Pałac Branickich w Białymstoku: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
→Linki zewnętrzne: drobne redakcyjne |
→Historia pałacu: drobne merytoryczne i przypisy |
||
| Linia 53: | Linia 53: | ||
[[Stefan Mikołaj Branicki]], ojciec [[hetman]]a wielkiego koronnego [[Jan Klemens Branicki (hetman)|Jana Klemensa Branickiego]], zlecił przekształcenie zamku Wiesiołowskich w [[barok]]ową rezydencję [[Tylman z Gameren|Tylmanowi z Gameren]]. Ten pochodzący z [[Utrecht]]u w [[Holandia|Holandii]] inżynier wsławił się wcześniej m.in. budową [[Pałac Krasińskich w Warszawie|pałacu Krasińskich]] w [[Warszawa|Warszawie]] i rezydencji prymasa [[Michał Stefan Radziejowski|Michała Radziejowskiego]] w [[Nieborów|Nieborowie]]. Trwająca w latach [[1691]] – [[1697]] przebudowa zmieniła całkowicie oblicze budowli. Między innymi jedna z baszt została wykorzystana jako klatka schodowa. W drugiej baszcie usytuowano komnaty. Podczas kolejnej przebudowy podwyższono boczne oficyny, postawiono jońską kolumnadę, wiele rzeźb. Obecnie z dawnej wojennej przeszłości zamku obecnie widoczne są jedynie zarysy [[bastion]]u nieopodal stawu. Istnieje także legenda o podziemnym przejściu między zamkiem i wieżą stojącego w pobliżu kościoła farnego, który w [[XVII wiek|XVII]] wieku również był przystosowany do obrony. |
[[Stefan Mikołaj Branicki]], ojciec [[hetman]]a wielkiego koronnego [[Jan Klemens Branicki (hetman)|Jana Klemensa Branickiego]], zlecił przekształcenie zamku Wiesiołowskich w [[barok]]ową rezydencję [[Tylman z Gameren|Tylmanowi z Gameren]]. Ten pochodzący z [[Utrecht]]u w [[Holandia|Holandii]] inżynier wsławił się wcześniej m.in. budową [[Pałac Krasińskich w Warszawie|pałacu Krasińskich]] w [[Warszawa|Warszawie]] i rezydencji prymasa [[Michał Stefan Radziejowski|Michała Radziejowskiego]] w [[Nieborów|Nieborowie]]. Trwająca w latach [[1691]] – [[1697]] przebudowa zmieniła całkowicie oblicze budowli. Między innymi jedna z baszt została wykorzystana jako klatka schodowa. W drugiej baszcie usytuowano komnaty. Podczas kolejnej przebudowy podwyższono boczne oficyny, postawiono jońską kolumnadę, wiele rzeźb. Obecnie z dawnej wojennej przeszłości zamku obecnie widoczne są jedynie zarysy [[bastion]]u nieopodal stawu. Istnieje także legenda o podziemnym przejściu między zamkiem i wieżą stojącego w pobliżu kościoła farnego, który w [[XVII wiek|XVII]] wieku również był przystosowany do obrony. |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
[[Plik:Bialystok Medical University night.jpg|thumb|200px|right|Widok w nocy od strony dziedzińca]] |
[[Plik:Bialystok Medical University night.jpg|thumb|200px|right|Widok w nocy od strony dziedzińca]] |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
'''Wiek XVIII''' |
'''Wiek XVIII''' |
||
Dalszej rozbudowy pałacu dokonano już na polecenie Jana Klemensa Branickiego i jego żony [[Izabella Poniatowska|Izabeli Poniatowskiej]]. Od |
Dalszej rozbudowy pałacu dokonano już na polecenie Jana Klemensa Branickiego i jego żony [[Izabella Poniatowska|Izabeli Poniatowskiej]]. Od 1728 roku pracami przy przebudowie pałacu kierował [[Jan Zygmunt Deybel]]. Pod jego kierunkiem dodano jedną kondygnację, [[tympanon]] od strony fasady i hełmy na wieżach z czasów Tylmana z Gameren. Deybel jest też autorem elewacji od strony dziedzińca. Następnie w miejscu wcześniejszych alkierzy i oficyn, Deybel zbudował na wzór francuski skrzydła boczne aby objąć podkową dziedziniec - ''cour d’honneur'', na który prowadziła brama zbudowana w 1758 roku przez [[Jan Henryk Klemm|Jana Henryka Klemma]]. Po śmierci Deybla, w latach 1750-1771 prace przy przebudowie pałacu prowadził [[Jakub Fontana]] i on tez ukształtował ostateczną bryłę pałacu, westybul, rokokowe wnętrza i w 1754 r. klatkę schodową z