Waleria Nabzdyk

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Waleria Nabzdyk
Ilustracja
Waleria Nabzdyk (1976)
podporucznik podporucznik
Data i miejsce urodzenia

26 września 1901
Grabina

Data i miejsce śmierci

5 lipca 1999
Prudnik

Przebieg służby
Lata służby

1921–1945

Siły zbrojne

Wojsko Polskie
Armia Krajowa

Jednostki

7 Strzelecki Pułk Piechoty

Główne wojny i bitwy

III powstanie śląskie, II wojna światowa

Późniejsza praca

nauczycielka, działaczka społeczna

Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Śląski Krzyż Powstańczy Krzyż Pro Ecclesia et Pontifice (od 1908) Medal Rodła
Multimedia w Wikimedia Commons

Waleria Nabzdyk z domu Augustyn (ur. 26 września 1901 w Grabinie, zm. 5 lipca 1999 w Prudniku) – polska nauczycielka, działaczka społeczna, narodowa i oświatowa, ostatni żyjący powstaniec śląski, żołnierz AK, podporucznik Wojska Polskiego[1].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Wczesne życie[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się 26 września 1901 we wsi Grabina koło Prudnika jako czternaste dziecko Józefa Augustyna i matki Karoliny z domu Łukaszek. Józef był właścicielem gospodarstwa rolnego i miejscowej restauracji, wieloletnim sołtysem Grabiny, członkiem rady parafialnej, a także ławnikiem w sądzie w Prudniku[2]. Pochodziła z polskiej, patriotycznej rodziny[3]. W jej domu posługiwano się dialektem śląskim[4]. Wspominała dom rodzinny: „Niemal każdą niedzielę wykorzystywał ojciec na uczenie nas języka polskiego, tj. czytania i pisania i dbał przy tym o poprawną wymowę. W czytaniu po polsku nie było trudności, bo książki do nabożeństwa mieliśmy tylko polskie, nadto nasz proboszcz ks. Koziołek na lekcji religii żądał od nas, abyśmy wysławiali się poprawnie po polsku, kazał nam czytać z książek polskich i sam wyrażał się dobrą polszczyzną”[5]. W wieku 14 lat opuściła Grabinę i udała się w okolice Drezna, gdzie jej starszy o 23 lata brat był leśniczym. Następnie został przeniesiony w okolice Budziszyna, gdzie również udała się Waleria[3].

Plebiscyt i powstanie śląskie[edytuj | edytuj kod]

W czasie I wojny światowej[2] uczęszczała do prywatnego seminarium nauczycielskiego „Hönen” we Wrocławiu. Po jego ukończeniu w 1919, przeniosła się do Bytomia[6]. Zaangażowała się w pracę plebiscytową w siedzibie Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w hotelu Lomnitz, równocześnie uczęszczając na kursy przygotowawcze dla polskich nauczycieli na Śląsku[6]. 3 maja 1921, dzień po wybuchu III powstania śląskiego, miała wraz ze znajomą Karzanką z Walc wyjechać na kurs metodyczno-dydaktyczny do Krakowa. Do wyjazdu jednak nie doszło, ponieważ tego dnia Waleria i Karzanka za pośrednictwem Adama Napieralskiego wstąpiły do powstańczego oddziału. Pod Leśnicą dołączyły do podgrupy „Bogdan”. Przydzielono je jako sanitariuszki do oddziału sanitarnego baonu strzeleckiego. Waleria brała udział w walkach w Żyrowej, Rozwadzie, Strzebniowie i pod Gogolinem[3], a także w bitwie w rejonie Góry Świętej Anny[7] oraz walkach o Kędzierzyn[8].

