Przejdź do zawartości

Bitwa pod Maciejowicami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Gungir1983 (dyskusja | edycje) o 14:55, 3 lis 2014. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.

Nieprawidłowe parametry: {51.70624|N|21.60479|E}

Bitwa pod Maciejowicami
Insurekcja kościuszkowska
Ilustracja
{{{opis grafiki}}}
Czas

{{{czas}}}

Miejsce

rejon Maciejowic

Terytorium

I Rzeczpospolita

Przyczyna

próba zablokowania połączenia się wojsk Suworowa, Denisowa i Fersena

Wynik

wygrana Rosji

Strony konfliktu
Imperium Rosyjskie I Rzeczpospolita
Dowódcy
gen. Fiodor Denisow i gen. Iwan Fersen gen. Tadeusz Kościuszko
Siły
12 tys. ludzi
55 dział 		6,3 tys. ludzi
23 działa[1][2]
Straty
2,3 tys. zabitych, rannych i jeńców 4 tys. zabitych, rannych i jeńców
Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}
Multimedia w Wikimedia Commons
Insurekcja kościuszkowska

Aleksander Orłowski, Bitwa pod Maciejowicami (widok od strony rosyjskiej)
Aleksander Orłowski, Bitwa pod Maciejowicami (widok od strony polskiej)
Bitwa pod Maciejowicami pędzla Jana Bogumiła Plerscha. Kościuszko pada ranny w bitwie.
Bitwa pod Maciejowicami
Jan Piotr Norblin, Kościuszko pod Maciejowicami
Kopiec Kościuszki w rezerwacie niedaleko wsi Nowa Krępa, w miejscu, gdzie Kościuszko dostał się do rosyjskiej niewoli
Pomnik w Maciejowicach z 1974 r. autorstwa Macieja Krysiaka

Bitwa pod Maciejowicami, stoczona 10 października 1794 pod Maciejowicami[3] pomiędzy wojskami polskimi dowodzonymi przez gen. Tadeusza Kościuszkę (naczelnika insurekcji) a wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Fiodora Denisowa i Iwana Fersena, zakończyła się klęską wojsk powstańczych i wzięciem do niewoli rannego dyktatora powstania.

Przed bitwą

We wrześniu roku 1794 sytuacja na froncie rosyjskim stale się pogarszała. Na skutek naporu wojsk rosyjskich armia litewska była w odwrocie, od strony Ukrainy nadciągał korpus gen. Aleksandra Suworowa liczący 12,5 tys. żołnierza. Próba powstrzymania Suworowa przez dywizję gen. Karola Sierakowskiego skończyła się przegranymi bitwami pod Krupczycami (17 września) i pod Terespolem (19 września).

Tadeusz Kościuszko, widząc niebezpieczeństwo połączenia się dwóch dużych korpusów rosyjskich – korpusu Suworowa zdążającego znad Bugu i korpusu Fersena operującego na lewym brzegu Wisły, postanowił każde z tych ugrupowań rozbić oddzielnie. Plan przewidywał rozbicie wojsk Suworowa przez odtworzoną dywizję gen. Sierakowskiego, wzmocnioną wojskiem litewskim, zaś oddziały Fersena miał zatrzymać na lewym brzegu Wisły swoją dywizją gen. Adam Poniński.

4 października korpus Fersena przeprawił się przez Wisłę i zmusił tym samym Kościuszkę do szybkiej reakcji. Kościuszko postanawił przyjąć bitwę przy ponad dwukrotnej przewadze wroga, w oparciu o rzekę Okrzejkę i wzgórze zamku (dworu) Podzamcze (ówczesna własność Andrzeja Zamoyskiego) pod Maciejowicami. 9 października polsko-litewskie oddziały przybyły do Maciejowic po długim marszu w złej pogodzie[4]. O czwartej po południu pierwsze oddziały polskie stanęły na wzgórzu, a ostatnie nadciągnęły wieczorem. W trakcie przemarszu doszło do drobnych potyczek z Kozakami, które nie opóźniły zbytnio przemarszu.

Na miejscu Kościuszko ustawił działa naprzeciw grobli z dwoma batalionami Działyńczyków, którzy otrzymali rozkaz sypania zasłon wałowych, nie ukończonych z uwagi na nadciągającą noc. Po lewej stronie dworu stanęła piechota i kosynierzy pod dowództwem płk. Jana Krzyckiego i gen. Kniaziewicza, wzdłuż rzeki stanęła jazda[5].

Kościuszko planował stawiać opór do chwili nadejścia liczącej 4 tys. ludzi dywizji gen. Ponińskiego, któremu wydał rozkaz dołączenia. Dywizja Ponińskiego miała zająć lewe skrzydło polskie. O 2 nad ranem 10 października przybył do Kościuszki goniec od Ponińskiego z wieścią, że jego dywizja znajduje się 3 mile od Maciejowic. Gońca odesłano z rozkazem, by czym prędzej do niego pośpieszał[4]. Niestety gdy goniec dotarł do Ponińskiego, bitwa już trwała[4].

