Przejdź do zawartości

Chełmno

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez VolkovBot (dyskusja | edycje) o 17:12, 7 mar 2008. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
{{{nazwa}}}
{{{nazwa oryginalna}}}
[[Plik:{{{zdjęcie}}}|240x240px|alt=Ilustracja|{{{opis zdjęcia}}}]]
{{{opis zdjęcia}}}
Herb [[Plik:{{{flaga}}}| 100x130px| alt=Flaga]]
[[Herb {{{dopełniacz nazwy}}}|Herb]] [[Flaga {{{dopełniacz nazwy}}}|Flaga]]
Państwo {{{państwo}}}
Zarządzający

Burmistrz

Powierzchnia

13,56 km²

Wysokość

75 m n.p.m.

Populacja (2007)
• liczba ludności
• gęstość


{{{liczba ludności}}}
{{{gęstość zaludnienia}}} os./km²

Nr kierunkowy

{{{numer kierunkowy}}}

Kod pocztowy

{{{kod pocztowy}}}

Tablice rejestracyjne

{{{tablice rejestracyjne}}}

Położenie na mapie brak
Mapa konturowa brak
Brak mapy: {{państwo dane {{{państwo}}} | mapa/core | wariant = {{{państwo}}} }}
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:landmark}
[[commons:{{{commons}}}|Multimedia w Wikimedia Commons]]
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Chełmno (niem. Culm, Kulm ) to miasto i gmina w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie chełmińskim w dolinie Dolnej Wisły, nad Wisłą i wpadającą do niej Frybą. W pobliżu most przez Wisłę na drodze międzynarodowej 1 E75 Cieszyn - Gdańsk. Historyczne centrum Chełmna leży na wysokiej skarpie odległej około 1,5 km od Wisły, pozostałe osiedla - głównie wielkopłytowe - na wschód i południe od niego.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa toruńskiego.

Według danych z 2 stycznia 2006Szablon:ŹródłoPL, miasto miało 20 822 mieszkańców.

Chełmno - panorama miasta

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002Szablon:ŹródłoPL, Chełmno ma obszar 13,86 km², w tym:

  • użytki rolne: 47%
  • użytki leśne: 4%

Miasto stanowi 2,63% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004Szablon:ŹródłoPL:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 20 583 100 10 799 52,5 9784 47,5
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)		 1485,1 779,1 705,9

Według danych z roku 2002Szablon:ŹródłoPL, średni dochód na mieszkańca wynosił 1173,8 zł.

Historia

 Osobne artykuły: historia Chełmna
UWAGA: sugestia rozszerzonej treści w nieistniejącym artykule - trzeba poprawić link, Herb Chełmna, diecezja chełmińska, prawo chełmińskie, ziemia chełmińska i  Zakon krzyżacki.
 Osobne artykuły: Chełmża, historia Chełmży, Kościół św. Mikołaja w Chełmży, Kościół św. Jerzego w Chełmży i Stara droga w Chełmży.

Nazwy miejsc wyróżniających się z otaczającego krajobrazu posiadają od niepamiętnych czasów swoje nazwy. Nadwiślańskie wzgórze koło dzisiejszego miasta Chełmno miało taką starożytną nazwę- Kulm. Słowo „Kulm” nie jest brane z języka niemieckiego lecz starogermańskiego; naukowcy z Roskilde (zajmujący się na co dzień oznakowaniem i nazewnictwem starych dróg wodnych), a konkretnie Anton Englert, archeolog Muzeum Łodzi Wikingów w Roskilde mówi, że nazwa "Kulm" wywodzi się jeszcze z czasów (IX-XIIw.), kiedy to często odwiedzali południowe wybrzeże Bałtyku skandynawscy (czytaj: duńscy) żeglarze i kupcy. Dotyczy to podobnych słów określających nazwy wzniesień jak Gollen, Revekol (Rowokół), Gellen (południowa część dla Hiddensee) i Kullen (szwedzki cypel północnego Øresunds). Staronordyckie „kúla” oznacza „wzgórze” lub wyróżniające się wzniesienie zauważalne na pozostałej części równiny. To znaczenie odpowiada również rozumieniu znanego dzieła Olsloer Skisprungberg Holmenkollen:

Fritzners Ordbog over det gamle norske Sprog, 1891, Bd.2,S.357

Podróże Wikingów sięgały dowodnie do starego portu pruskiego Truso.[1] oraz prowadziły w górę Wisły. Obecność przybyszów z północy jest wszak dostatecznie szeroko zaznaczona zabytkami z dzisiejszych badań archeologicznych w okolicy starego Chełmna. Wynika z powyższego, że skandynawscy żeglarze Germanie dali nazwę miejsca.