Dwudziestolecie międzywojenne[edytuj | edytuj kod]

Po zakończeniu powstania Waleria wróciła do Grabiny, po czym przebywała we Wrocławiu. Po powstaniu jej wieś pozostała w Niemczech, wobec czego przeniosła się do polskiej części regionu[3][9][10]. Zdała polską maturę państwową w Mysłowicach[4]. Zamieszkała w Katowicach. Podjęła pracę nauczycielską w Chwałowicach, następnie uczyła w Hajdukach Wielkich. Utrzymywała kontakt ze swoją rodziną pozostałą w okolicy Prudnika[3]. W 1922 poznała swojego późniejszego męża, Stanisława Nabzdyka[11]. W 1923 razem z ojcem i braćmi wstąpiła demonstracyjnie do Związku Polaków w Niemczech[3]. Po wyjściu za mąż za Stanisława Nabzdyka 6 lipca 1926 odeszła z pracy z powodu ustawy celibatowej[11]. Rozpoczęła działalność społeczną. Przewoziła do Grabiny polskie książki i gazety dla miejscowych Polaków. Wykorzystywano je jako pomoc do nauki w polskiej szkole prowadzonej w domu Jana Augustyna[3].

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

Małżeństwo Nabzdyków miało ośmioro potomstwa, wychowywali również dzieci obce[6]. Po rozpoczęciu II wojny światowej uciekła wraz z rodziną do Krakowa[9]. Stanisław został aresztowany i wywieziony do obozu koncentracyjnego Dachau, a następnie przebywał w Sachsenhausen[6]. Ostatecznie pracował przymusowo w Śląskich Zakładach Obuwniczych OTA Otmęt S.A. w Otmęcie. Waleria wstąpiła do Armii Krajowej[9]. Ponieważ była odpowiedzialna za swoje dzieci, nie uczestniczyła w akcji zbrojnej AK. Zajęła się działalnością charytatywną, organizowała paczki dla więźniów, opiekowała się sierotami, prowadziła tajne nauczanie[7].

Działalność społeczna w Prudniku[edytuj | edytuj kod]

Waleria Nabzdyk wręcza w delegacji powstańców „Encyklopedię powstań śląskich” papieżowi Janowi Pawłowi II (Góra Świętej Anny, 21 czerwca 1983)

Po wojnie wraz z rodziną zamieszkała w Prudniku, w domu przy ul. Dąbrowskiego[3]. Pracowała społecznie w komisji weryfikacyjnej w Prudniku[6]. Za jej sprawą, w 1945 z obozu pracy w Łambinowicach zostali zwolnieni August Laks z Białej i jego nieletni syn[12]. Współtworzyła polskie szkolnictwo w powiecie prudnickim wraz z mężem, który został pierwszym powiatowym inspektorem szkolnym w Prudniku. Uczyła na kursach repolonizacyjnych, działała w Związku Weteranów Powstań Śląskich[6]. Założyła Towarzystwo Miłośników Ziemi Prudnickiej. Została honorowym prezesem Prudnickiego Towarzystwa Kultury[13]. Gdy syn Nabzdyków, Zygmunt, wstąpił w 1949 do seminarium duchownego, rodzinę spotkały represje ze strony władzy komunistycznej[12]. Po październiku 1956 wraz z mężem prowadziła akcję rewindykowania od państwa klasztoru franciszkanów w Prudniku-Lesie, gdzie w latach 1954–1955 więziony był prymas Stefan Wyszyński[14]. Zwolniona w okresie stalinowskim, po odwilży październikowej wróciła do pracy w szkole, działalności kulturalnej i regionalnej. W latach 1957–1960 pracowała w Szkole Podstawowej nr 1 w Prudniku jako nauczycielka religii[6].

W 1974 została wpisana do pamiątkowej księgi „honorowych obywateli” Szkoły Podstawowej nr 3 im. Powstańców Śląskich w Prudniku[15]. Po śmierci jej męża w 1977, do 1981 pracowała jako lektor języka niemieckiego w Seminarium Duchownym w Nysie[6]. W początku lat 80. XX w. współpracowała z redakcją „Encyklopedii powstań śląskich”. Wymieniona została w przedmowie do tego dzieła wydanego w 1982 w Opolu[16]. W 1983 znalazła się w delegacji powstańców śląskich, którzy na Górze Świętej Anny wręczyli Janowi Pawłowi II „Encyklopedię powstań śląskich”[17]. Do 1988 była przewodniczącą komisji historycznej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację[18].

