Mandragora lekarska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez 37.248.153.14 (dyskusja) o 09:31, 14 kwi 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Mandragora lekarska
ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Klad

rośliny naczyniowe

Klad

Euphyllophyta

Klad

rośliny nasienne

Klasa

okrytonasienne

Klad

astrowe

Rząd

psiankowce

Rodzina

psiankowate

Rodzaj

mandragora

Gatunek

mandragora lekarskie

Nazwa systematyczna
{{{nazwa łacińska}}} L.
Sp. pl. 1:181. 1753[1]
[[wikispecies:{{{wikispecies}}}|Systematyka w Wikispecies]]
Multimedia w Wikimedia Commons
Owoce mandragory lekarskiej
Mandragora na starych rycinach
XV-wieczna księga ilustrująca metodę wyrywania mandragory

Mandragora lekarska (Mandragora officinarum L.) – gatunek rośliny należący do rodziny psiankowatych. Pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego (Algieria, Maroko, Tunezja, Chorwacja, Czarnogóra, Macedonia, Grecja, Włochy, Hiszpania, Portugalia, Izrael, Jordania, Liban, Syria, Turcja, Cypr), ale rozprzestrzenił się również gdzieniegdzie w innych regionach świata. Jest też uprawiany[3].

Morfologia

Pokrój
Bylina o wysokości do 30 cm i bardzo skróconej łodydze.
Liście
Krótkoogonkowe, zwykle nagie, na końcach zaostrzone[4]. Duże, podługowatojajowate, karbowanoząbkowane.
Kwiaty
Wyrastają pojedynczo na długich szypułkach, mają 5-wrębny kielich, brudnobiałą lub zielonkawobiałą koronę, 1 słupek i 5 pręcików znajdujących się w rurce korony.
Owoc
Duże, kuliste, żółtawe jagody o nieprzyjemnym zapachu. Osiągają 2-3 cm średnicy[4].
Korzeń
Gruby, mięsisty, brązowy, często rozwidlony[5], wrzecionowaty, o długości do 60 cm[4].

Biologia i ekologia

Bylina. Kwitnie od czerwca do lipca[4]. Roślina trująca: Zawiera m.in. atropinę i alkaloidy z grupy tropanowych. Spożywana w większych ilościach może wywołać podrażnienie dróg oddechowych, podobno także delirium, jest psychoaktywna i ma właściwości mocno pobudzające.

Zastosowanie

  • Roślina uprawiana dla korzeni i jadalnych jagód.
  • Roślina lecznicza: Ma własności narkotyzujące[6]. Stosowana w produkcji środków przeciwbólowych, zwłaszcza w chorobach reumatycznych. Jako roślina lecznicza mandragora jest obecnie prawie zapomniana, używana sporadycznie jako składnik o działaniu rozkurczowym.

Udział w kulturze

  • Jako roślina lecznicza wymieniona jest już w staroegipskim papirusie Ebersa z 1550 r. p.n.e[6]. Hipokrates zalecał stosowanie małych doz nalewki dla opanowania depresji i stanów lękowych. Teofrast zalecał stosowanie na rany po zmieszaniu z mąką.
  • Na grobowcach egipskich pochodzących z okresu począwszy od 1550 r. p.n.e. znajdują się motywy mandragory[6].
  • W biblijnej Księdze Rodzaju (30,14-16) mandragora występuje jako przedmiot sporu między Rachelą i Leą – dwoma żonami Jakuba. Rachela, która dotąd nie miała dzieci wierzyła, że mandragora uleczy jej bezpłodność[6].
  • W czasach biblijnych uznawano mandragorę za afrodyzjak i stosowano w różnych rytuałach płodności[6].
  • W starożytności mandragorę uważano za środek przeciwbólowy i nasenny. Używano jej więc do ukojenia chronicznych bólów, a także przepisywano na melancholię, reumatyzm i drgawki.
  • W czasach Pliniusza Młodszego używano mandragory jako środka znieczulającego, podając pacjentom przed operacją kawałek jej korzenia do żucia[6]. Była także popularnym składnikiem miłosnych eliksirów, a najsilniejsze z nich miała sporządzać sama Kirke, toteż mandragorę nazywano Kirkaia, tj. roślina czarodziejskiej Kirke.
  • Mandragora była atrybutem bóstw podziemnych, zsyłających śmierć, takich jak Hekate, w której czarodziejskim ogrodzie rosła. Mandragora zwana była przez Greków również Apollinaris od stanów transu Pytii delfickiej, wieszczki Apollina.
  • W średniowieczu i później, silnie zgrubiały, rozgałęziony korzeń (tzw. alrauna) tej rośliny był uważany za środek magiczny. Korzeń przypomina ludzką postać i wierzono, że jego kształt jest wskazówką do leczenia odpowiednich narządów ludzi[6].
  • Mandragora była prawdopodobnie składnikiem owianej mgłą tajemnicy maści czarownic.
  • Wiąże się z nią legenda, według której roślina ta wydaje z siebie zabójczy krzyk, kiedy jest wyrywana z ziemi. Wierzono, że rośnie zawsze pod szubienicami wyrastając z nasienia wisielca, spływającego do ziemi.

W literaturze i filmografii

Wzmianki na jej temat można znaleźć m.in. w takich dziełach jak:

oraz w filmach:

W piosenkach

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ The Plant List. [dostęp 2014-11-20].
  2. ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2009-06-13]. (ang.).
  3. ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-06-18].
  4. ↑ a b c d e Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01261-6.
  5. ↑ Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  6. ↑ a b c d e f g Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mandragora_lekarska&oldid=53209804”