Pawężowate
| Plataspidae | |||
| Dallas, 1851 | |||
| Okres istnienia: eocen–dziś | |||
 Pawęża ziołówka | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina |
pawężowate | ||
| Synonimy | |||
| |||
.JPG)
_Figures_1%E2%80%934.jpg)
Pawężowate[1] (Plataspidae) – rodzina pluskwiaków z podrzędu różnoskrzydłych i nadrodziny tarczówek. Obejmuje około 530 opisanych gatunków. Mają krępe i silnie wypukłe ciała. Zamieszkują wszystkie kontynenty półkuli wschodniej, głównie w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Żywią się sokami roślin. Niektóre gatunki notowane są jako szkodniki, głównie roślin strączkowych. W zapisie kopalnym znane są od eocenu.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Pluskwiaki o jajowatym lub niemal kolistym w obrysie, krępym, silnie wypukłym z wierzchu ciele długości od 2 do 20 mm[1][2][3]. U licznych gatunków jest ono tak szerokie jak długie lub wręcz szersze niż dłuższe[2]. Ogólnym wyglądem przywodzą na myśl chrząszcze[1][2]. Brzegi ciała pozbawione są długich szczecinek i włosków[1]. W ich ubarwieniu występują głównie: czerń, różne odcienie żółcieni i brązu oraz czerwień. Głowa jest spłaszczona i zaopatrzona w kil. U niektórych gatunków afrykańskich obecne są także, powstałe z przekształcenia płytek żuwaczkowych, rogi, które bywają bardzo długie lub rozwidlone. Czułki osadzone są na wzgórkach położonych poniżej bocznych krawędzi głowy i wskutek tego niewidocznych patrząc od góry. Czułki budują cztery człony, ale podział pomiędzy drugim a trzecim jest słabo zaznaczony. U części gatunków kłujka ma drugi człon workowato powiększony i spłaszczony, a wówczas spoczywa w nim sprężynowato skręcona część szczeci kłujących[2].
Tułów ma tarczkę bardzo silnie rozwiniętą i przykrywającą cały lub niemal cały odwłok[1][2][3]. Półpokrywy są znacznie dłuższe od ciała. Tylna para skrzydeł zaopatrzona jest w poprzeczne przewężenia, pozwalające na składanie jej pod ogromną tarczką[2]. Odnóża wszystkich par mają dwuczłonowe stopy[1][2][3].
Odwłok cechuje obecność dwóch bruzd na bokach sternitów. U larw grzbietowe gruczoły zapachowe odwłoka uchodzą między tergitami trzecim i czwartym, czwartym i piątym oraz piątym i szóstym, przy czym ujścia tych pierwszych bywają mocno zredukowane[2]. Dziewiąty segment odwłoka ma połączone błoną gonokoksyty oraz stykające się ze sobą i przynajmniej częściowo zakrywające segment dziesiąty laterotergity[4].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Wszystkie gatunki o poznanych preferencjach pokarmowych są fitofagami ssącymi soki roślin[1][2]. Najczęściej występuje polifagizm i oligofagizm. W Europie większość gatunków żeruje na bobowatych[1]. W przypadku gatunków tropikalnych o bardzo długich szczeciach kłujących sugeruje się mykofagię lub ssanie soków roślinnych przez grubą korę. U kilku gatunków stwierdzono wchodzenie w symbiozę z mrówkami – pluskwiaki dzielą się z nimi spadzią w zamian za ochronę[2].
W przeciwieństwie do większości tarczówek występujących w Europie pawężowate zimują na tym kontynencie jako larwy (zwykle III i IV stadium), natomiast owady dorosłe żyją dość krótko i spotyka się je od czerwca do sierpnia[1]. W północnej Australii owady zapadają w estywację, niekiedy tworząc na ten czas olbrzymie agregacje na roślinach żywicielskich[2]. W klimacie umiarkowanym na świat przychodzi jedno pokolenie w ciągu roku[1].