Bitwa

Rosjanie przybyli pod Maciejowice 9 października po przeprawie przez Wisłę przez most w Maciejowicach, który po przeprawie gen. Fersen nakazał rozebrać, aby odciąć ewentualną drogę odwrotu swoich wojsk. Pod osłoną nocy dokonali przegrupowania i po przeprawie przez mokradła o świcie znaleźli się wokół sił polskich.

Korpus gen. Denisowa zagroził obejściem lewego skrzydła od strony wsi Oronne, co zmusiło Kościuszkę do przerzucenia tam większości odwodów. Na prawym skrzydle od strony wsi Krępa znalazła się rosyjska brygada gen. Tormasowa, od strony Wisły brygady gen. Chruszczewa i gen. N. Rachmanowa.

Natarcie rosyjskie zaczęło się o 5.45 w rejonie wsi Oronne, gdzie polska piechota stawiła zaciekły opór wojskom Denisowa. Kolejno uderzyły brygady gen. Tormasowa na prawe skrzydło spychając Polaków pod zamek i gen. Chruszczewa na centrum osiągając zaplanowane pozycje. Około 8 rano do ataku ruszała na prawe skrzydło brygada gen. Rachmanowa, a jazda płk. P. Tołstoja wykonywała głęboki manewr okrążający.

Około godziny 12 Rosjanie podjęli decydujące natarcie na polskie pozycje i przełamywali linie obrony, pomimo zaciętej walki Polacy stracili prawe skrzydło, a niedobitki broniły się jeszcze w piwnicach zamkowych przez 2 godziny[6]. Na lewym skrzydle wobec wyczerpania się amunicji milkła polska artyleria. Około godz. 13. nastąpiło kontrnatarcie kosynierów pod dowództwem Krzyckiego, ale załamało się ono w ogniu kartaczy artylerii Chruszczewa, a sam Krzycki ginie. Na widok rosyjskiej kawalerii sekretarz Kościuszki Niemcewicz ruszył na czele nowo zaciągniętej jazdy brzeskiej, jednak sam ranny w rękę nie był w stanie opanować paniki jazdy, która uciekała z pola walki. Natarcie odpierała polska jazda, jednak po chwili drugie natarcie rosyjskie rozbiło szyki polskie i rozbite na niewielkie grupy oddziały piechoty broniły się do końca.

Kościuszko z oddziałem jazdy próbował uciec z pola bitwy, jednak pod Krępą dościgała ich jazda rosyjska. W obliczu klęski Naczelnik wykrzyknął jakoby: finis Poloniae! (łac. koniec Polski)[7]. Po zaciętej walce Kozacy masakrowali polską jazdę, a skłuty pikami naczelnik już na ziemi został cięty w głowę pałaszem przez korneta charkowskiego pułku jazdy Łysenkę (korpus Repnina). Około 5. po południu Rosjanie znajdowali na pobojowisku Kościuszkę i opatrywali go, nie dając mu większych szans na przeżycie. Polscy dowódcy wraz z Kościuszką zostali uwięzieni w piwnicach pod zamkiem.

Późnym popołudniem na pole boju dotarła dywizja Ponińskiego, już po pogromie. Po połączeniu się z niedobitkami z wojsk Kościuszki Poniński wydał rozkaz odejścia do Warszawy.

Po bitwie

Wynik bitwy mógł być inny, gdyż w pobliżu stacjonował liczący 4 tys. żołnierzy korpus Adama Ponińskiego, ale jego dowódca zbyt późno został wezwany przez Kościuszkę i tym samym nie zdążył przyjść w sukurs walczącym. Kościuszko do końca życia za przegranie batalii maciejowickiej obwiniał właśnie Ponińskiego, choć ten nie ponosił winy za błąd Naczelnika. Oskarżony o niewypełnienie rozkazów, a nawet zdradę w związku z opóźnionym przybyciem pod Maciejowice Poniński został uniewinniony przez sąd. Tzw. sprawa Ponińskiego ciągnęła się jeszcze wiele lat po insurekcji.

W wyniku bitwy do niewoli dostał się nie tylko Kościuszko, ale także generałowie i oficerowie, także sekretarz Kościuszki Julian Ursyn Niemcewicz, który jako cywil kazał w niewoli tytułować się majorem[8]. Wśród przyczyn klęski dopatrywano się także zbytniej bierności polskiej kawalerii dowodzonej przez Kamieńskiego.

