Zofia Nakoneczna

Dodaj linki
To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zofia Nakoneczna
Ilustracja
Zofia Nakoneczna (lata 30.)
Data i miejsce urodzenia

10 czerwca 1910
Kraków

Data i miejsce śmierci

18 października 1976
San Diego

Zawód

aktorka, modelka

Współmałżonek

Mieczysław Dobija

Lata aktywności

1930–1964

Zofia Aleksandra Nakoneczna, ps. „Zofia Zarańska”[1] (ur. 10 czerwca 1910 w Krakowie, zm. 18 października 1976 w San Diego) – polsko-amerykańska aktorka filmowa i teatralna. Karierę sceniczną rozpoczęła w 1930 w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, następnie w latach 1932–1939 występowała w teatrach warszawskich. Zagrała w dwóch filmach fabularnych – Przebudzeniu (1934) i Amerykańskiej awanturze (1936) – które nie zachowały się do czasów współczesnych. Wysoka blondynka zyskiwała uznanie krytyków, którzy opisywali jej drugoplanowe role komediowe i dramatyczne. W recenzjach dotyczących Nakonecznej często można było przeczytać o jej „wiośnianym wdzięku”, „finezji” bądź „szczerym sentymencie”.

Po wybuchu II wojny światowej wyemigrowała wraz z mężem, dyrektorem koncernu „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, Mieczysławem Dobiją, do Francji, a w 1941 do Stanów Zjednoczonych. W tym czasie angażowała się w prace efemerycznych Teatru Polskiego w Paryżu i Polskiego Teatru Artystów w Nowym Jorku. Dobijowie nigdy nie powrócili do Polski, otrzymując w 1949 obywatelstwo amerykańskie.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Okres krakowski[edytuj | edytuj kod]

Portret Zofii Nakonecznej autorstwa Ireny Łuczyńskiej-Szymanowskiej (grudzień 1934).

Zofia Aleksandra Nakoneczna urodziła się 10 czerwca 1910 w Krakowie[2], w rodzinie Jana Aleksandra Nakonecznego, maszynisty kolejowego, i Agnieszki Justyny z domu Czech. Pobierała nauki w seminarium nauczycielskim, po czym postanowiła zrealizować marzenia o aktorstwie i wstąpiła do miejscowej Miejskiej Szkoły Dramatycznej[3][4]. W 1930 została zatrudniona w Teatrze im. Juliusza Słowackiego, debiutując na jego deskach w roli Mary Baxter w komedii Roxy autorstwa Barry’ego Connersa (reż. Teofil Trzciński), której premiera odbyła się 23 listopada[5][6]. Recenzent „Czasu” napisał, że „aparycja, dźwięk, delikatność towarzyszyły temu debiutowi”[7]. Rok później, 4 grudnia 1931, zaczęła występy w przedstawieniu dla dzieci Odnalezione serce Józefa Wiśniowskiego (reż. Józef Karbowski), gdzie wcieliła się w postać Diamentyny[4][8]. Tym razem sprawozdawcy nie poświęcili jej ani jednego słowa[9][10].

Okres warszawski[edytuj | edytuj kod]

Teatr (1932–1939)[edytuj | edytuj kod]

W 1932 przeprowadziła się do Warszawy na ulicę Króla Alberta I 10 (obecnie Niecała 10)[11]. W pobliskim Teatrze Narodowym wystąpiła w dwóch prestiżowych spektaklach. W Skąpcach Moliera (reż. Ludwik Solski), wystawianych od 22 października, zagrała Mariannę. Jej kreacja zwróciła uwagę Tadeusza Boy-Żeleńskiego, który napisał, że „swojej nieśmiałej Mariannie dała wiele dziewczęcego wdzięku i finezji”[12]. Miesiąc później, 28 listopada, wystąpiła jako Marysia w chwalonym przez krytyków Weselu Stanisława Wyspiańskiego (reż. Ludwik Solski). Spektakl przygotowano w 25. rocznicę śmierci poety[13].

W sezonie 1933/1934 grała w Teatrze Letnim, występując w spektaklach komediowych: Uśmiech Hrabiny Stefana Kiedrzyńskiego, Ten stary wariat Kiedrzyńskiego, Chcę właśnie Ciebie Maurice’a Bradella, Towariszcz Jacquesa Devala, Zwyciężyłem kryzys Paula Vulpiusa, Kłopoty z papą Geyera w przeróbce Jana Adolfa Hertza, i dramatycznych: Mieszkanie Zojki Michaiła Bułhakowa oraz Ivar Kreuger Jerzego Tepy. W 1934 wzięła również udział w spektaklu Ucieczka Johna Galsworthy’ego, wystawionym w Teatrze Narodowym. W latach 1935–1939 występowała na deskach Teatru Małego, Teatru Polskiego i Teatru Nowego w takich sztukach, jak: Cudzik i S-ka Kiedrzyńskiego, Król Gastona de Caillaveta, Ludzie w bieli Sidneya Kingsleya, Był sobie więzień Jeana Anouilha, Tessa Margaret Kennedy i Basila Deana(inne języki), Papa de Caillaveta i Roberta de Flersa, Fircyk w zalotach Franciszka Zabłockiego, Temperamenty Antoniego Cwojdzińskiego i Brat marnotrawny Oscara Wilde’a. Krytycy teatralni, w tym Kazimierz Wierzyński i Antoni Słonimski, na ogół wyrażali pozytywne zdanie na temat jej gry aktorskiej i dostrzegali rozwijający się w niej talent[14][15][16][17]. Poświęcając krótko kilka słów aktorce w swojej książce Teatr Polski w Warszawie 1913–1938, Jan Lorentowicz napisał, że „szybko opanowała swe środki wyrazu i zapowiada się jako talent interesujący”[18].

Niezrealizowanym marzeniem Zofii Nakonecznej było zaprezentowanie swoich umiejętności wokalnych w komedii muzycznej. Aby rozwijać głos sopranowy, pobierała nauki od profesor Dobrowolskiej, następnie kształciła się pod okiem śpiewaczki operowej, Margot Kaftal[19].

Film (1933, 1936)[edytuj | edytuj kod]

„O występach na ekranie marzyłam dawniej jako o czymś nieziszczalnym. Interesowały mnie szczególnie dramaty psychologiczne i komedie muzyczne w rodzaju Chevalliera i Jeanette MacDonald. Ubóstwiam Gretę Garbo, Joan Crawford, Clive’a Brooka, Gary’ego Coopera, no i czarującą Sylvię Sydney.”
– Zofia Nakoneczna[20]

W 1933 Nakoneczna została zauważona przez asystenta Aleksandra Forda podczas jednej z prób teatralnych[20][21]. Reżyser powierzył jej główną rolę w dramacie obyczajowym Przebudzenie, w którym zagrała dziewczynę zatrudnioną przez bogatą rodzinę mieszczańską w charakterze guwernantki. Aktorka nie miała dobrego zdania o kinematografii polskiej, jednak postanowiła zadebiutować u znanego i cenionego twórcy: „Jestem zachwycona Fordem jako reżyserem, nie mam po prostu słów do niego. Wierzę, że dzięki niemu film stanie na poziomie”[22]. Ambitna w swoim zamierzeniu produkcja o trudnym losie robotników okazała się porażką artystyczną i komercyjną. W dniu premiery (18 kwietnia 1934) przybyła na seans publiczność wygwizdała film. To niezadowolenie dziennikarka „Bluszcza” wiązała ze słabym zobrazowaniem środowiska robotniczego, poruszeniem zbyt wielu wątków oraz błędami montażowymi i zachwianiem harmonii obrazu, utrudniających odbiór Przebudzenia niewyrobionemu widzowi[23]. W swojej recenzji Leon Brun ocenił, że Nakoneczna jest „dobrym materiałem plastycznym na aktorkę filmową”[24].

