Wyłupieniowate
| Geocoridae | |
| Bärensprung, 1860 | |
 Wyłupień świerszczowaty | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
wyłupieniowate |
Wyłupieniowate[1] (Geocoridae) – rodzina pluskwiaków z podrzędu różnoskrzydłych i nadrodziny Lygaeoidea. Obejmuje ponad 270 opisanych gatunków. Rozprzestrzeniona jest kosmopolitycznie. Spośród pięciu podrodzin Geocorinae są generalistycznymi drapieżnikami, zaś pozostałe fitofagami wysysającymi nasiona roślin.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Pluskwiaki te cechują się dużą zmiennością w pokroju ciała. Należą tu formy o obrysie owalnym, podługowato-jajowatym i wydłużonym, niekiedy z silnymi modyfikacjami lub upodobnione do mrówek przez zwężenie przodu i rozszerzenie tyłu odwłoka[2]. Głowa pozbawiona jest trichobotrii[3]. Jej charakterystyczną cechą są duże, często nerkowate, wyłupiaste, a nawet osadzone na słupkach oczy złożone, zwykle nachodzące lub prawie nachodzące na przednio-boczne kąty przedplecza. Ponadto na głowie występują przyoczka[3][2]. Miejsce osadzenia czteroczłonowych czułków leży poniżej wysokości środka oczu złożonych[3]. Kłujka zbudowana jest z czterech członów[2]. U większości podrodzin segmenty odwłoka od drugiego do czwartego mają przetchlinki położone na stronie grzbietowej, zaś te od piątego do siódmego mają przetchlinki położone na stronie brzusznej[3][2]. U Henestarinae przetchlinki umieszczone są grzbietowo na segmentach od trzeciego do piątego, a brzusznie na segmentach: drugim, szóstym i siódmym. Szew oddzielający sternity czwarty i piąty jest niezakrzywiony, całkowity, osiągający boczne krawędzie odwłoka[3].
Larwy mają ujścia grzbietowych gruczołów zapachowych odwłoka zlokalizowane między tergitami czwartym i piątym oraz między piątym i szóstym. Ponadto odznaczają się szwami między tergitami zwykle silnie zakrzywionymi ku ujściom tychże gruczołów[3].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Przedstawiciele podrodziny Geocorinae wyróżniają się na tle nadrodziny Lygaeoidea strategią pokarmową – są one generalistycznymi drapieżnikami, polującymi na różnorodne drobne stawonogi. Swych ofiar wyszukują na roślinach i nierzadko wykazują ścisły związek z określonym taksonem roślin. Należą one do kluczowych drapieżców w wielu agrocenozach, np. w uprawach bawełny. Niektóre gatunki, przynajmniej w warunkach hodowlanych, wykazują wszystkożerność i dają się karmić nasionami[2].
Przedstawiciele pozostałych podrodzin są już, typowo dla nadrodziny, fitofagami wysysającymi nasiona roślin. Wiele Henestarinae wykazuje specjalizację w słonoroślach[2].
Rozprzestrzenienie[edytuj | edytuj kod]
Rodzina rozprzestrzeniona jest kosmopolitycznie[2][3]. Podrodzina nominatywna ma zasięg kosmopolityczny, przy czym największą różnorodność osiąga na półkuli wschodniej. Podrodzina Pamphantinae występuje na półkuli zachodniej, głównie w krainie neotropikalnej, ale jeden gatunek jest endemitem Australii. Bledionotinae występują tylko w Palearktyce. Henestarinae zasiedlają głównie krainę palearktyczną i etiopską, ale jeden rodzaj jest neotropikalny[2]. Australocorinae są endemitami Australii[4].
W Polsce stwierdzono 3 gatunki z rodzaju wyłupień[5] (zobacz: wyłupieniowate Polski).
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Takson ten wprowadzony został w 1860 roku przez Friedricha W.F. von Bärensprunga jako podrodzina Geocorinae w obrębie szeroko rozumianych zwińcowatych[6]. W 1913 roku A.L. Montandon podzielił ją na trzy plemiona: Germalini, Geocorini i Henestarini[7], zaś w 1921 roku Ernst Evald Bergroth wprowadził czwarte plemię, Psammiini[8]. Thomas J. Henry w 1997 roku opublikował wyniki analizy filogenetycznej infrarzędu, na podstawie której wniósł niektóre podrodziny zwińcowatych, w tym Geocorinae, do rangi osobnych rodzin. Na jej podstawie wyróżnił w ich obrębie trzy podrodziny: Geocorinae, Bledionotinae i Henestarinae[9]. Kolejnej rewizji systematycznej dokonał w 1999 roku James Alexander Slater, wyróżniając czwartą podrodzinę, Pamphantinae, i dzieląc ją na 3 plemiona[10]. M.B. Malipatil w 2012 roku wyróżnił nową podrodzinę Australocorinae[4], a w 2017 roku wprowadził Indopamphantini, czwarte plemię Pamphantinae[11].