rzeźbami [[Jan Chryzostom Redler|Jana Chryzostoma Redlera]] „Rotator” i dwoma atlantami. Pomiędzy dziedzińcem wstępnym i honorowym w 1757 r. stanęły jeszcze dwie inne monumentalne rzeźby Redlera – „Herkules walczący ze smokiem” i „Herkules walczący z hydrą”<ref>Mariusz Karpowicz "Sztuka polska XVIII wieku" Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985, s.155</ref>. Wystrój wnętrz był także dziełem sztukatorów Samuela Contesse i Antoniego Vogta, malarzy takich jak [[Szymon Czechowicz]], Louis Marteau, [[Augustyn Mirys]]<ref>Mariusz Karpowicz "Sztuka polska XVIII wieku" Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985, s.247</ref>, Jean Pillement i twórców fresków takich jak Georg Wilhelm Neunhertz (w 1738)<ref>Mariusz Karpowicz "Sztuka polska XVIII wieku" Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985, s.204</ref> i Antoni Herliczka. Nieznany jest dotąd twórca monumentalnej w swym barokowym klasycyzmie fasady ogrodowej pałacu<ref>Mariusz Karpowicz "Sztuka polska XVIII wieku" Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985, s.113-116</ref>. |
||
Braniccy skupili wokół siebie wielu znakomitych artystów, poetów, ludzi nauki. Tu przez wiele lat przebywała polska poetka okresu baroku [[Elżbieta Drużbacka]], tu tworzył poeta [[Franciszek Karpiński]]. Działał też teatr, orkiestra dworska i zespół baletowy, na gościnne występy przyjeżdżały włoskie aktorki. Na dworze Branickiego gościli (i często mieszkali przez pewien czas): król [[August II Mocny|August II]] (1726 – 1727 i powtórnie 1729), król [[August III Sas|August III]] z żoną i synami Ksawerym i Karolem (1744 i 1752), książę kurlandzki [[Karol Krystian Wettyn]] (dwukrotnie w 1759), biskup [[Ignacy Krasicki]] (1760), Stanisław August Poniatowski (sporadycznie za życia Branickiego, zaś po jego śmierci bardzo często odwiedzał siostrę i przebywał na dworze pewien czas), cesarz [[Józef II Habsburg]] (1780), wielki książę [[Paweł I Romanow|Paweł]], późniejszy car, z żoną (1782), król [[Ludwik XVIII]] (1798), także posłowie: [[Francja|francuscy]], [[Anglia|angielscy]], [[Turcja|tureccy]] i [[Rosja|rosyjscy]]. |
Braniccy skupili wokół siebie wielu znakomitych artystów, poetów, ludzi nauki. Tu przez wiele lat przebywała polska poetka okresu baroku [[Elżbieta Drużbacka]], tu tworzył poeta [[Franciszek Karpiński]]. Działał też teatr, orkiestra dworska i zespół baletowy, na gościnne występy przyjeżdżały włoskie aktorki. Na dworze Branickiego gościli (i często mieszkali przez pewien czas): król [[August II Mocny|August II]] (1726 – 1727 i powtórnie 1729), król [[August III Sas|August III]] z żoną i synami Ksawerym i Karolem (1744 i 1752), książę kurlandzki [[Karol Krystian Wettyn]] (dwukrotnie w 1759), biskup [[Ignacy Krasicki]] (1760), Stanisław August Poniatowski (sporadycznie za życia Branickiego, zaś po jego śmierci bardzo często odwiedzał siostrę i przebywał na dworze pewien czas), cesarz [[Józef II Habsburg]] (1780), wielki książę [[Paweł I Romanow|Paweł]], późniejszy car, z żoną (1782), król [[Ludwik XVIII]] (1798), także posłowie: [[Francja|francuscy]], [[Anglia|angielscy]], [[Turcja|tureccy]] i [[Rosja|rosyjscy]]. |
||
| Linia 76: | Linia 77: | ||
Podczas [[Wojna polsko-bolszewicka|wojny polsko-bolszewickiej]] pałac był siedzibą [[Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski|Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski]]. |
Podczas [[Wojna polsko-bolszewicka|wojny polsko-bolszewickiej]] pałac był siedzibą [[Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski|Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski]]. |
||