W 1936 aktorka przyjęła rolę głównej bohaterki w komedii muzycznej Amerykańska awantura w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego. Wcieliła się w Ellen Ward, amerykańską dziennikarkę, która stała się obiektem westchnień niespełnionego polskiego wynalazcy, Pawła Kaliny (Eugeniusz Bodo). Film zebrał mieszane recenzje. Zarzucano mu przede wszystkim naiwność fabuły i słabe udźwiękowienie, natomiast chwalono kreacje aktorskie. Leonia Jabłonkówna z „Wiadomości Literackich” doceniła Nakoneczną, która „wygląda doskonale, rusza się ślicznie, jest pełna spokojnego wdzięku, gra z umiarem i kulturą”. Odmienną opinię wyraził dziennikarz „Kuriera Poznańskiego”, nie wróżąc jej wielkiej kariery, ponieważ nie posiadała wyrazu i potrafiła się tylko miło i nieszablonowo uśmiechać[25][26][27]. Oba wymienione filmy nie zachowały się do czasów współczesnych[28][29].

Zofia Nakoneczna (druga z prawej) na Balu Filmu Polskiego (1938)

II wojna światowa i emigracja[edytuj | edytuj kod]

Wyjazd do Francji[edytuj | edytuj kod]

Po wybuchu II wojny światowej Nakoneczna wraz z mężem udali się do Zaleszczyk, następnie przekroczyli granicę z Rumunią, przemierzyli Jugosławię i Włochy, zatrzymując się ostatecznie we Francji. Początkowo zamieszkali w Nicei, by ostatecznie wynająć mieszkanie w Paryżu. Aktorka związała się tam z nowo utworzonym Teatrem Polskim, m.in. uczestnicząc 30 marca 1940 w wieczorze Wspominki u boku Janiny Wilczówny, Kazimierza Dejunowicza oraz Zygmunta Modzelewskiego. W związku z atakiem III Rzeszy na Francję małżeństwo przedostało się do Hiszpanii, później zaś do Portugalii, zatrzymując się na kilka miesięcy w Lizbonie. W styczniu 1941 amerykański dziennikarz „St. Petersburg Timesa”, przebywający w Portugalii, pochylił się nad losem artystki: „Zofia Nakoneczna, warszawska gwiazda filmu i sceny jest najpiękniejszą uciekinierką w Lizbonie. Piękna blondynka ścigana przez nazistowską armię od września 1939 (Warszawa-Bukareszt-Paryż-Bordeaux-Hendaye-Lizbona), planuje zacząć w Hollywood jako statystka. Teraz czeka na wizę do USA”[30].

Stany Zjednoczone[edytuj | edytuj kod]

Małżeństwo Dobijów wyruszyło do Stanów Zjednoczonych 1 kwietnia 1941 na pokładzie portugalskiego statku SS Guiné, prawdopodobnie otrzymując wizę dzięki znajomości z Janem Kiepurą. Do Nowego Jorku dopłynęli dwa tygodnie później i rozpoczęli nowe życie wśród polskiej emigracji[31].

