Widze Łowczyńskie
55°22′55″N 26°34′45″E/55,381944 26,579167.jpg) Dwór Mineyków (2016) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet | |
| Wysokość |
~140 m n.p.m. |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+375 2153 |
| Kod pocztowy |
211990 |
| Tablice rejestracyjne |
2 |
Położenie na mapie obwodu witebskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
| 55°22′55″N 26°34′45″E/55,381944 26,579167
| |
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Widze Łowczyńskie (biał. Відзы Лаўчынскія; ros. Видзы Ловчинские) – wieś na Białorusi, w rejonie brasławskim obwodu witebskiego, około 41 km na południowy zachód od Brasławia.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Obszerne dobra Widze książę Zygmunt Kiejstutowicz nadał trzem braciom: Dowgirdowi, Daukszowi i Naruszowi. Przez dłuższy czas własność tych ziem utrzymali potomkowie Narusza – Naruszewicze, którzy założyli miasteczko Widze. W XVI wieku część majątku z miasteczkiem kupiła rodzina Gasztołdów herbu Abdank, natomiast Naruszewicze zachowali sobie majątek z dworem oddalonym o około 3 km na południowy zachód od Widzów. W I połowie XVII wieku właścicielem majątku był Jan Naruszewicz (~1580–1616[1]), łowczy litewski, i możliwe, że właśnie od jego stanowiska nazwano ten majątek (pierwsze pojawienie się komponentu Łowczyńskie datowane jest na 1586 rok). Jego córka Helena Aleksandra wyszła w 1661 roku za Augustyna Wawrzeckiego, podczaszego mińskiego, wnosząc mu w posagu m.in. ten majątek. Po nich Widze Łowczyńskie odziedziczył ich syn Władysław Jan Kazimierz, podstoli miński żonaty z Marianną z Kostrowickich. Ich syn Felicjan, miecznik brasławski, jego syn Stanisław Jakub żonaty z Anną z Sielickich i ich syn Michał Wawrzecki (1785–1846), wojski brasławski byli kolejnymi właścicielami majątku. Częstym gościem był tu wtedy Tomasz Wawrzecki, ostatni Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej w czasie insurekcji kościuszkowskiej, który tu się leczył wodami jeziora Smerdis (którego nazwa związana była z zapachem siarkowodoru) i który tu zmarł (jest pochowany w Widzach). Mieszkali tu również w okolicach 1817 roku: Józef Kopeć, również bohater powstania, i Adam Mickiewicz, który, będąc wtedy studentem, odwiedzał tu swego wuja Majewskiego, będącego ekonomem w majątku Wawrzeckich[2][3][4].
Ostatnim Wawrzeckim dziedzicem tego majątku był w latach 1820–1846 syn Michała, Michał junior (1785–1846), żonaty z Katarzyną z Łopacińskich. Ich córka Emilia (1812–1878), wychodząc za Tomasza Mineykę (1808–1855), marszałka szlachty guberni wileńskiej, wniosła mu Widze Łowczyńskie w posagu. Mineykowie wykorzystali uzdrowicielską renomę jeziora Smerdis i założyli tu uzdrowisko, zwane Łazienkami, działające do końca XIX wieku (obecnie jezioro, nad którym są Widze Łowczyńskie i nad którym jest dwór, nazywa się Łazienki). W latach 60. XIX wieku było tu 60 wanien, w których moczyli się kuracjusze, zatrudniano lekarzy. Po Tomaszu kolejnym właścicielem majątku był jego syn Bronisław (1846–1887), a następnie syn Bronisława Władysław (1876–1952) żonaty z Marią z Oskierków (1878–1961), córką Aleksandra Oskierki (1830–1911), członka Rządu Narodowego w czasie powstania styczniowego, który tu zmarł. Władysław i Maria byli ostatnimi właścicielami majątku przed 1939 rokiem[2][3][4].
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Widze Łowczyńskie, wcześniej należące do województwa brasławskiego Rzeczypospolitej (a przed 1793 rokiem – do województwa wileńskiego), znalazły się na terenie powiatu brasławskiego (ujezdu) guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego, a od 1843 roku – powiatu nowoaleksandrowskiego guberni kowieńskiej. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Widze Łowczyńskie wróciły do Polski, znalazły się w gminie Widze w powiecie brasławskim. Od 13 kwietnia 1922 roku gmina Widze należała do objętej władzą polską Ziemi Wileńskiej[5], przekształconej 20 stycznia 1926 roku w województwo wileńskie[6]. Od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[7][8][9].
W 1859 roku działał tu młyn wodny, w majątku mieszkały 34 osoby[4],
- w 1931 roku – 81 osób (w majątku)[10],
- w 1970 roku wieś liczyła 389 osób
- w 1990 roku – 390 mieszkańców,
- w 1999 roku – 408,
- w 2009 roku – 314 osób[11].