W [[1944]] roku w 70 procentach zburzony przez wycofujących się Niemców. Dużą część z tego, co pozostało, zniszczyła w tym samym roku [[Armia Czerwona]]. Odbudowano pałac w latach [[1946]] – [[1960]] pod kierunkiem Stanisława Bukowskiego, nawiązując do stanu z XVIII wieku, jednak pośpiech, z jakim przeprowadzono odbudowę, nie pozwolił na zebranie pełnej dokumentacji, rekonstrukcja wnętrz jest więc niezbyt wierna. I tak na przykład sala konferencyjna zyskała zieloną tonację, mimo, że oryginalnie była biała z bogatymi złoceniami. Do 1990 roku odbudowano kaplicę z kopułą i kopiami prac Augustyna Mirysa. We wrześniu 2006 roku po 200 latach przywrócono na bramie pałacowej herb Barnickich Gryf. |
W [[1944]] roku w 70 procentach zburzony przez wycofujących się Niemców. Dużą część z tego, co pozostało, zniszczyła w tym samym roku [[Armia Czerwona]]. Odbudowano pałac w latach [[1946]] – [[1960]] pod kierunkiem Stanisława Bukowskiego, nawiązując do stanu z XVIII wieku, jednak pośpiech, z jakim przeprowadzono odbudowę, nie pozwolił na zebranie pełnej dokumentacji, rekonstrukcja wnętrz jest więc niezbyt wierna. I tak na przykład sala konferencyjna zyskała zieloną tonację, mimo, że oryginalnie była biała z bogatymi złoceniami. Do 1990 roku odbudowano Pawilon Toskański i kaplicę pałacową z kopułą i kopiami prac Augustyna Mirysa. We wrześniu 2006 roku po 200 latach przywrócono na bramie pałacowej herb Barnickich [[Gryf (herb szlachecki)|Gryf]]. |
||
Aktualnie trwają prace rekonstrukcyjne ogrodów barokowych, by przywrócić je do stanu z XVIII wieku. W tym celu przeprowadzono prace archeologiczne i badania dawnych planów i opisów z epoki. Rekonstrukcja ogrodów ma trwać do [[2012]] roku. Planowane jest także wycięcie wysokich drzew znajdujących się wzdłuż południowo-wschodniego boku ogrodów i odtworzenie tam |
Aktualnie trwają prace rekonstrukcyjne ogrodów barokowych, by przywrócić je do stanu z XVIII wieku. W tym celu przeprowadzono prace archeologiczne i badania dawnych planów i opisów z epoki. Rekonstrukcja ogrodów ma trwać do [[2012]] roku. Planowane jest odbudowanie Pawilonu Chińskiego, Pawilonu pod Orłem, Bramy do Zwierzyńca Jeleni, a także wycięcie wysokich drzew znajdujących się wzdłuż południowo-wschodniego boku ogrodów i odtworzenie tam bosketów. |
||
Obecnie w pałacu ma siedzibę rektorat [[Uniwersytet Medyczny w Białymstoku|Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku]]. |
Obecnie w pałacu ma siedzibę rektorat [[Uniwersytet Medyczny w Białymstoku|Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku]]. |
||
Wersja z 15:01, 15 sty 2011
 nr rej. A-252 z 1 grudnia 1958
| |
.jpg)
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny |
późny barok |
| Architekt | |
| Ważniejsze przebudowy |
1691 - 1697, 1728-1752 |
| Zniszczono |
1944 |
| Odbudowano |
1946-1960 |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele | |
Położenie na mapie Polski  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building} | |
Pałac Branickich – zabytkowy pałac w Białymstoku, jedna z najlepiej zachowanych rezydencji magnackich epoki saskiej na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej w stylu późnobarokowym określany mianem "Wersalu Podlasia", Wersalem Północy czy także Polskim Wersalem.[1]
Historia zamku
Zamek Wiesiołowskich – gotycko-renesansowy
Legenda wiąże powstanie Białegostoku z wielkim księciem litewskim Giedyminem, który miał założyć tu gród będący bazą dla oddziałów dokonujących zbrojnych najazdów na zachód i południe.
Murowany zamek gotycko-renesansowy wzniósł w Białymstoku na polecenie Piotra Wiesiołowskiego budowniczy królewski Hiob Bretfus. Posiadał on dwie kondygnacje, dostępu broniła fosa i umocnienia ziemne. Syn Piotra – Krzysztof Wiesiołowski został marszałkiem wielkim litewskim. Zmarł bezpotomnie w 1637 roku. W testamencie zapisał swoje dobra skarbowi Rzeczypospolitej. Wdowa po nim otrzymała w zamku jedynie dożywocie.