Nakoneczna była stałą bywalczynią restauracji „Ognisko”, znajdującej się w pobliżu polskiego konsulatu. Ważnymi gośćmi lokalu stali się przedstawiciele polskiej kultury, nauki, polityki i środowisk wojskowych. Współtworzący tę grupę aktorzy i reżyserzy utworzyli 22 listopada 1942 Polski Teatr Artystów, który zgodnie ze wspomnieniami Ireny Lorentowicz tworzyli „Marysia Modzelewska i Zosia Nakoneczna, Janka Wilczówna, Kara Tichówna, Irka Popielska, Władek Ilcewicz, Sielański, Dudarew-Ossetyński, Gantkowski, reżyserzy Cwojdziński i Ordyński, doskonała pianistka Ewa Dębicka i wreszcie ja jako scenograf i aranżer, czego się dało. Później dołączyli do nas jeszcze Jadwiga Smosarska i Ela Dziewońska, Zygmunt Modzelewski i Ziemowit Karpiński”. Teatr był finansowany przez rząd londyński. Nie miał stałej siedziby, występując wśród skupisk Polonii w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Repertuar instytucji składał się ze sztuk i widowisk o charakterze patriotycznym, jak Piąta Kolumna w Warszawie, Pastorałka, Polska podziemna, Echa polskiej ziemi, Warszawianka, oraz komediowym – Józia, Pierwsza lepsza. Recenzje i relacje z widowisk znajdowały się przede wszystkim w „Tygodniowym Przeglądzie Literackim Koła Pisarzy z Polski” (później „Tygodnik Polski”)[32][33].

Zofia Nakoneczna grała w większości przedstawień (zob. tabela poniżej), uzyskując pozytywne opinie, choćby za rolę Kamili w Pierwszej lepszej Aleksandra Fredry: „Pani Nakoneczna w sukni wiejskiej i p. Wilczówna w pięknej biedermeierowskiej krynolinie były każda inaczej znakomite, jedna figlarnie, druga romantycznie, obie mówiły wiersz bez zarzutu”[34]. Niedostatki finansowe sprawiały, że aktorzy musieli samodzielnie wykonywać poboczne zadania. Tak artystka pełniła również role menedżerki, inspicjentki, maszynistki, elektrotechnika i kasjerki[35]. Za cały włożony wysiłek członkowie teatru otrzymywali niskie gaże, w przypadku Nakonecznej 40 dolarów miesięcznie[36]. Pod koniec 1945 Polski Teatr Artystów został rozwiązany z powodu zaprzestania finansowania przez rząd londyński[37]. W 1948 Nakoneczna podjęła pracę jako modelka, następnie była sprzedawczynią w sklepie z futrami[38]. 23 maja 1949 otrzymała wraz z Mieczysławem obywatelstwo amerykańskie[39].

Chociaż Polski Teatr Artystów został rozwiązany, Nakoneczna nadal uczestniczyła w życiu kulturalnym Polonii Amerykańskiej. Spotykała się ze znajomymi, wśród których był Arnold Szyfman i jego ówczesna żona, Maria Gordon-Smith. Dyrektor Teatru Polskiego zachęcał ją do powrotu do kraju, lecz aktorka nie przystała na tę propozycję[40][41]. Uczestniczyła w jubileuszach na cześć polskich artystów, które były częstymi wydarzeniami wśród polskiej inteligencji. Pod koniec marca 1954 włączyła się w uczczenie 35-lecia pracy literackiej Kazimierza Wierzyńskiego[42]. W kwietniu 1955 wystąpiła podczas wieczoru Jana Lechonia z okazji wydania przez niego Poezji Zebranych[43], a osiem miesięcy później wzięła udział w wielkiej rewii muzyki, śpiewu, tańca i humoru w Domu Polskim w Nowym Jorku. Widowisko to było poprzedzone premierą dramatu w jednym akcie pióra Lechonia Ksiądz i bolszewicy[44].

W październiku 1964, w 70. rocznicę urodzin Wierzyńskiego, wspólnie z Karin Tiche i Dorą Kalinówną deklamowały wiersze poety na gali zorganizowanej w hotelu Barbizon Plaza pod patronatem Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce[45]. Inną inicjatywą, w której brała udział, były comiesięczne audycje Radia Wolna Europa w Nowym Jorku, które odbywały się od 1955. Zajmowano się w nich głównie sprawami współczesnej polskiej emigracji. Józef Wittlin dbał o warstwę tekstową słuchowisk, natomiast za reżyserię odpowiadał Ziemowit Karpiński. Nie licząc Nakonecznej, w projekcie uczestniczyli, m.in. Maria Modzelewska, Helena Zelwerowicz-Ochroniowa, Władysław Ilcewicz, Henryk Rozmarynowski[46].