Dwór[edytuj | edytuj kod]
Prawdopodobnie Stanisław Jakub Wawrzecki zbudował tu w końcu XVIII wieku dwór, który został przebudowany w 1900 roku przez Władysława Mineykę według projektu Tadeusza Rostworowskiego. Dwór, choć prawie w ruinie, zachował się do dziś. Jest to dom dziewięcioosiowy, parterowy, drewniany, na planie prostokąta, na wysokiej podmurówce, kryjącej wysokie piwnice, szczególnie od strony ogrodowej, sprawiając wrażenie, że od tej strony dom jest dwukondygnacyjny. Jest przykryty płaskim, gładkim, czterospadowym dachem. Od frontu klasycystyczna elewacja jest podwyższona o pół elewacji w części środkowej, która jest poprzedzona portykiem, którego cztery kolumny w wielkim porządku podtrzymują spłaszczony trójkątny szczyt. Od strony ogrodu głównym elementem elewacji jest wydatny neorenesansowy ryzalit dobudowany w 1900 roku. Obie kondygnacje ryzalitu mają trójarkadowe galerie. Kiedyś z górnej kondygnacji ryzalitu do ogrodu prowadziły w boki schody, dziś są zarwane i zarośnięte krzakami[2][3][12][13].
Przed II wojną światową wnętrza dworu były bogato wyposażone. Na ścianach wisiały cenne obrazy, m.in. Jana Rustema, Tadeusza Rostworowskiego, Szymona Czechowicza (Święty Józef) i kilka obrazów szkół holenderskiej i francuskiej[2][3].
Przed domem jest gazon, a na wprost dworu jest ruina bramy. Zabudowania gospodarcze stanowią osobny dziedziniec. Jednym z ich jest piekarnia o podobnej architekturze jak dwór (możliwe, że była to pierwotna siedziba właścicieli) – jest to murowany, siedmioosiowy budynek. Jego portyki zostały rozebrane po 1945 roku (frontowy portyk miał nietypowe 5 kolumn). Spośród innych budynków zachowała się stajnia, ruina spichlerza z frontowym podcieniem i karczma[3].
Dwór jest otoczony parkiem o powierzchni 4,5 ha schodzącym stromo ku jezioru. Park jest obecnie pomnikiem przyrody. W parku znajduje się duży kamień z wyrytymi słowami „Ewa” i „Zaza”, upamiętniający pochowane tu zwierzęta jednego z właścicieli majątku: klacz Ewę i sukę Zazę[3][14].
W czasie I wojny światowej we dworze funkcjonował niemiecki szpital wojskowy. Po 1945 roku w majątku utworzono kołchoz, a we dworze działał dom dziecka, później szkoła, a ostatnio przedszkole[3].
Obecnie kompleks dworsko-parkowy jest historyczno-kulturalnym zabytkiem Białorusi o numerze ewidencyjnym 212Г000182.
Majątek Widze Łowczyńskie został opisany w 4. tomie (wraz z uzupełnieniem w 11. tomie[15]) Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Marek Minakowski, Wielka Genealogia Minakowskiego [online] [dostęp 2017-12-20].
- ↑ a b c d e Widze Łowczyńskie, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 4: Województwo wileńskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 416–418, ISBN 83-04-04020-4, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ a b c d e f g Widze Łowczyńskie. W: Grzegorz Rąkowski: Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP, tom 1: województwo wileńskie. T. 5. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017, s. 66–69, seria: Dopalanie Kresów. ISBN 978-83-8098-093-8.
- ↑ a b c Widze Łowczyńskie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 295.
- ↑ Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 – Art. 8.
- ↑ Dz.U. z 1926 r. nr 6, poz. 29
- ↑ Видзы-Ловчинские na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2017-12-20]. (ros.).
- ↑ Widze Łowczyńskie na stronie Radzima.org. [dostęp 2017-12-20].
- ↑ Widze Łowczyńskie na stronie Radzima.net. [dostęp 2017-12-20].
- ↑ Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. T. 1, Województwo wileńskie. T. 1. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 15. [dostęp 2017-12-20].
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu gwitebskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. [dostęp 2017-12-20]. (ros.).
- ↑ Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік, Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1993, s. 143, ISBN 5-85700-078-5 [dostęp 2017-12-20] (biał.).
- ↑ Збор помнікаў гісторыі і культуры. Віцебская вобласць, Mińsk: Беларуская Савецкая Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1985, s. 140–141 (biał.).
- ↑ Видзы-Ловчинские, усадьба Вавжецких, [w:] Анатолий Тарасович Федорук, Садово-парковое искусство Белоруссии, 1989, s. 118–119 [dostęp 2017-12-20] (ros.).
- ↑ Widze Łowczyńskie, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 11: Województwo kijowskie oraz uzupełnienia do tomów 1-10, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1997, s. 610–613, ISBN 83-04-04369-6, ISBN 83-04-03701-7 (całość).