Grób Nabzdyków na cmentarzu komunalnym w Prudniku

W 1995 Rada Miejska w Prudniku przyznała jej pierwszy tytuł Honorowego Obywatela Gminy Prudnik[19]. Była ostatnim żyjącym powstańcem śląskim[1][6]. W 1999 wystąpiła w obronie szkoły w Grabinie przed planowaną likwidacją[20][21]. Zmarła 5 lipca 1999 roku. 5 dni później została pochowana na cmentarzu komunalnym w Prudniku. W uroczystości pogrzebowej uczestniczyli m.in. marszałek województwa opolskiego Stanisław Jałowiecki i wicewojewoda opolski Jacek Suski[22], były wojewoda Ryszard Zembaczyński, delegacje Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych, Związku Górnośląskiego i Szkoły Podstawowej nr 3 w Prudniku, przedstawiciele prudnickiego samorządu powiatowego i gminnego, profesorowie Michał Lis i Franciszek Marek[6].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Głaz upamiętniający nauczycieli walczących o polskość Ziemi Prudnickiej

W 2001 w sanktuarium św. Józefa w Prudniku zamontowano tablicę upamiętniającą starania Walerii i Stanisława Nabzdyk o odzyskanie od państwa obiektu klasztoru franciszkanów. Na tablicy umieszczono napis: „Pamięci Stanisława i Walerii Nabzdyków zasłużonych mieszkańców Prudnika. Swoją zdecydowaną i ofiarną postawą przyczynili się do odzyskania po październiku 1956 r. tego kościoła i klasztoru. Tablicę umieszczono z okazji setnej rocznicy ich urodzin. Prudnik-Las 2001 r.”[23]. Waleria i jej mąż Stanisław są wpisani na tablicę na Głazie upamiętniającym nauczycieli walczących o polskość Ziemi Prudnickiej w Prudniku[24].

W 2021 premierę miał przedstawiający życiorys Walerii Nabzdyk film dokumentalny Sanitariuszka, autorstwa Janiny Hajduk-Nijakowskiej[25].