W latach 70. Dobijowie zamieszkali w Kalifornii[47]. Zofia Nakoneczna zmarła w San Diego 18 października 1976[48].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Mieczysław Dobija, mąż Zofii Nakonecznej (1935)

Osobowość, zainteresowania[edytuj | edytuj kod]

Zofia Nakoneczna była skrytą osobą, ceniła prywatność, co jej przyjaciółka, Karin Tiche, wspominała w ten sposób: „Zofia Nakoneczna była bardzo prywatną osobą. Kiedy, za młodu, piękna aktorka, żona potentata prasowego, nie chciała brać udziału w hucznym życiu towarzyskim Warszawy, nie lubiła dawać wywiadów ani fotografować się bezustannie w przewidywanych i nieprzewidywanych pozach – mówiło się, że zadziera nosa, że ma przewrócone w głowie”[38]. Znane są przypadki ukrywania przez nią swojej pełnej tożsamości, choćby we wrześniu 1935, gdy płynąc w pierwszym transatlantyckim rejsie MS Piłsudski, widniała w rejestrze pasażerów jako lekarka. Natomiast w książce telefonicznej z 1937 dopisano przy jej nazwisku zawód doktora medycyny, a jej mąż miał być rzekomo radcą prokuratury generalnej[49]. Stroniąc od rozgłosu, udzieliła jednak kilku wywiadów, pokazywała się na warszawskich salonach podczas wydarzeń kulturalnych i rozrywkowych. Relacje prasowe i fotografie poświadczały jej udział w corocznym Balu Mody w Hotelu Europejskim (w 1934 zdobyła tytuł najpiękniejszej warszawianki), Balu Filmu Polskiego, jak i spotkaniach z artystami polskimi i zagranicznymi[50][51][52][53].

Wolny czas aktorka spędzała na przejażdżkach samochodowych i jeździe konnej[20]. W czasie urlopów wypływała w rejsy transatlantykiem MS Piłsudski[54].

Małżeństwo z Mieczysławem Dobiją[edytuj | edytuj kod]

Mieczysława Dobiję (ur. 1 listopada 1887), członka zarządu „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, poznała na początku lat 30. Dzieliła ich 23-letnia różnica wieku. Według przypuszczeń Grzegorza Rogowskiego para pobrała się przed wrześniem 1935. Wprowadzili się do kamienicy przy ul. Akademickiej 3 na Ochocie, chociaż nieczęsto przebywali ze sobą ze względu na obowiązki Dobiji w krakowskiej redakcji. Rodzina Mieczysława była niechętna jego związkowi z młodą aktorką, która nie posiadała wystarczająco wysokiej pozycji społecznej. Mezalians miał wpływ na ich życie. Małżonkowie nie posiadali wspólnych fotografii i sporadycznie uczestniczyli razem na różnego rodzaju przyjęciach i wydarzeniach. Podczas Wystawy Filmowej na wyspie Lido w 1937, dziennikarz „Kina” został poproszony o dyskrecję w sprawie tożsamości Dobiji: „Mieliśmy również miłych gości z kraju: Zofię Nakoneczną z mężem, Janinę Romanównę (mieszka ona nadal na Lido), Bazylego Sikiewicza oraz producenta inżyniera Gulanickiego”. Mimo przeciwności Dobijowie przeżyli ze sobą 31 lat. Po śmierci Zofii Mieczysław przeniósł się z Kalifornii do Dade City na Florydzie, gdzie zmarł 5 kwietnia 1979[55].