Pawężowate w Chinach porażane są przez parazytoidalną błonkówkę z rodzaju Enarsiella z rodziny oścowatych[5].
Rozprzestrzenienie[edytuj | edytuj kod]
Rodzina ta zasiedla wszystkie kontynenty półkuli wschodniej. Większość gatunków występuje w strefie tropikalnej i subtropikalnej krain: orientalnej, etiopskiej i australijskiej. W krainie palearktycznej występują one głównie w części azjatyckiej i reprezentowane są przez ponad 100 gatunków. W Europie występuje tylko rodzaj Coptosoma, ograniczony na tym kontynencie głównie do stanowisk kserotermicznych. W Polsce reprezentuje go tylko pawęża ziołówka (C. scutellatum)[1].
Taksonomia i ewolucja[edytuj | edytuj kod]
Takson ten wprowadzony został w 1851 roku przez Williama Dallasa[6]. Carl Stål w 1864 roku klasyfikował go jako podrodzinę w obrębie tarczówkowatych[7]. Do rangi osobnej rodziny wyniósł je w 1952 roku Dennis Leston[8]. R.H. Cobben w pracy z 1978 roku upatrywał w tarczówkowatych grupy siostrzanej dla pawężowatych[9]. Victor dela Paz Gapud w 1991 roku jako grupę siostrzaną dla pawężowatych wskazał Lestoniidae[10]. Molekularno-morfologiczna analiza filogenetyczna Jocélii Grazii i innych z 2008 wsparła monofiletyzm pawężowatych i umieściła je jako trzecią najbardziej bazalną rodzinę tarczówek po Urostylididae i Saileriolidae[4].
Najwcześniejszym gatunkiem znanym z zapisu kopalnego tej rodziny jest eoceńska Coptosoma eocenica[11].
Do 2012 roku opisano około 530 gatunków z tej rodziny[1]. Klasyfikuje się je w 65 rodzajach[12]:
- Aphanopneuma Westwood, 1847
- Arefbea Jessop, 1983
- Bozius Distant, 1901
- Brachyplatys Boisduval, 1835
- Calacta Stål, 1865
- Cantharodes Westwood, 1847
- Capuronia Cachan, 1952
- Catabrachyplatys Cachan, 1952
- Caternaultiella Spinola, 1850
- Ceratocoris White, 1841
- Chinacoris Yang, 1935
- Chinanops Ghauri, 1965
- Claviplatys Rédei & Jindra, 2018
- Codronchus Distant, 1901
- Coptosoma Laporte, 1833
- Coptosomoides China, 1941
- Cratoplatys Montandon, 1894
- Cronion Bergorth, 1891
- Elapheozygum Kuhlgatz, 1900
- Emparka Jessop, 1983
- Erythrosomaspis China, 1931
- Fieberisca Montandon, 1896
- Gabonia Montandon, 1894
- Glarocoris Miller, 1955
- Handlirschiella Montandon, 1893
- Hemitrochostoma Bergroth, 1913
- Heterocrates Amyot & Serville, 1843
- Isoplatys Montandon, 1893
- Kuhlgatsi Bergroth, 1913
- Kuhlgatzia Bergroth, 1913
- Labroplatys Rédei & Bu, 2012
- Libyaspis Kirkaldy, 1902
- Livingstonisca Montandon, 1894
- Madegaschia Montandon, 1894
- Megacopta Hsiao & Jen, 1977
- Merinjakia Distant, 1914
- Montandoneus Kirkaldy, 1904
- Montandonistella Schouteden, 1905
- Neobozius Ahmad & Moizuddin, 1992
- Neotiarocoris Lin & Zhang, 1993
- Niamia Horváth, 1892
- Oncylaspis Stål, 1865
- Oscula Bergroth, 1891
- Paracopta Hsiao & Jen, 1977
- Pelioderma Bergroth, 1892
- Phyllomegacopta Ren, 2000
- Ponsila Stål, 1858
- Ponsilasia Heinze, 1934
- Probaenops White, 1842
- Pseudoponsila Montandon, 1895
- Psocotoma Cachan, 1952
- Schizometopus Montandon, 1894
- Scleropelta Stål, 1876
- Severiniella Montandon, 1894
