Chepesz
Chepesz (chopesz) (staroegip. ḫpš) – rodzaj starożytnej broni białej o sierpowatej głowni. Używany na Bliskim Wschodzie od III tysiąclecia p.n.e. do ok. 1300 p.n.e., znany przede wszystkim z Egiptu. W tamtejszej ikonografii występuje również jako insygnium bóstw i symboliczna broń faraonów.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Typowy okaz broni (z kilkunastocentymetrową rękojeścią) miał 50-60 cm długości, spotykane są jednak i mniejsze egzemplarze. Ostre tylko zakończenie głowni (sztych) oraz jej część zewnętrzna. Tępa krawędź końcowa głowni służyła skutecznie jako pałka, a także jako hak. Rękojeść oddzielona od głowni niewielkim pogrubieniem tworzącym zastawę chroniącą bezpośrednio dłoń przed ciosem. Uchwyt prosty z rozszerzoną lub wygiętą dla wzmocnienia chwytu głowicą.
Początkowo wytwarzany z brązu, później z żelaza.
Pochodzenie
[edytuj | edytuj kod]
Udowodniono, że broń ta ma długą azjatycką tradycję[1]. Przypuszcza się, że wytworzona została z form bliskowschodnich toporów bojowych typu epsilon[2]. Znana już ok. 2500 p.n.e. w Babilonii (pod nazwą gamlu), gdzie we wczesnej formie (jako miecz-sierp) uwidoczniona na Steli sępów, stanowi broń króla Eanatuma z Lagasz. Wszystkie wcześniejsze znaleziska (np. z grobów królewskich w Byblos, także grób w Sychem oraz groby z okresu hyksoskiego w Tell el-Daba) świadczą o tym, że była to wyszukana broń elitarna, a nie stosowana powszechnie[a].
Nad Nilem chepesz był rodzajem uzbrojenia przejętego przez Egipcjan od ludów Bliskiego Wschodu i typowego dla epoki Nowego Państwa; miał go wprowadzić Totmes III[3]. Egipska nazwa pochodzi od skojarzenia z kształtem nogi zwierzęcej (wołu), zwanej ḫpš, określenia poświadczonego w Tekstach Sarkofagów z Pierwszego Okresu Przejściowego[4]. Pierwszy raz jako broń wymieniony w źródłach w czasach XVII dynastii jako broń faraona Kamose[5]. Uważa się, że wyrobu tej broni Egipcjanie nauczyli się od Kananejczyków lub przejęli ją wprost od najeźdźczych Hyksosów wraz z innymi nowościami militarnymi[6].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod].PNG)
W czasach Nowego Państwa wraz z włócznią i tarczą był bronią egipskiej piechoty, w której wraz z toporem zastąpił maczugę, nieużyteczną wobec chronionego pancerzem przeciwnika. Pod względem technicznym wyróżniał się znaczną przebijalnością. Jego ciężar (ok. 2 kg) oraz wyjątkowy kształt pozwalał wojownikowi na różnicowanie sposobu atakowania w rozmaitych warunkach. Chopesz wyszedł z użycia ok. 1300 p.n.e. lub nieco później, gdyż Egipcjanie stosowali go jeszcze w trakcie walk z Ludami Morza[7]. Posługiwały się nim także nawet pustynne plemiona nomadów zwanych Szasu (Beduini) w czasach XIX dynastii[8][b].
Stanowił też jedno z insygniów najważniejszych bóstw egipskich (np. Atuma, Amona) oraz symbolizował magiczną broń faraona wyobrażaną w sztuce jako oznakę zwycięstwa nad wrogami. W tej roli występuje też w egipskiej mitologii oraz w astronomii – jako znak gwiazdy Chepesz w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy, łączonej z gwiezdnym bóstwem Mesechtiu[9].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W czasach Średniego Państwa każdemu władcy Byblos składano jej luksusowy egzemplarz do grobu; podobną broń otrzymał jako dar od wojowników syryjskich Mencheperreseneb, wielki kapłan Amona (Pierre Montet: Życie codzienne w Egipcie…, dz. cyt., s. 191).
- ↑ Występuje jeszcze w przestawieniach egipskiej wyprawy wojennej w grobowcu Ramzesa III (P. Montet: Życie codzienne w Egipcie…, dz. cyt., s. 190).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Pierre Montet: Życie codzienne w Egipcie w epoce Ramessydów, XIII-XII w. p.n.e. Warszawa 1964, s. 191.
- ↑ William J. Hamblin: Warfare in the Ancient Near East…, dz. cyt. w bibliografii, s. 66–71.
- ↑ Pierre Montet: Życie codzienne w Egipcie…, dz. cyt., s. 191.
- ↑ Coffin Texts V, 9c, B1C. Na ogół kojarzona mniej słusznie z przednią nogą zwierzęcia, ale płaskorzeźba z Luwru bardziej przekonująco kojarzy ją z udźcem wołowym – por. relief wotywny Abakau z XI dynastii.
- ↑ Wolfgang Helck: Historisch-Biographische Texte der 2. Zwischenzeit und neue Texte der 18. Dynastie (Kleine ägyptische Texte). Wiesbaden 1983, s. 96.
- ↑ Terence Wise: Ancient Armies…, dz. cyt. w bibliografii, s. 22-23.
- ↑ T. Wise: Ancient Armies…, dz. cyt., s. 23.)
- ↑ T. Wise: Ancient Armies…, s. 38.
- ↑ Christian Leitz: Altägyptische Sternuhren. Leuven: Peeters, 1995, s. 441.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Terence Wise, Angus McBride: Ancient Armies of the Middle East. London: Osprey Publishing, seria Men-at-Arms 109, 1996, ISBN 0-85045-384-4
- William J. Hamblin: Warfare in the Ancient Near East to 1600 BC. Holy Warriors at the Dawn of History. London: Routledge 2006, ISBN 0-415-25589-9