Filmografia[edytuj | edytuj kod]

Rok Tytuł Rola Źródło
1934 Przebudzenie dziewczyna [22]
1936 Amerykańska awantura Ellen Ward [25]

Spektakle teatralne[edytuj | edytuj kod]

Rok Tytuł Rola Źródło
1930 Roxy Mary Baxter [5]
1931 Odnalezione serce Diamentyna [4]
1932 Skąpiec Marianna [12]
Wesele Marysia [13]
1933 Uśmiech hrabiny córka Hrabiny [56]
Ten stary wariat b.d [17]
Mieszkanie Zojki Ala [57]
Chcę właśnie ciebie b.d [58]
1934 Towariszcz Helena Arbeziat [59]
Ivar Kreuger śpiewaczka [60]
Ucieczka b.d [61]
Zwyciężyłem kryzys b.d [16]
Kłopoty z papą córka [62]
1935 Cudzik i S–ka panna Kazimiera [63]
Król Zuzanna [64]
Ludzie w bieli Laura Hudson
Był sobie więzień Anna [65]
1936 Tessa Flora Churchill [66]
1937 Papa Teresa Coursan [67]
1938 Fircyk w zalotach Podstolina [68]
Temperamenty Jadzia [69]
1939 Brat marnotrawny Gwendolena [70]
1940 Wspominki... –
1942 Pastorałka Ewa [4]
1943 Polska podziemna Hela
Echa polskiej ziemi deklamacja fragmentu Ślubów panieńskich Fredry, śpiew,
deklamacja Matki Boskiej Częstochowskiej Jana Lechonia, skecz		 [71]
1944 Niemiec Letycja [4]
Józia Kamila
Pierwsza lepsza Zosia
Warszawianka Anna
1955 – wielka rewia muzyki, śpiewu, tańca i humoru w Domu Polskim w Nowym Jorku [44]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Łoza 1938 ↓, s. 514.
  2. ↑ Łoza 1938 ↓, s. 514, tu ur. 5 czerwca 1910.
  3. ↑ Rogowski 2017 ↓, s. 98.
  4. ↑ a b c d e Słownik biograficzny teatru polskiego 1994 ↓, s. 481.
  5. ↑ a b Czas 1930, nr 270 ↓, s. 4.
  6. ↑ Ilustrowany Kurier Codzienny 1930, nr 321 ↓, s. 11.
  7. ↑ Czas 1930, nr 271 ↓, s. 4.
  8. ↑ Czas 1931, nr 280 ↓, s. 4.
  9. ↑ Czas 1931, nr 282 ↓, s. 3.
  10. ↑ Ilustrowany Kurier Codzienny 1931, nr 337 ↓, s. 14.
  11. ↑ Rogowski 2017 ↓, s. 99.
  12. ↑ a b Boy-Żeleński 1966 ↓, s. 389, 392.
  13. ↑ a b Boy-Żeleński 1966 ↓, s. 418, 424.
  14. ↑ Wierzyński 1987 ↓, s. 214, 282, 287, 466.
  15. ↑ Słonimski 1982 ↓, s. 292.
  16. ↑ a b Światowid 1934, nr 28 ↓.
  17. ↑ a b Tadeusz Boy-Żeleński: Kiedrzyński – Ten stary wariat. kiedrzynski.org. [dostęp 2019-09-29].
  18. ↑ Lorentowicz 1938 ↓, s. LXXIV.
  19. ↑ Rogowski 2017 ↓, s. 118–119.
  20. ↑ a b c Kino 1933, nr 50 ↓, s. 7.
  21. ↑ Kino 1934, nr 11 ↓, s. 2.
  22. ↑ a b Kuźnia Młodych 1934, nr 4 ↓, s. 6–7.
  23. ↑ Bluszcz 1934, nr 18 ↓.
  24. ↑ Kino 1934, nr 18 ↓, s. 2.
  25. ↑ a b Kino 1937 ↓, s. 11.