W okresie potopu szwedzkiego w białostockim zamku przebywała chorągiew litewska podległa Januszowi Radziwiłłowi. Jednak żołnierze wypowiedzieli mu posłuszeństwo i pod dowództwem pułkownika Korotkiewicza przeszli na stronę królewską, podporządkowując się Pawłowi Sapieże.
Za zasługi położone przez Stefana Czarnieckiego w wojnie ze Szwedami, Sejm Rzeczypospolitej nadał mu dobra białostockie. Czarniecki przekazał następnie Białystok wraz z zamkiem swojej córce Katarzynie Aleksandrze, żonie Jana Klemensa Branickiego, stolnika koronnego. Od tego czasu zamek stał się siedzibą rodową Branickich Gryfitów.
Historia pałacu
Pałac Branickich – barokowy
.jpg)
Wiek XVII
Stefan Mikołaj Branicki, ojciec hetmana wielkiego koronnego Jana Klemensa Branickiego, zlecił przekształcenie zamku Wiesiołowskich w barokową rezydencję Tylmanowi z Gameren. Ten pochodzący z Utrechtu w Holandii inżynier wsławił się wcześniej m.in. budową pałacu Krasińskich w Warszawie i rezydencji prymasa Michała Radziejowskiego w Nieborowie. Trwająca w latach 1691 – 1697 przebudowa zmieniła całkowicie oblicze budowli. Między innymi jedna z baszt została wykorzystana jako klatka schodowa. W drugiej baszcie usytuowano komnaty. Podczas kolejnej przebudowy podwyższono boczne oficyny, postawiono jońską kolumnadę, wiele rzeźb. Obecnie z dawnej wojennej przeszłości zamku obecnie widoczne są jedynie zarysy bastionu nieopodal stawu. Istnieje także legenda o podziemnym przejściu między zamkiem i wieżą stojącego w pobliżu kościoła farnego, który w XVII wieku również był przystosowany do obrony.
.jpg)
Wiek XVIII
Dalszej rozbudowy pałacu dokonano już na polecenie Jana Klemensa Branickiego i jego żony Izabeli Poniatowskiej. Od 1728 roku pracami przy przebudowie pałacu kierował Jan Zygmunt Deybel. Pod jego kierunkiem dodano jedną kondygnację, tympanon od strony fasady i hełmy na wieżach z czasów Tylmana z Gameren. Deybel jest też autorem elewacji od strony dziedzińca. Następnie w miejscu wcześniejszych alkierzy i oficyn, Deybel zbudował na wzór francuski skrzydła boczne aby objąć podkową dziedziniec - cour d’honneur, na który prowadziła brama zbudowana w 1758 roku przez Jana Henryka Klemma. Po śmierci Deybla, w latach 1750-1771 prace przy przebudowie pałacu prowadził Jakub Fontana i on tez ukształtował ostateczną bryłę pałacu, westybul, rokokowe wnętrza i w 1754 r. klatkę schodową z rzeźbami Jana Chryzostoma Redlera „Rotator” i dwoma atlantami. Pomiędzy dziedzińcem wstępnym i honorowym w 1757 r. stanęły jeszcze dwie inne monumentalne rzeźby Redlera – „Herkules walczący ze smokiem” i „Herkules walczący z hydrą”[2]. Wystrój wnętrz był także dziełem sztukatorów Samuela Contesse i Antoniego Vogta, malarzy takich jak Szymon Czechowicz, Louis Marteau, Augustyn Mirys[3], Jean Pillement i twórców fresków takich jak Georg Wilhelm Neunhertz (w 1738)[4] i Antoni Herliczka. Nieznany jest dotąd twórca monumentalnej w swym barokowym klasycyzmie fasady ogrodowej pałacu[5].
Braniccy skupili wokół siebie wielu znakomitych artystów, poetów, ludzi nauki. Tu przez wiele lat przebywała polska poetka okresu baroku Elżbieta Drużbacka, tu tworzył poeta Franciszek Karpiński. Działał też teatr, orkiestra dworska i zespół baletowy, na gościnne występy przyjeżdżały włoskie aktorki. Na dworze Branickiego gościli (i często mieszkali przez pewien czas): król August II (1726 – 1727 i powtórnie 1729), król August III z żoną i synami Ksawerym i Karolem (1744 i 1752), książę kurlandzki Karol Krystian Wettyn (dwukrotnie w 1759), biskup Ignacy Krasicki (1760), Stanisław August Poniatowski (sporadycznie za życia Branickiego, zaś po jego śmierci bardzo często odwiedzał siostrę i przebywał na dworze pewien czas), cesarz Józef II Habsburg (1780), wielki książę Paweł, późniejszy car, z żoną (1782), król Ludwik XVIII (1798), także posłowie: francuscy, angielscy, tureccy i rosyjscy.