Do wyłupieniowatych należy ponad 270 opisanych gatunków[12], zaliczanych do podrodzin, plemion i rodzajów[13]:
- podrodzina: Australocorinae
- Australocoris Malipatil, 2012
- podrodzina: Bledionotinae
- Bledionotus Reuter, 1878
- podrodzina: Geocorinae
- Apennocoris Montandon, 1907
- Ausogeocoris Malipatil, 2013
- Capitostylus Malipatil, 2013
- Geocoris Fallen, 1814
- Geocoroides Distant, 1918
- Germalus Stal, 1862
- Hypogeocoris Montandon, 1913
- Isthmocoris McAtee, 1914
- Mallocoris Stal, 1872
- Nesogermalus Bergroth, 1916
- Ninyas Distant, 1893
- Piocoris Stal, 1872
- Pseudogeocoris Montandon, 1913
- Stenogeocoris Montandon, 1913
- Stenophthalmicus Costa, 1875
- Stylogeocoris Montandon, 1913
- Umbrageocoris Kóbor, 2019
- Unicageocoris Malipatil, 2013
- podrodzina: Henestarinae
- Coriantipus Bergroth, 1912
- Engistus Fieber, 1864
- Henestaris Spinola, 1837
- podrodzina: Pamphantinae Barber & Bruner, 1933
- plemię: Cattarini
- Cattarus Stal, 1858
- Cephalocattarus Slater & Henry, 1999
- plemię: Epipopolini
- Epipolops Herrich-Schaeffer, 1850
- plemię: Indopamphantini Malipatil, 2017
- Indopamphantus Malipatil, 2017
- Paraindopamphantus Malipatil & Scudder, 2018
- plemię: Pamphantini
- Abpamphantus Barber, 1954
- Austropamphantus Slater, 1981
- Cymapamphantus Henry, 2013
- Neopamphantus Barber & Bruner, 1933
- Pamphantus Stal, 1874
- Parapamphantus Barber, 1954
- Tropicoparapamphantus Brailovsky, 1989
- plemię: Cattarini
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Geocoridae – Wyłupieniowate. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2020-04-24].
- ↑ a b c d e f g h G. Cassis, Gordon F. Gross: Zoological catalogue of Australia: Hemiptera: Heteroptera (Pentatomomorpha). CSIRO Publishing, 2002.
- ↑ a b c d e f g Randall T. Schuh, James Alexander Slater: True bugs of the world (Hemiptera:Heteroptera): classification and natural history. Cornell University Press, 1995, s. 251-258. ISBN 0-8014-2066-0. (ang.).
- ↑ a b M.B. Malipatil. Australocorinae, a new subfamily of Geocoridae (Hemiptera: Heteroptera: Lygaeoidea) from Australia, with descriptions of a new genus and two new species. „Zootaxa”. 3554, s. 75-88, 2012. DOI: 10.11646/zootaxa.3554.1.6.
- ↑ podrodzina: Geocoridae Dahlbom, 1851. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2020-04-24].
- ↑ F. Baerensprung. Catalogus Hemipterorum Europae. Hemiptera Heteroptera Europaea systematice disposita. „Berliner Entomologische Zeitschrift”. 4, s. 1-25, 1860.
- ↑ A.L. Montandon. Nouvelles études sur les Geocorinae (Hemipt.). Note présentée dans la séances du 20 Mai 1913. „Bulletin de la Section Scientifique de l'Académie Roumaine”. 1 (2), s. 48-60, 1913.
- ↑ E. Bergroth. An aberrant genus of Geocorinae. „Entomologist's Monthly Magazine”. 3 (7), s. 110-113, 1921.
- ↑ T.J. Henry. Phylogenetic analysis of family groups within the infraorder Pentatomomorpha (Hemiptera: Heteroptera), with emphasis on the Lygaeoidea. „Annals of the Entomological Society of America”. 90 (3), s. 275–301, 1997.
- ↑ J.A. Slater. The systematic position of the Pamphantinae with the description of two new tribes and a new species of Cattarus (Hemiptera: Lygaeoidea: Geocoridae). „Acta Societatis Zoologicae Bohemicae”. 63, s. 199-208, 1999.
- ↑ M.B. Malipatil. Indopamphantus makutaensis, a new genus and species, and Indopamphantini, a new tribe of Pamphantinae (Hemiptera: Heteroptera: Geocoridae), as the first representative of the subfamily from the Oriental Region. „Zootaxa”. 4242 (2), s. 281, 2017. DOI: 10.11646/zootaxa.4242.2.4.
- ↑ Biodiversity of the Heteroptera. W: T.J. Henry: Insect Biodiversity: Science and Society. R.G. Foottit, P.H. Adler (red.). Oxford: Wiley-Blackwell, 2009, s. 223–263.
- ↑ Pablo M. Dellapé, Thomas J. Henry, David C. Eades: family Geocoridae. [w:] Lygaeoidea Species File (Version 5.0/5.0) [on-line]. [dostęp 2020-04-15].