Dwa miasta mają tu w ziemi chełmińskiej podobne nazwy. Chodzi o Chełmno i Chełmżę, (niem. Kulm Kulmsee). To podobieństwo nazwy dla Chełmży wynika z istnienia przejezdnej kiedyś drogi wodnej od Chełmna przez rzekę Browina aż do grodu nad jeziorem (niem. See), aż do Chełmży (Kulmsee).

Ksiądz Stanisław Kujot zapisał że: [...]...Lud okoliczny przerobił nazwę Culmsee na Chełmżę...[...][2]. Zastanawiająca jest ta zbieżność również polskich nazw, bo przecież podobnie po polsku brzmi przeróbka Culm na "Chełmno". Trzeba zatem pogodzić się z dwoma podobnymi nazwami, wszak to ziemia chełmińska.

Chełmno już od wczesnego średniowiecza było grodem, leżącym na prastarej drodze łączącej grody kultury łużyckiej, drodze, która ma co najmniej 2500 lat w miejscu dzisiejszej wsi Starogród. (Patrz również: Stara droga w Chełmży, Grodzisko słowiańskie w Słupsku). Zaistnienie chęci budowy katedry w tym miejscu potwierdzone odkryciem pozostałości bazyliki romańskiej z XI wieku mówi o specjalnej ważności miejsca w okresie wczesnochrześcijańskim. Grodzisko kultury łużyckiej, potem zasiedlenie tego miejsca przez Słowian istniejące tu cmentarzyska w pobliskim Kałdusie dają potwierdzenie na strategiczny punkt w starożytności. W XI-XII w. Chełmno pełniło funkcję grodu kasztelańskiego. Miasto to w 1228 Zakon Krzyżacki wybrał na stolicę ziemi chełmińskiej, w latach 1230-1250 było głównym miastem zakonu i siedzibą I Komturii), a 1236-1251 siedzibą diecezji chełmińskiej. 28 XII 1233 roku otrzymało prawa miejskie (odnowione po pożarze w 1251), które stały się wzorem dla lokacji około 200 miast wschodniopomorskich i mazowieckich. W tym czasie miasto nosiło także przyjętą przez Niemców nazwę Kulm (łac. Culm). W połowie XIII wieku przeniesione na obecne miejsce. Odtąd rozpoczął się największy rozwój miasta, które "wstąpiło" do Hanzy, jednak nie zyskało tak dużego znaczenia jak Toruń. Od 1466 na mocy pokoju toruńskiego miasto pozostało w granicach Prus Królewskich. Od 1473 i ponownie, reaktywowane po upadku, od 1692, działała tutaj Akademia Chełmińska, szkoła średnia, która współpracowała z Akademią Krakowską. W XVIII wieku Chełmno podupadło, w 1772 dostało się do zaboru pruskiego. Od 1806 w Księstwie Warszawskim, 1815 w Prusach (Wlk. Ks. Poznańskie), 1817 w Prusach Zach.

Zabytki

Ratusz w Chełmnie
Kościół pw. Świętego Ducha

Chełmno jest wyjątkowo bogate w zabytki, zachowało się tutaj pięć (spośród siedmiu niegdyś istniejących) gotyckich kościołów, prawie nienaruszony średniowieczny układ urbanistyczny oraz prawie cały obwód murów miejskich, renesansowy ratusz, a także wiele kamienic z XVIII-XIX w.

Układ urbanistyczny pochodzi prawdopodobnie z czasu drugiej lokacji, po r. 1251.

