Miecz

Miecz – biała broń sieczna, charakteryzująca się prostą głownią, zwykle obosieczną i otwartą rękojeścią. W zależności od typu, miecz trzymany był jedną ręką (większość mieczy) lub dwiema rękami. Do mieczy zalicza się też japońską broń sieczną typu katana, z zakrzywioną jednosieczną głownią.

Historia i zastosowanie

Chiński miecz z brązu z Epoki Walczących Królestw

Miecz jest najstarszą historyczną bronią sieczną. Pierwsze miecze, wykonywane z brązu, powstawały już w epoce brązu, na terenie Chin i Egiptu. Z powodów technologicznych były wydłużone, wąskie i nadawały się głównie do pchnięć. Później miecze, wykonywane z żelaza, stały się powszechnie używaną bronią. Najdynamiczniejszy rozwój mieczy w Europie przypada na średniowiecze, kiedy stały się także symbolem stanu rycerskiego. Powstał kult miecza - z narzędzia stał się sacrum, wierność przysięgano na miecz. Bardzo często otrzymywał własne imię i noszono go przed władcami na znak władzy i sprawiedliwości. Był niezbędny przy ceremonii koronacji i pasowania na rycerza, a także przy nadawaniu dóbr rycerskich. Mieczem również błogosławiono idących na wojnę, przy zawieraniu pokoju lano na niego wodę, na znak pohańbienia zawieszano pochwę miecza na szyi.

Pochodzenie ojcowskie określano jako "po mieczu" (w odróżnieniu od "po kądzieli" – po matce), w czasie pogrzebu ostatniego potomka męskiego łamano miecz. Symbolicznym uderzeniem miecza w bramę miejską brano gród w posiadanie (patrz legenda o Szczerbcu). Odkrywcy nowych ziem, wbijając miecz w ziemię, brali ją w symboliczne posiadanie. Atrybutem Sprawiedliwości jest miecz, waga i opaska na oczach. Według legendy, dwa nagie miecze podarował jako wyzwanie przed bitwą pod Grunwaldem w 1410 roku Ulrich von Jungingen, wielki mistrz zakonu krzyżackiego polskiemu królowi, Władysławowi Jagielle.

Od XVI wieku tracił swoją użyteczność, kiedy to na znaczeniu zyskiwała broń palna posiadająca większy zasięg rażenia. Ostatecznie miecz bojowy został zastąpiony przez rapiery i szable, będąc już tylko wykorzystywany jako broń paradna.

Terminologia

• rękojeść – służy do obejmowania (trzymania) broni dłonią. Rękojeść może być jedno-, półtora- lub dwuręczna.
  • trzon – składa się z trzpienia, na którym są okładziny rękojeści (przeważnie dwie).
  • nasada – miejsce styku głowni i rękojeści.
  • trzpień – część głowni powyżej nasady
  • okładzina – zamontowana na trzpieniu mogła być wykonana z różnych materiałów, zarówno z metalu, z materiałów organicznych jak drewno, kość, róg czy rzemień lub minerał, kamień półszlachetny np. kryształ górski.
  • głowica – zamyka wolny koniec rękojeści (od góry). Może być z różnych materiałów i kształtów, jednoczęściowa lub może składać się z dwóch części. Głowica służy jako przeciwwaga dla części tnącej. Dzięki niej środek ciężkości leży blisko miejsca, gdzie dłoń trzyma miecz, co ułatwia operowanie mieczem.
  • jelec – ogranicza rękojeść od strony głowni i stanowi osłonę dłoni. Jelce mogą mieć różne kształty.
• głownia może być prosta lub zakrzywiona i ma dwa płazy (jeśli posiada grań można powiedzieć, że ma cztery); gdy jest obusieczna to posiada dwa ostrza, a jednosieczna jedno ostrze i tylec. Gdy głownia ma przekrój romboidalny to pionowe krawędzie noszą nazwę grani lub ości.
  • ostrze – część tnąca głowni. Może być ukształtowane płomieniście.
  • płaz – przednia część głowni. Gdy płaz jest płaski, bez zagłębień, to mówimy, że jest on płasko ciągniony z reguły o przekroju soczewkowatym. Gdy ma zagłębienia to mówimy, że jest wklęsło ciągniony.
  • zbrocze – zagłębienie w płazie głowni. Jeżeli jest bardzo wąskie, to nazywa się je struziną.
  • grań - kant na płazie głowni. Może występować na całej długości miecza, z pominięciem zastawy lub na samym sztychu. Oprócz nadania głowni innego przekroju, zwiększa sprężystość i wytrzymałość miecza.
  • sztych – końcowa część głowni, ze względu na dużą odległość od osi obrotu przy uderzeniach jest typowo ofensywną część miecza. (ok. 1/3 długości głowni)
  • moc lub miąższyna – środkowa część głowni, między zastawą a sztychem. (również ok. 1/3 długości głowni)
  • zastawa – ok. jednej trzeciej głowni przy nasadzie. To typowo defensywna część miecza.
  • ricasso - (podkrzyże) często występująca (głównie w mieczach długich), tępa część zastawy umożliwiająca uchwycenie miecza za jelcem, co osłabia wprawdzie siłę ciosu, jednakże zwiększa szybkość posługiwania się bronią. W mieczach kombinowanych, występował często również za "wąsami".