Pamięć o bitwie

  • Walki pod Maciejowicami zostały, po 1990 r., upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic, „MACIEJOWICE 10 X 1794”.
  • Przed pałacem w Podzamczu znajduje się kamień-pomnik z podobizną Tadeusza Kościuszki i napisem: Miejsce ostatniego boju naczelnika narodu polskiego Tadeusza Kościuszki 10 X 1794. postawiony w 200 rocznicę bitwy.
  • Plakieta pamiątkowa przy pałacu z napisem: Pod tym drzewem był opatrywany z ran w czasie bitwy pod Maciejowicami 10 X 1794 r. wódz Tadeusz Kościuszko. Z historycznej lipy pozostały tylko te martwe fragmenty pnia żywe rosnące obok lipy to jej odrosty.
  • Pomnik w Maciejowicach przy szkole proj. Stanisława Strzyżyńskiego odsłonięty w 1984, przy nim 2 armaty i tablica.
  • Pomnik w zachodniej części rynku w Maciejowicach z napisem: Tadeuszowi Kościuszce, Naczelnikowi Narodu Polskiego i Jego żołnierzom – w rocznicę bitwy pod Maciejowicami, społeczeństwo Maciejowic., proj. Mieczysława Weltera, odsłonięty w 1976.
  • Przy drodze Maciejowice-Podzamcze-Sobolew pomnik z kosami na sztorc i kamień z napisem: 1794-1974 w hołdzie Tadeuszowi Kościuszce Naczelnikowi narodu i jego żołnierzom. proj. Macieja Krysiaka, odsłonięty w 1974.
  • Przy drodze do Sobolewa w Oronnem tzw. Sosna Kościuszki – zachowany fragment drzewa, spod którego dowodzić miał Kościuszko w czasie bitwy.
  • Kopiec Kościuszki w Krępie z 1917 upamiętniający wzięcie do niewoli i potyczkę z Kozakami przy miejscowym dworze. Kopiec usypany przez okoliczną ludność, na szczycie stoi drewniany krzyż na granitowym fundamencie z tablicą informującą o wystawieniu w setną rocznice śmierci Kościuszki (15 X 1817 – 15 X 1917). Kopiec prawdopodobnie znajduje się w miejscu zbiorowej mogiły powstańców. Do 1947 miejsce patriotycznych manifestacji 3 maja – wtedy to UB krwawo rozpędziło manifestację. Przy kopcu rezerwat Kopiec Kościuszki.
  • Żółty szlak turystyczny tzw. Szlak Kościuszkowski prowadzący przez teren dawnej bitwy.
  • Muzeum Tadeusza Kościuszki i bitwy maciejowickiej w ratuszu na rynku w Maciejowicach.
  1. ↑ Według planu dołączonego do planu Józefa Hussarzewskiego, wykonanego zaraz po bitwie, polska strona posiadała 20 dział razem z batalionowymi.
  2. ↑ Julian Ursyn Niemcewicz, będący uczestnikiem bitwy, podaje polskie siły na 5,8 tys. ludzi i 21 dział, natomiast Marian Kukiel szacuje siły na ok. 7 000 ludzi i 21-24 działa, wg Józefa Drzewieckiego zaś 6,2 tys. ludzi i 24 działa.
  3. ↑ Wówczas była to ziemia stężycka w województwie sandomierskim.
  4. ↑ a b c Julian Ursyn Niemcewicz, Pamiętniki czasów moich. wyd. Paryż 1848.
  5. ↑ 2 szwadrony gwardii koronnej, lekka jazda Kamieńskiego, nowe zaciągi brzeskie i litewskie.
  6. ↑ Około 100 obrońców, m.in. Działyńczycy, walczyli na bagnety po wyczerpaniu się amunicji o każde pomieszczenie.
  7. ↑ Tak Südpreussische Zeitung z 25 X 1794; sam Kościuszko zaprzeczył temu w liście (z 12 XI 1803) do Louisa Philippe’a de Ségur, co podaje Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, wydanie I w Internecie (online).
  8. ↑ Józef Drzewiecki, Pamiętniki 1772-1815, wyd. S. Pawlicki, Kraków 1891.

Bibliografia

  • Praca zbiorowa, Od Racławic do Maciejowic. Arsenał Polski, KAW, Kraków.
  • Paweł Ajdacki, Jacek Kałuszko, Wojciech Sobociński, Garwolin i okolice. Przewodnik turystyczny, Studio Fotografii Przyrodniczej „Hajstra”, Warszawa 2004. ISBN 83-915832-3-6.
  • Marian Kukiel, Maciejowice, Kraków 1929.
  • Wojciech Mikuła, Maciejowice 1794, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1991. ISBN 978-83-11-07867-3.
  • Józef Drzewiecki, Pamiętniki 1772-1815, wyd. S. Pawlicki, Kraków 1891.
  • Julian Ursyn Niemcewicz, Pamiętniki czasów moich. wyd. Paryż 1848.

Linki zewnętrzne

Powstanie kościuszkowskie
Bitwy
Wojska
Dywizje
Pułki
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bitwa_pod_Maciejowicami&oldid=40872772”