  26. ↑ Jabłonkówna 1937 ↓, s. 5.
  27. ↑ Rogowski 2017 ↓, s. 117–118.
  28. ↑ Przebudzenie. filmpolski.pl. [dostęp 2019-10-21].
  29. ↑ Amerykańska awantura. filmpolski.pl. [dostęp 2019-10-21].
  30. ↑ Rogowski 2017 ↓, s. 122–123.
  31. ↑ Rogowski 2017 ↓, s. 123–124.
  32. ↑ Lorentowicz 1972 ↓, s. 230–242.
  33. ↑ Marczak-Oborski 1967 ↓, s. 104–105.
  34. ↑ Tygodnik Polski 1944 ↓, s. 7.
  35. ↑ Pamiętnik teatralny 1982, t. 32 ↓, s. 128.
  36. ↑ Rogowski 2017 ↓, s. 127.
  37. ↑ Lorentowicz 1972 ↓, s. 232.
  38. ↑ a b Wiadomości 1977, nr 12 ↓, s. 5.
  39. ↑ Rogowski 2017 ↓, s. 132.
  40. ↑ Gordon-Smith 1991 ↓, s. 258.
  41. ↑ Krasiński 2013 ↓, s. 273.
  42. ↑ Wiadomości 1954, nr 26 ↓, s. 1.
  43. ↑ Stępień 2007 ↓, s. 161, 164.
  44. ↑ a b Pamiętnik Literacki 1999, z. 3 ↓, s. 182.
  45. ↑ Dorosz 2011, nr 1 ↓, s. 81.
  46. ↑ Wiadomości 1955, nr 51/52 ↓, s. 23.
  47. ↑ Rogowski 2017 ↓, s. 135–136.
  48. ↑ Join Ancestry [online], www.ancestry.com [dostęp 2020-02-21].
  49. ↑ Rogowski 2017 ↓, s. 111–113.
  50. ↑ Świat 1934, nr 4 ↓, s. 16.
  51. ↑ Światowid 1935, nr 44 ↓, s. 20.
  52. ↑ Kino 1938, nr 6 ↓, s. 6–7.
  53. ↑ Jubileusz 50 lecia pracy scenicznej aktorki i śpiewaczki Michaliny Łaskiej w Teatrze Letnim w Warszawie. szukajwarchiwach.gov.pl. [dostęp 2019-09-25].
  54. ↑ Rogowski 2017 ↓, s. 111, 113.
  55. ↑ Rogowski 2017 ↓, s. 109–110, 136.
  56. ↑ Świat 1933, nr 4 ↓, s. 16.
  57. ↑ Boy-Żeleński 1968 ↓, s. 110,113.
  58. ↑ Gazeta Polska 1933, nr 222 ↓, s. 5.
  59. ↑ Program: Inc.: „Towariszcz” komedja w 4-ch aaktach Jakuba Deval’a [....]. polona.pl. [dostęp 2019-09-26].
  60. ↑ Program: Inc.: Jerzy Tepa „Ivar Kreuger” 3 akty [....]. polona.pl. [dostęp 2019-09-26].
  61. ↑ Gazeta Polska 1934, nr 110 ↓, s. 3.
  62. ↑ Almanach sceny polskiej i t. 18 ↓, s. 229.
  63. ↑ Lorentowicz 1938 ↓, s. 63.
  64. ↑ Lorentowicz 1938 ↓, s. 64.
  65. ↑ Wierzyński 1987 ↓, s. 259.
  66. ↑ Bieńka 1976 ↓, s. 13–18.
  67. ↑ Lorentowicz 1938 ↓, s. 69.
  68. ↑ Iwaszkiewicz 1971 ↓, s. 77.
  69. ↑ Iwaszkiewicz 1971 ↓, s. 81.
  70. ↑ Iwaszkiewicz 1971 ↓, s. 82.
  71. ↑ Friends of Polish Culture present celebrated Refugee Polish Artist of Warsaw Theatres Polski Teatr Artystow in „Echa Polskiej Ziemi” (Echoes of Poland). polona.pl. [dostęp 2019-09-28]. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zofia_Nakoneczna&oldid=71618024”