Systematyka

Pierwszą bronioznawczą klasyfikację mieczy, opartą na ogólnej proporcji całej broni, a zwłaszcza kształtu głowni, ułożył R.E. Oakeshott. Klasyfikacja ta obejmuje 23 typy (od X do XXa) - w I grupie 9 typów mieczy z lat pomiędzy ok. 1050 a 1350, drugą grupę z lat 1350 do 1500 stanowi pozostałych 14 typów. Brakujące w systematyce typy I-IX stanowią miecze wg uproszczonej systematyki Petersena, którą Oskeshott wraz z M. Wheelerem sprowadzoną do I-IX typów. Systematyka obejmuje również kształty głowic i jelce.

Aby opisać miecz według tej systematyki należy pamiętać, że nie ma nierozwiązywalnego związku pomiędzy kształtem głowni mieczowej, kształtem głowicy i kształtem jelców.

Plik:OakeshottX-XIIa.gif

Typ X

Głownia płaska i szeroka o długości ok. 85 cm, sztych często zaokrąglony. Zbrocze przekraczające 1/3 szerokości głowni biegnie wzdłuż całej głowni. Rękojeść krótka, jednoręczna. Trzpień zwykle szeroki i płaski zwęża się w kierunku głowicy. Jelce typu 1, 1a, 3, lub rzadziej 6. Głowice najczęściej typu A,I B rzadziej G i F. Występował w okresie od 950 do 1100 r.

Typ XI

Głownia węższa i dłuższa z wyraźnym sztychem i zbroczem sięgającym do czterech piątych jej długości. Rękojeść jednoręczna, jelec prosty, w przekroju prostokątny, głowica soczewkowata, półkolista lub kolista. Występował na przełomie XII – XIII wieku

Typ XIa

Podobny do poprzedniego, lecz wyraźnie posiada szerszą głownię.

Typ XIb

Głownia węższa niż w typie XI. Ostrze biegnące przez całą długość głowni. Sztych słabo wyodrębniony. Zbrocze, rękojeść jak w typie XI.

Typ XII

Głownia płaska i szeroka przystosowana do cięć, z wyodrębnionym sztychem i zbroczem sięgającym trzech czwartych długości. Rękojeść jednoręczna, jelec najczęściej typu 1, głowica I lub H. Według Oakeshotta miecze te pojawiają się ok. roku 1170 a wychodzą z użycia ok. roku 1330. Do tego typu należy miecz koronacyjny królów polskich "Szczerbiec".

Typ XIII

Głownia szeroka i masywna, o prawie jednakowej szerokości przy zastawie i sztychu. Zastawa niekiedy wyraźnie poszerzona ku rękojeści. Sztych słabo wyodrębniony. Zbrocze jedno, sporadycznie dwa lub trzy sięga około połowy głowni zaczynając się często na trzpieniu. Rękojeść półtoraręczna (trzon długości ok. 15 cm). Trzon płaski i szeroki zwęża się ku głowicy. Jelce typu 1a, 2 i 11.

Typ XIIIa

Głownia podobna do poprzedniej lecz wyraźnie większa. Średnia długość około 90 - 100 cm.Rękojeść dwuręczna - trzon około 18 do 25 cm. Jelec najczęściej typu 1,2,3. Głowice najczęściej typu H,I i K.