- Spathocrates Montandon, 1893
- Strombosa Amyot & Serville, 1843
- Tarichea Stål, 1865
- Tiarocoris Vollenhoven, 1863
- Tetrisia Walker, 1867
- Teuthocoris Miller, 1955
- Thyreoprana Heinze, 1940
- Triodocoris Miller, 1955
- Tropidotylus Stål, 1876
- Vetora Schouteden, 1918
- Vigetus Distant, 1901
Znaczenie gospodarcze[edytuj | edytuj kod]
W krainie orientalnej i australijskiej niektóre gatunki notowane są jako groźne szkodniki roślin strączkowych[1], np.: Megacopta cribraria – wspięgi pospolitej w Pakistanie i Indiach, Coptosoma nubila – nikli indyjskiej, Brachyplatys testudonigra – gliricidii, a Coptosoma punctatissimum – fasoli nerkowatej i soi warzywnej w Japonii. Ponadto przedstawicieli rodzaju Coptosoma notuje się jako szkodniki trzciny cukrowej, batatów, ryżu i sandałowca białego[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Jerzy A. Lis, Barbara Lis, Dariusz J. Ziaja: Heteroptera Poloniae 2: Pentatomoidea 1: Acanthosmatidae, Cydnidae, Plataspidae, Scutelleridae, Plataspidae. Bytom: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy "Plik", 2012.
- ↑ a b c d e f g h i j k Randall T. Schuh, James Alexander Slater: True bugs of the world (Hemiptera:Heteroptera): classification and natural history. Cornell University Press, 1995, s. 236-238. ISBN 0-8014-2066-0. (ang.).
- ↑ a b c Jerzy A. Lis: Klucze do oznaczania owadów Polski. T. XVIII: Pluskwiaki różnoskrzydłe - Heteroptera. Cz. zeszyt 12: Plataspidae, Plataspidae, Cydnidae. Toruń: Oficyna Wydawnicza Turpress, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1997. ISBN 83-86781-42-4.
- ↑ a b J. Grazia, R.T. Schuh, W.C. Wheeler. Phylogenetic relationships of family groups in Pentatomoidea based on morphology and DNA sequences (Insecta: Heteroptera). „Cladistics”. 24, s. 932–976, 2008.
- ↑ a b J. E. McPherson, Robert McPherson: Stink Bugs of Economic Importance in America North of Mexico. CRC Press, 2000, s. 507.
- ↑ W.S. Dallas: List of the specimens of hemipterous insects in the collection of the British Museum. Part 1. London: 1851, s. 61. DOI: 10.5962/bhl.title.20373.
- ↑ C. Stål: Hemiptera Africana. Vol. 1.. Stokholm: Norstedtiana, 1864–1865.
- ↑ D. Leston. Notes on the Ethiopian Pentatomoidea (Hemiptera). V. On the specimens collected by the A. L. Capener, mainly in Natal. „Ann. Mag. Nat. Hist.”. 5, s. 512–520, 1952.
- ↑ R.H. Cobben: Evolutionary Trends in Heteroptera. Part 2. Mouthpart-structures and Feeding Strategies. Wageningen: Mededlingen Landbouwhogeschool. H. Veeman, 1978.
- ↑ V.P. Gapud. A generic revision of the subfamily Asopinae, with consideration of its phylogenetic position in the family Pentatomidae and superfamily Pentatomoidea (Hemiptera- Heteroptera). „Philipp. Entomol.”. 8, s. 865–961, 1991.
- ↑ Louis E. Piton. Paléontologie du Gisement Éocéne de Menat (Puy-de-Dôme) (Flore et Faune). „Bulletin mensuel de la Société linnéenne de Lyon”. 11 (2), s. 1-303, 1940. P. Vallier.
- ↑ family Plataspidae Amyot & Audinet-Serville, 1843. [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2020-01-30].