Rozmaryn lekarski
| |||||
| Systematyka[1][2] | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Podkrólestwo | |||||
| Nadgromada | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadklasa | |||||
| Klasa | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
rozmaryn lekarski | ||||
| Nazwa systematyczna | |||||
| Salvia rosmarinus Spenn. Handb. Angew. Bot. 2: 447 (1835)[3] | |||||
| |||||
.jpg)
Rozmaryn lekarski (Salvia rosmarinus / Rosmarinus officinalis) – gatunek krzewu, należący do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.). Występuje w stanie dzikim w rejonie Morza Śródziemnego: Azory, Madera, Wyspy Kanaryjskie, Algieria, Maroko, Tunezja, Cypr, Turcja, dawna Jugosławia, Grecja, Włochy, Francja, Portugalia, Hiszpania[4]. Jest uprawiany w wielu krajach świata.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Aromatyczny, wiecznie zielony krzew o wysokości do 2 m.
- Łodyga
- Czterokancista, drewniejąca w drugim roku.
- Liście
- Równowąskolancetowate, skórzaste, brzegiem podwinięte, na wierzchu ciemnozielone, spodem kutnerowate.
- Kwiaty
- niebieskie lub różowe z odcieniami, o dwuwargowym, dzwonkowatym, 5-ząbkowym kielichu. Korona owłosiona z 2-łatkową wargą górną i 3-łatkową dolną; środkowa warga dolnej wargi jest odgięta i mocno wklęsła. W środku 2 pręciki i 1 słupek. Roślina miododajna, owadopylna.
- Owoc
- Rozłupnia.
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- Roślina uprawna. Uprawiano ją już w starożytnym Rzymie, Egipcie i Grecji. Obecnie do największych producentów należą Francja, Hiszpania, Włochy, Grecja i Meksyk.
- Roślina lecznicza: zawiera olejki – cyneol, pinen, cymen, borneol oraz kwas rozmarynowy[5].
- Działanie: odkażające, pobudzające, wzmacnia pamięć. Stosowany w postaci naparu jest środkiem żółciopędnym oraz pomaga w dolegliwościach dyspeptycznych, natomiast dodawany do rozgrzewających kąpieli pomaga w bólach mięśniowych, stanach reumatycznych oraz zaburzeniach układu obwodowego[6]. Pomocniczo stosowany w kamicy żółciowej, ogólnym osłabieniu, zwiększaniu sprawności fizycznej oraz psychicznej. Bywa stosowany jako środek przyspieszający rekonwalescencję po zabiegach chirurgicznych lub ciężkich chorobach (pobudza trawienie i apetyt)[7].
- Sztuka kulinarna: roślina przyprawowa, używana głównie w kuchni hiszpańskiej, bałkańskiej, meksykańskiej do mięs, wędlin i sosów. Kwiaty dodaje się do sałatek, a kandyzowanymi ozdabia się potrawy. Łodyga może być używana jako szpikulec do szaszłyków – nadaje im zapach i smak.
- Z liści otrzymuje się antyseptyczny środek do mycia przyborów w łazience, a dodane do kąpieli pobudzają krążenie krwi.
- Roślina ozdobna. W Polsce jest uprawiany w doniczkach jako roślina pokojowa. Jest to „staroświecka” roślina uprawna – jedna z najdawniej uprawianych u nas roślin doniczkowych. Latem można go przetrzymywać na werandach, balkonach, w ogródku.
Uprawa[edytuj | edytuj kod]
Roślina rosnąca najwydajniej na słonecznych i ciepłych stanowiskach. Gleba - przepuszczalna, łatwo nagrzewająca się o pH obojętnym lub lekko zasadowym. Rozmaryn jest bardzo słabo odporny na mróz (strefa mrozoodporności 8a). Rozmnażanie można wykonać z nasion. Dzięki silnie rozgałęzionemu systemowi korzeniowemu (do 2 m) roślina charakteryzuje się dużą odpornością na suszę[8].
Odmiany[edytuj | edytuj kod]
Na świecie hoduje się mnóstwo odmian, m.in. płożących się, karłowatych, różnie ulistnionych czy różnie ubarwionych. M.in. są to:
- 'Benenden Blue' – o jaskrawoniebieskich kwiatach
- 'Huntigton Carpet' – krzew o szerokim pokroju i niebieskich kwiatach
- 'Lockwood de Forest' – szerokorozłożysty krzew o ciemnoniebieskich kwiatach
- 'Majorka Pink' – o wzniesionym pokroju i różowych kwiatach
- 'Prostatus' – odmiana płożaca się, szczególnie nadająca się do obsadzania murków i do doniczek
Symbolika[edytuj | edytuj kod]
- W kulturze chrześcijańskiej rozmaryn towarzyszy wizerunkom Matki Boskiej, oznacza czystość i dziewictwo[9].
- w polskich zwyczajach tradycyjnych bukiety z wplecionymi gałązkami rozmarynu noszą goście weselni, druhny i drużbowie[9].
- Roślina w ludowym języku erotycznym symbolizuje dziewictwo; pojawia się też, gdy tekst mówi o miłości cielesnej[9].
- Uważa się, że liście i gałązki mają działanie pobudzające erotycznie. Wąchanie rozmarynu też miało pobudzić miłość[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
- ↑ a b Salvia rosmarinus Spenn., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-09-02].
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-03-22].
- ↑ Borgis Sp., Kwas rozmarynowy, ważny składnik terapeutyczny niektórych surowców roślinnych • Postępy Fitoterapii 1-2/2002 • Czytelnia Medyczna BORGIS [online], www.czytelniamedyczna.pl [dostęp 2016-04-21].
- ↑ Liść rozmarynu, KAWON, znamlek.pl [dostęp 01-12-2015]
- ↑ Irena Gumowska, Ziółka i my, 1983 Warszawa: PTTK "KRAJ", ISBN 83-7005-089-1.
- ↑ Agnieszka Mike-Jeziorska: Rozmaryn lekarski. 2013. [dostęp 2013-06-10]. (pol.).
- ↑ a b c d Małgorzata Drożdż-Szczybura, Symboliczne znaczenie roślin uprawianych w tradycyjnej zagrodzie, [w:] Środowisko Mieszkaniowe, Rocznik 2018, t. 22, Katedra Kształtowania Środowiska Mieszkaniowego, Instytut Projektowania Urbanistycznego, Wydział Architektury, Politechniki Krakowskiej, 2018, s. 37-45, DOI: 10.4467/25438700SM.18.006.8516 [dostęp 2020-11-18].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
Identyfikatory zewnętrzne: