnum Brown, Erich Maren Schlaikjer, The skeleton of Leptoceratops with the description of a new species, „American Museum novitates”, 1169, 1942 (ang.).
- ↑ L.A. Nessov, L.F. Kaznyshkina, G.O. Cherepanov, Mesozoic ceratopsian dinosaurs and crocodiles of central Asia, [w:] Bogdanova & Khozatskii, Theoretical and Applied Aspects of Modern Palaeontology, 1989, s. 144-154.
- ↑ Rich i inni, Serendipaceratops arthurcclarkei Rich & Vickers-Rich, 2003 is an Australian Early Cretaceous ceratopsian, „Alcheringa: An Australasian Journal of Palaeontology”, 38 (4), 2014, s. 456-479 (ang.).
- ↑ Brenda Chinnery. Description of Prenoceratops pieganensis gen. et sp. nov. (Dinosauria: Neoceratopsia) from the Two Medicine Formation of Montana. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 24 (3), s. 572–590, 2004. DOI: 10.1671/0272-4634(2004)024[0572:DOPPGE]2.0.CO;2. (ang.).
- ↑ Brenda J. Chinnery, John R. Horner. A new neoceratopsian dinosaur linking North American and Asian taxa. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 27 (3), s. 625–641, 2007. (ang.).
- ↑ a b Lindgren i inni, The first neoceratopsian dinosaur remains from Europe, „Palaeontology”, 50 (4), 2007, s. 929-937 (ang.).
- ↑ a b c d e Andrew A. Farke, W. Desmond Maxwell, Richard L. Cifelli i Mathew J. Wedel, A ceratopsian dinosaur from the Lower Cretaceous of western North America, and the biogeography of Neoceratopsia, „PLoS ONE”, 9 (12), 2014, e112055, DOI: 10.1371/journal.pone.0112055, PMID: 25494182, PMCID: PMC4262212 (ang.).
- ↑ a b c d Victoria M. Arbour, David C. Evans, A new leptoceratopsid dinosaur from Maastrichtian-aged deposits of the Sustut Basin, northern British Columbia, Canada, „PeerJ”, 7, 2019, e7926, PMID: 31720103 (ang.).
- ↑ Frederick Edwords. The Dilemma of the Horned Dinosaurs. „Creation Evolution Journal”. 3, s. 1-11, 1982. (ang.).
- ↑ Adrienne Mayor: The First Fossil Hunters: Paleontology in Greek and Roman Times. Princeton: Princeton University Press, 2000. ISBN 0-691-05863-6.
- ↑ Vernon LC McCrory, Roger G. Walker, A storm and tidally‐influenced prograding shoreline—Upper Cretaceous Milk River Formation of Southern Alberta, Canada, „Sedimentology”, 33 (1), 1986, s. 47-60 (ang.).
| Infrarzędy dinozaurów | |
|---|---|
| Era dinozaurów | |
| Dyscypliny powiązane |