Typ XIIIb

Głownia podobna do poprzedniej choć w wielu przypadkach węższa. Rękojeść jednoręczna. Trzon krótki, prosty.

Typ XIV

Głownia krótka, szeroka z wyraźnym sztychem. Zastawa poszerza się niekiedy ku rękojeści. Zbrocze jedno, wyraźne, przekracza często połowę długości głowni, czasami zaczyna się w połowie długości trzpienia. Rękojeść jednoręczna - trzpień długości 9 do 12 cm. Trzpień gruby. Jelce typu 6,7. Główice I,K. Według R. E. Oekeshotta typ ten największą popularnością cieszył się w latach 1270 do 1340 r.

Rodzaje mieczy

Japońska katana

• miecze jednoręczne:
  • chopesz- staroegipski miecz królewski
  • miecz epoki brązu
  • gladius – krótki miecz rzymski
  • spatha – długi miecz rzymski (kawaleryjski)
  • Katana – miecz japoński
  • miecz karoliński – miecz o zwężającej się głowni, krótkiej rękojeści i dużej głowicy, najpopularniejszy w "wiekach ciemnych" (VII-XI w.)
  • miecz myśliwski [zwany też łowieckim]
  • miecz sierpowy
  • miecz wikingów
  • sejmitar

• półtorak (zwany też bastardem)

• miecz dwuręczny
  • espadon
  • flamberg
  • claymore
  • no-dachi
• miecz katowski
• miecz papieski
• miecz sparty

Słynne miecze historyczne

• Miecz świętego Piotra - pochodzący z I wieku n.e. miecz znajdujący się w skarbcu Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu
• Miecz księcia Dowmunta
• Miecze grunwaldzkie - dwa miecze wręczone przez heroldów krzyżackich Władysławowi II Jagielle pod Grunwaldem.
• Grus (Żuraw, Żurawiec) – miecz księcia Bolesława Krzywoustego
• Joyeuse – miecz Karola Wielkiego
• Szczerbiec – miecz koronacyjny królów Polski

Słynne fikcyjne miecze

• Anduril (przekuty Narsil) - miecz królów Gondoru, którym zdobyto pierścień władzy (Władca Pierścieni J.R.R. Tolkiena).
• Balmung - miecz Zygfryda w Pieśni o Nibelungach.
• Czerwony Wiatr - dwuręczny miecz Cor Angara z gry Gothic, służy mu we wszystkich częściach serii.
• Durandal - miecz hrabiego Rolanda (Pieśń o Rolandzie).
• Excalibur, Eskalibur - miecz króla Artura.
• Glamdring - miecz Gandalfa (Hobbit i Władca Pierścieni J. R. R. Tolkiena).
• Gniew Innosa - dwuręczny miecz z gry Gothic I, będący w posiadaniu Gomeza. Podobno miecz został poświęcony przez samego Innosa.
• Grayswandir - miecz Corwina z Amberu.
• Herugrim - miecz króla Rohanu, Theodena (Władca Pierścieni - Dwie Wieże John Ronald Reuel Tolkien).
• Hurting - miecz Beowulfa.
• Jaskółka - miecz Ciri, jednej z bohaterek sagi o wiedźminie Andrzeja Sapkowskiego.
• [[Ksi--87.205.198.100 20:46, 3 gru 2007 (CET)ężycowe Ostrza]] - miecze elfich władców z uniwersum Forgotten Realms. Jednym z nich jest miecz Xana z gry Baldur's Gate.
• Miecz Gryffindora - pamiątka po Godryku Gryffindorze. Mieczem tym Harry Potter zabił potwora z Komnaty Tajemnic, Bazyliszka.
• Miecz Mrozu - potężny miecz z Heroes of Might and Magic III, ukryty przez Starożytnych na wyspie Vori. Najprawdopodobniej przez ten miecz Vori zamarzła.
• Miecz Prawdy - należy do Poszukiwaczy Prawdy w cyklu Terry'ego Goodkinda: "Miecz Prawdy".
• Miecz świetlny - używany przez Szituw i Yeti w świecie Gwiezdnych Wojen.
• Orkrist - miecz należący do Thorina, jednego z bohaterów powieści Hobbit.
• Ostrze Armagedonu - niezwykle potężny miecz z Heroes of Might and Magic III, wykuty dla Lucyfera Kreegana.
• Ostrze Mrozu - miecz Arthasa, jednego z bohaterów świata Warcraft.
• Scyzoryk - miecz Gerwazego z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza.
• Sihil - Miecz podarowany Geraltowi przez Zoltana Chivaya z sagi o wiedżminie Andrzeja Sapkowskiego.
• Skalpel - miecz Szarego Kocura z opowiadań o Fafrydzie i Szarym Kocurze Fritza Leiber.
• Soul Reaver - miecz z serii gier Legacy of Kain
• Stormbringer - miecz Elryka z Menlibone (Michael Moorcock).
• Szara Rózga - miecz Fafryda z opowiadań o Fafrydzie i Szarym Kocurze Fritza Leibera.
• Święty kat- Słaby scyzoryk uzywany przez Michała z1 m w grze Gothic II.
• Uriziel - najpotężniejszy miecz w grze Gothic I, jedyna broń mogąca stawić czoło niebezpieczeństwom czyhającym w świątyni Śniącego. Miecz jest dwuręczny i magiczny.
• Zar'roc - miecz Morzana; wszedł w posiadanie Broma, a następnie Eragon[http://www.example.com tytuł strony]a; odebrany Eragonowi przez Murtagha (Eragon i Najstarszy Christopher Paolini).
• Zerwikaptur - miecz Longinusa Podbipięty, jednego z bohaterów Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza.
• Zulfikar - miecz proroka Mahometa, jeden z symboli Islamu.
• Żałobne Ostrze - miecz Yrkoon'a, brata Elryka z Melibone (Michael Moorcock).
• Żądło - miecz wykuty przez szlachetne elfy z Gondolinu; przeszedł w posiadanie Bilba Bagginsa, a potem Froda Bagginsa (Władca Pierścieni J.R.R. Tolkiena).

