Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie
A/392 z dnia 30.11.1929 r.[1] | |||||||||||||
kościół parafialny | |||||||||||||
Kościół farny z wieżą, z której można podziwiać panoramę miasta. | |||||||||||||
Państwo | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||||||||
Miejscowość | |||||||||||||
Adres |
ul. Franciszkańska 7 | ||||||||||||
Wyznanie | |||||||||||||
Kościół | |||||||||||||
Parafia | |||||||||||||
Wezwanie | |||||||||||||
Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||
Relikwie | |||||||||||||
Cudowne wizerunki |
Obraz Matki Bożej Bolesnej Chełmińskiej | ||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Chełmna | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego | |||||||||||||
Położenie na mapie powiatu chełmińskiego | |||||||||||||
53°20′52,76″N 18°25′20,52″E/53,347989 18,422367 |
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie – gotycki kościół zbudowany prawdopodobnie w latach 1280–1320 w Chełmnie miejscowości położonej w województwie kujawsko-pomorskim, powiecie chełmińskim w diecezji toruńskiej, dekanacie chełmińskim.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Kościół archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie[2], zwany potocznie „Farą”, jest najokazalszym spośród siedmiu istniejących obecnie kościołów Chełmna. Kościół ten stanowił wzorzec dla budowniczych katedry w Królewcu.
Kościół wzniesiono prawdopodobnie w latach 1280-1320. W przeciwieństwie do wielu innych budowli sakralnych tamtego czasu powstał dość szybko, a w trakcie budowy dokonano tylko niewielkich korekt w stosunku do pierwotnych planów.
Wznoszono go w dwóch fazach. Najpierw postawiono prezbiterium i północną nawę boczną (pierwotnie niższą). W fazie drugiej ukończono budowę całego korpusu nawowego wraz z wieżą północną. Wieżę południową pozostawiono niedokończoną. W wiekach następnych nie dokonano większych przebudów, które by zakłóciły gotycki charakter świątyni i wrażenie stylistycznej jednolitości. Jedynie w 1560 roku dobudowano kaplicę Matki Boskiej Bolesnej Chełmińskiej z fundacji kasztelana chełmińskiego Jana Niemojewskiego i jego żony Katarzyny Kostczanki, h. Dąbrowa[3] (dawna kaplica grobowa Niemojewskich), a w końcu XVII wieku kaplicę Bożego Ciała oraz w 1706 roku kruchtę południową.
Częściowe odnowienie kościoła nastąpiło w okresie 1659–1660. Powstał wówczas także barokowy wystrój kaplicy Bożego Ciała. Nad prezbiterium dobudowano sygnaturkę. W końcu XIX wieku przeprowadzono natomiast poważne prace naprawcze nadszarpniętych zębem czasu murów, w szczególności w obrębie najwyższej kondygnacji wieży północnej, uszkodzonej w 1724 roku.
W 2002 roku w sposób kompleksowy została odnowiona kruchta północna, a w latach 2003–2004 kaplica i ołtarz Matki Bożej Bolesnej. W 2004 roku odnowiono lampy zwisające w łukach międzyfilarowych, w 2006 roku rzeźby Ukrzyżowania na wschodnim szczycie oraz trakt komunikacyjny prowadzący na taras widokowy znajdujący się na wieży dzwonniczej, ławy dla wiernych i ołtarz z relikwiami św. Walentego odnowiono w latach 2007–2008. W 2012 odsłonięto znajdującą się dotąd pod posadzką nawy głównej renesansową płytę nagrobną z wizerunkiem dwóch osób.
Architektura i wnętrze kościoła
[edytuj | edytuj kod]Kościół WNMP to trójnawowa hala z wydzielonym, prostokątnym prezbiterium. Zachodnia fasada była zaplanowana jako symetryczna dwu wieżowa, ale wieża południowa pozostała niedokończona. Nawy boczne przykryte są poprzecznymi dachami dwuspadowymi, które tworzą charakterystyczne trójkątne szczyty widoczne w elewacjach bocznych. Jest to rozwiązanie niezwykłe, na które warto zwrócić uwagę[4]. Podobne znajdziemy w Kolegiacie Świętego Krzyża i św. Bartłomieja we Wrocławiu. W kościele znajduje się wysokiej klasy gotycki wystrój rzeźbiarski, na który składają się figury apostołów przy filarach od strony nawy głównej oraz zworniki sklepienne. Są tu również cenne malowidła ścienne z końca XIV w. (gotyckie przedstawienie św. Krzysztofa w nawie bocznej, przykryte częściowo barokową wizją Boga). Gotlandzka chrzcielnica o formach późnoromańskich została wykonana około 1350‒1375[5]. Bogate nowożytne wyposażenie wnętrza pochodzi przeważnie z XVII i XVIII w., wyróżniają się epitafia z końca XVI–XVIII w., w jednym z nich portret trumienny Marcina Kossendy z 1705. W kaplicy na przedłużeniu bocznej nawy północnej sanktuarium MB Bolesnej (tzw. Chełmińskiej), z obrazem koronowanym za zgodą papieża Benedykta XIV 22 maja 1754 r[6]. W antependium i predelli ołtarza tej kaplicy zespół srebrnych plakietek wotywnych z XVII–XVIII w. Zwraca też uwagę snycerski wystrój kaplicy Bożego Ciała (Najśw. Sakramentu), dzieło elbląskie z lat 1685-1695.
W Muzeum Okręgowym w Toruniu przechowywany jest zespół gotyckich witraży ze wschodniego okna prezbiterium, z lat około 1370–1390, które w XIX w. zostały przeniesione z Chełmna do zamku w Malborku.
-
Portal wejścia głównego
-
Ambona
-
Organy
-
Renesansowe stalle w prezbiterium
-
Relikwie św.Walentego
-
Gotyckie witraże (obecnie w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu)
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 [dostęp 2012-10-17] .
- ↑ Zabytki architektury - Budowle sakralne. [dostęp 2012-10-17].
- ↑ Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 83, 258, 259, 280, 281 i 282
- ↑ Tadeusz Broniewski , Historia architektury dla wszystkich, 1980 .
- ↑ Michał Wardzyński PhD , Import kamieni i dzieł rzeźby z Gotlandii i Olandii do Rzeczypospolitej (od XIII do 2. połowy XVIII wieku) [online] [dostęp 2024-07-08] .
- ↑ Konrad Kazimierz Czapliński: Sanktuaria w Polsce. Katowice: Videograf II, 2001, s. 21. ISBN 83-7183-185-4.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Liliana Krantz-Domasłowska, Jerzy Domasłowski, Kościół farny w Chełmnie, Toruń, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1991, ISBN 83-85196-96-X.
- Architektura gotycka w Polsce, pod red. Teresy Mroczko i Mariana Arszyńskiego, Warszawa, Instytut Sztuki PAN, 1995, ISBN 83-85938-41-9.
- Malarstwo gotyckie w Polsce, pod red. Adama S. Labudy i Krystyny Secomskiej, Warszawa, Wydawnictwo DiG, 2004, ISBN 83-7181-318-X.
- Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Parafia pw. Wniebowzięcia NMP w Chełmnie: Kościół świętych Jakuba i Mikołaja. [dostęp 2019-11-15].
- Narodowy Instytut Dziedzictwa: Chełmno. Kościół farny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. [dostęp 2019-11-15].
- Odznaka krajoznawcza województwa kujawsko-pomorskiego: Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie. [dostęp 2019-11-15]. (pol.).
- sekulada.com: Fara w Chełmnie i lewitujący obraz. [dostęp 2019-11-15]. (pol.).
- Archiwalne widoki kościoła w bibliotece Polona