Nagrody i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Nie ma już śląskich powstańców..., „Tygodnik Prudnicki”, 29 (452), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, lipiec 1999, s. 1, 7, ISSN 1231-904X.
  2. ↑ a b Dendewicz 2007 ↓, s. 109.
  3. ↑ a b c d e f g h Antoni Weigt, Sploty życia i historii, „Tygodnik Prudnicki”, 28–29 (46–47), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 22 września 1991, s. 1, 7, ISSN 1231-904X.
  4. ↑ a b Antoni Beta, W moim domu rodzinnym mówiło się tylko po polsku, „Tygodnik Prudnicki”, 15, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 9 grudnia 1990, s. 4, ISSN 1231-904X.
  5. ↑ Urszula Weber: Piękno tkaniny, „Tygodnik Prudnicki”, 45 (259), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 5 listopada 1995, s. 10, ISSN 1231-904X.
  6. ↑ a b c d e f g h i j Pożegnanie ostatniego powstańca, „Tygodnik Prudnicki”, 28 (451), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, lipiec 1999, s. 1, 7, ISSN 1231-904X.
  7. ↑ a b Tomasz Michalewski, Ostatnia rozmowa, „Śląsk”, Tadeusz Kijonka – redaktor naczelny, 12 (50), Katowice: Górnośląskie Towarzystwo Literackie, grudzień 1999, s. 28–29, ISSN 1425-3917.
  8. ↑ Waleria Nabzdyk (1901-1999). Polska Press Sp. z o.o. [dostęp 2016-05-15]. (pol.).
  9. ↑ a b c d e f g h Opolski kwartalnik informacyjno-metodyczny 4/99.
  10. ↑ Magdalena Czyż, Kobieta w ciąży powinna spędzać czas w domu, a nie pokazywać się publicznie [online], www.wysokieobcasy.pl, 19 kwietnia 2016 [dostęp 2020-02-10].
  11. ↑ a b Adam Leszczyński. Celibat śląski. „Ale Historia”. 16/2016 (222), s. 12–13, 2016-04-18. Agora SA. (pol.). 
  12. ↑ a b c Kazimierz Kasicz, Wspomnienie o śp. Walerii Nabzdyk, „Panorama Bialska”, 8 (86), Biała: Urząd Miasta i Gminy, wrzesień 1999, s. 9, ISSN 1232-7352.
  13. ↑ Jej postawa zawsze imponowała, „Tygodnik Prudnicki”, 38 (151), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 26 września 1993, s. 6, ISSN 1231-904X.
  14. ↑ a b Sprawy regionu życiową pasją, „Trybuna Śląska”, Stanisław Wojtek – redaktor naczelny, 251 (15187), Katowice: RSW „Prasa – Książka – Ruch” Śląskie Wydawnictwo Prasowe, 27 października 1990, s. 1, ISSN 0137-9356.
  15. ↑ 60 lat minęło..., „Tygodnik Prudnicki”, 20 (755), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 22 września 1991, s. 19, ISSN 1231-904X.
  16. ↑ Hawranek 1982 ↓.
  17. ↑ Najpiękniejsza kobieta Śląska, „Gość Niedzielny”, Stanisław Tkocz – redaktor naczelny, 30, Katowice: Wydawnictwo Kurii Metropolitalnej, 25 lipca 1999, s. 70, ISSN 0137-7604.
  18. ↑ Temat – ZBoWiD, „Głos Włókniarza”, 10 (635), Opole: Opolskie Wydawnictwo Prasowe, 15 maja 1989, s. 12.
  19. ↑ Połączył ich patriotyzm i praca dla ludzi, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 43 (570), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 1 listopada 2001, s. 18, ISSN 1231-904X.
  20. ↑ Szkole grozi likwidacja, „Panorama Bialska”, 2 (264), Biała: Gminne Centrum Kultury, luty 2017, s. 6, ISSN 1232-7352.
  21. ↑ Ryszard Nowak, Strajk szkolny w Grabinie, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 11 (434), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 marca 1999, s. 9, ISSN 1231-904X.
  22. ↑ Krzysztof Ogiolda, Waleria Nabzdyk, czyli jak wynieść z domu Polskę i trzymać się jej do końca [online], plus.nto.pl, 21 marca 2017 [dostęp 2020-02-10] (pol.).
  23. ↑ Grzegorz Weigt, Świat współczesny potrzebuje uświęcenia, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 23 (706), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 9 czerwca 2004, s. 16, ISSN 1231-904X.
  24. ↑ Głaz upamiętniający nauczycieli walczących o polskość Ziemi Prudnickiej w Prudniku w województwie Opolskim – Miejsca pamięci narodowej w Prudniku [online], Pamiętaj Skąd Jesteś [dostęp 2021-01-03] (pol.).
  25. ↑ Sanitariuszka [online], PolscyWychodzcy.pl [dostęp 2023-11-20] (pol.).
  26. ↑ Honorowy Obywatel Gminy Prudnik. Urząd Miejski w Prudniku. [dostęp 2016-05-15]. (pol.).
  27. ↑ Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Wyróżnieni Nagrodą im. Karola Miarki [online] [dostęp 2016-11-01] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-03].
  28. ↑ Katarzyna Nowak, Laureaci nagrody im. Wojciecha Korfantego [online], archiwum.zwiazekg.type.pl [dostęp 2016-11-01] [zarchiwizowane z adresu 2019-10-31].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Franciszek Hawranek: Encyklopedia powstań śląskich, „Przedmowa”. Opole: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego w Opolu, 1982, s. 5–8.
  • Franciszek Dendewicz, Stanisław i Waleria Nabzdyk, [w:] Lidia Procner, Czesław Kowalczyk, Sławne postacie pogranicza polsko-czeskiego Euroregionu Pradziad – wspólne dziedzictwo historyczne, Nysa: Starostwo Powiatowe, 2007, ISBN 978-83-60431-09-2.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Waleria_Nabzdyk&oldid=73615062”