• Smocze Ostrze - magiczne ostrze którym posługiwał się Felix Jeager w książce pod tytułem "Zabójca Troli"
• Zanpakutō - broń którą posługują się Shinigami występujący w mandze Bleach (Tite Kubo)

Klocek [(masa) w kształcie miecza uzywana do odstraszenia napastników.]]Tytuł linku [[Grafika:]]

Literatura – wybór

• H. Bonnet. Die waffen der Volker das alten Orients. Leipzig 1926.
• Antoni Romuald Chodyński. Militaria malborskie. Malbork 1991.
• Antoni Romuald Chodyński. Zbrojownie Malborskie. Malbork 1978.
• Wł. Dziewanowski. Zarys dziejów uzbrojenia w Polsce. Warszawa 1935.
• J. Fogel. Studia nad uzbrojeniem ludności kultury łużyckiej w dorzeczu Odry i Wisły. Poznań 1979.
• M. Głosek, A. Nadolski. Miecze średniowieczne z ziem polskich. Łódź 1970.
• M. Głosek. Znaki i napisy na mieczach średniowiecznych w Polsce. 1973.
• M. Głosek. Miecze środkowoeuropejskie z X-XV w. Warszawa 1984.
• L. Kajzer. Uzbrojenie i ubiór rycerski w średniowiecznej Małopolsce w świetle źródeł ikonograficznych. Wrocław 1976.
• Wł. Kwaśniewicz. 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym. Warszawa 1989.
• J. Łepkowski. Broń sieczna w ogóle i w Polsce uważana archeologicznie. Kraków 1857.
• A. Nadolski. Polska broń broń biała. Wrocław 1974.
• M. Pawłowska. Broń biała – sieczna w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu. Toruń 1986.
• W. E. Radzikowski. Szczerbiec miecz bolesławowski. Kraków 1898.
• Z. Wawrzonkowska. Uzbrojenie i ubiór rycerski Piastów Śląskich od XII do XIV w. Łódź.
• Gerald Weland. Poradnik kolekcjonera. Miecze, szable i sztylety. Warszawa 2003
• Wł. Wojciechowski. Broń pierwotna i starożytna w Polsce. Warszawa 1973.
• Z. Żygulski jun. Broń w dawnej Polsce. Warszawa 1975.
• Z. Żygulski jun. Broń starożytna. Warszawa 1998.
• Z. Żygulski jun. Broń wschodnia. Warszawa 1983.
• Zdzisław Żygulski, Michał Gradowski.: "Słownik uzbrojenia historycznego", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, ISBN 83-01-12390-7.

linki zewnętrzne

• The Oakeshott Institute (ang.)