W 1754 roku hetman założył przy pałacu pierwszą w Polsce uczelnię wojskową – Wojskowa Szkoła Budownictwa i Inżynierii. Następnie mieściła się tu Szkoła Akuszeryjna, a w 1773 roku Komisja Edukacji Narodowej utworzyła tu Szkołę Akademicką Zgromadzenia Białostockiego.
Według testamentu hetmana Branickiego, jego żona Izabela miała być w posiadaniu pałacu dożywotnio, potem miał przejść w ręce Potockich. Jednakże w wyniku upadku Rzeczpospolitej spadkobiercy sprzedali w 1802 roku rezydencję królowi pruskiemu, z zastrzeżeniem, że nie może go przejąć za życia Izabeli. Po Traktacie w Tylży w 1807 roku pałac przeszedł w ręce cara Rosji Aleksandra I.
Wiek XIX
W okresie zaboru rosyjskiego pałac został gruntownie rozgrabiony z wyposażenia. Drzewa i krzewy wywieziono do rezydencji carskich, a ponad dwadzieścia rzeźb z ogrodu do Petersburga. W 1826 r. skuto rzeźby zdobiące attykę, zlikwidowano rokokowe ornamenty na fasadzie i zrzucono z dachu barokowe hełmy. Po adaptacji pomieszczeń, ukazem carskim umieszczono tu w 1841 r. pensję dla panien z wyższych sfer rosyjskich - Instytut Dobrze Urodzonych Panien. W tym czasie zabrano między innymi ponad sto figur z pałacowego ogrodu francuskiego. Powodem miało być to, że nagie rzeźby mogłyby deprawować pensjonariuszki. Zburzono także prywatny teatr hetmana Branickiego, a unikatową kurtynę podzielono na cztery części i sprzedano w Anglii. Dalsze losy części kurtyny są nieznane. W XIX wieku zasypano też większość ogrodowych stawów.
Wiek XX
I wojnę światową pałac przetrwał bez większych zniszczeń. Mieścił się tu między innymi szpital polowy. Po wojnie pałac był siedzibą urzędu wojewódzkiego i rezydencją wojewody.
Podczas wojny polsko-bolszewickiej pałac był siedzibą Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski.
W 1944 roku w 70 procentach zburzony przez wycofujących się Niemców. Dużą część z tego, co pozostało, zniszczyła w tym samym roku Armia Czerwona. Odbudowano pałac w latach 1946 – 1960 pod kierunkiem Stanisława Bukowskiego, nawiązując do stanu z XVIII wieku, jednak pośpiech, z jakim przeprowadzono odbudowę, nie pozwolił na zebranie pełnej dokumentacji, rekonstrukcja wnętrz jest więc niezbyt wierna. I tak na przykład sala konferencyjna zyskała zieloną tonację, mimo, że oryginalnie była biała z bogatymi złoceniami. Do 1990 roku odbudowano Pawilon Toskański i kaplicę pałacową z kopułą i kopiami prac Augustyna Mirysa. We wrześniu 2006 roku po 200 latach przywrócono na bramie pałacowej herb Barnickich Gryf.
Aktualnie trwają prace rekonstrukcyjne ogrodów barokowych, by przywrócić je do stanu z XVIII wieku. W tym celu przeprowadzono prace archeologiczne i badania dawnych planów i opisów z epoki. Rekonstrukcja ogrodów ma trwać do 2012 roku. Planowane jest odbudowanie Pawilonu Chińskiego, Pawilonu pod Orłem, Bramy do Zwierzyńca Jeleni, a także wycięcie wysokich drzew znajdujących się wzdłuż południowo-wschodniego boku ogrodów i odtworzenie tam bosketów.
Obecnie w pałacu ma siedzibę rektorat Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku.
 |
 |
 |
- ↑ Zespół pałacowy Branickich w Białymstoku..
- ↑ Mariusz Karpowicz "Sztuka polska XVIII wieku" Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985, s.155
- ↑ Mariusz Karpowicz "Sztuka polska XVIII wieku" Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985, s.247
- ↑ Mariusz Karpowicz "Sztuka polska XVIII wieku" Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985, s.204
- ↑ Mariusz Karpowicz "Sztuka polska XVIII wieku" Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985, s.113-116
Linki zewnętrzne
- Założenie pałacowo-parkowe w Białymstoku
- Jerzy Samusik "Wersal Podlaski – powrót do dawnej świetności?" Spotkania z Zabytkami nr 1, rok 2009