  • Dawna fara, kościół parafialny kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, zajmujący południowy, narożny przyrynkowy blok zabudowy; zbudowano go prawdopodobnie w dwóch fazach w latach 1280-1320
  • Renesansowy ratusz, przebudowany z gotyckiego XIII-wiecznego w latach 1567-72 i 1584-96, z rozbudowaną attyką, jeden z najcenniejszych zabytków renesansu w północnej Polsce
  • kościół pofranciszkański św. Jakuba i Mikołaja, trójnawowy z prostokątnym prezbiterium, budowany od końca XIII do 1 ćwierci XIV wieku.
  • kościół podominikański św. ap. Piotra i Pawła, gotycki, pierwotnie dwunawowy, przebudowany w XIV w. na trójnawowy (z bardzo wąską nawą północną), a następnie zbarokizowany w XVIII w. W pierwotnej postaci zachowało się prezbiterium.
  • zespół klasztorny SS. Miłosierdzia, dawniej cysterek, następnie benedyktynek: kościół śś. Jana Chrzciciela i Ewangelisty, z bogatym wyposażeniem wnętrza z przełomu XVI/XVII w. i XVIII w.; klasztor zbudowany od trzeciej ćwierci XIII do początku XIV w., przebudowany na przełomie XVI i XVII w. i w stylu neogotyckim w XIX i XX w., do najstarszych elementów należy tzw. wieża Mestwina, prawdopodobnie dawna strażnica krzyżacka z pierwszej połowy XIII w.; na terenie klasztoru również dawna brama Merseburska
  • Kościół pw. Świętego Ducha, zbudowany w latach 1280-1290, ceglany o drewnianym sklepieniu kolebkowym, pierwotnie kościół szpitalny
  • kaplica św. Marcina
  • Brama Grudziądzka z końca XIII w., z dobudowaną w XVII w. kaplicą (tzw. kaplica Na Bramce)
  • Prawie kompletny obwód murów miejskich z basztami (jedne z najdłuższych takich murów w Polsce)
  • Barokowy budynek Akademii Chełmińskiej, przebudowany w XIX w.
  • Dawna poczta z 4 ćwierci XVII w., przebudowana w połowie XIX w. i w 1911 r.
  • Klasycystyczna rogatka z ok. 1810 r.
  • Arsenał z 1811 r., przebudowany w 1885 r.
  • Kamienica Cywińskich, gotycka z 2 połowy XIII, przebudowana 1570 i ponownie w stylu klasycystycznym, z renesansową dekoracją rzeźbiarską
  • Dawne koszary korpusu kadetów z 1776 r.
  • Kamienica późnobarokowa z 2 połowy XVIII w. przy ul. Grudziądzkiej
  • Spichrze, m.in. spichrz szachulcowy z przełomu XVIII i XIX w. przy ul. Podmurnej
  • Zabytki Chełmna znajdują się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego (zobacz link w artykule "Europejski Szlak Gotyku Ceglanego").

Znane postacie urodzone w Chełmnie

W Kulm (pruska nazwa miasta) mieszkał wraz ze swą matką do 12 roku życia Max Stirner, wybitny filozof niemiecki

W Chełmnie zmarła Magdalena Mortęska (1554-1631), benedyktynka, ksieni tutejszego klasztoru i reformatorka zakonu benedyktynów, a także autorka dzieł religijnych.

Swoją klinikę w Chełmnie miał Ludwik Rydygier (1850-1920) - chirurg, który przeprowadził tutaj pierwszą na świecie operację resekcji żołądka i udoskonalił wiele narzędzi chirurgicznych.

Na Chełmińskim cmentarzu spoczywa córka Gabriela Narutowicza, Anna. Jest pochowana w alei zakonnic.

Sąsiednie gminy

Chełmno, Kijewo Królewskie, Stolno, Świecie

Zobacz też

Bibliografia

  • Biskup Marian, Dzieje Chełmna i jego regionu. Zarys monograficzny, Toruń 1968 [1]
  • Mansfeld Bogusław, Zespół zabytkowy Chełmna, Warszawa 1983 [2]
  • Kwiatkowska Eugenia, Chełmno współczesne na tle jego przeszłości, Toruń 1984 [3]
  • Kałdowski Jerzy, Ratusz w Chełmnie, Toruń 1984 [4]
  • Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, Chełmno, Wrocław 1991 [5]

Linki zewnętrzne

Szablon:Linki do map Polski

Przypisy

  1. ↑ ANTON ENGLERT, WALDEMAR OSSOWSKI ; PODRÓŻ MORSKA WULFSTANA W IX WIEKU. WYNIKI EKSPERYMENTALNEGO REJSU Z HEDEBY DO GDAŃSKA, Pomorania Antiqua, tom XX.
  2. ↑ Kujot Stanisław; Kto założył parafie w dzisiejszej diecezji chełmińskiej. cz. 2, Toruń 1904 cz.2/1cz.2/2

Szablon:Związek Miast Nadwiślańskich Szablon:Nowa Hanza Szablon:Gminy powiatu chełmińskiego

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chełmno&oldid=11640884”