Przejdź do zawartości

Comitatenses

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stela nagrobna rzymskiego kawalerzysty pochodząca z pogranicznego galijskiego Argentoratum (IV w. n.e.)

Comitatenses (comitatus) – odwodowe wojska polowe z okresu późnego cesarstwa, stanowiące obok wojsk pogranicznych (limitanei) trzon sił zbrojnych państwa rzymskiego.

Rozmieszczone były w głębi imperium i składając się przeważnie z konnicy, miały charakter mobilny; ich zadaniem było uniemożliwienie wdarcia się w głąb państwa najeźdźcom, którzy przedarli się przez limes[1].

Wojska te powstały w wyniku reform Dioklecjana, choć pomysł utworzenia takiej manewrowej armii rezerwowej należy zawdzięczać wcześniejszym reformom cesarza Galiena[2]. Ostateczny podział armii na polowe siły mobilne i garnizonowe wojska pograniczne przypisuje się Konstantynowi, w wyniku czego te drugie wzmocniono znaczną siłą uderzeniową ciężkiej kawalerii, określanej mianem cesarskich „towarzyszy” (comitatus). W wymiarze społeczno-ekonomicznym zmiana ta spowodowała podwojenie liczebności armii rzymskiej, ale i przeszło dwukrotny wzrost kosztów jej utrzymania[3].

W przeciwieństwie do wojsk pogranicznych jednostki comitatenses nie były przypisane do stałych miejsc stacjonowania. W warunkach pokojowych rozlokowane były w miastach, gdzie przysługiwało im prawo kontyngentu kwaterunkowego (w postaci 1/3 dostępnych miejsc zamieszkania), a ich żołnierze też mogli mieć własne rodziny. Wprawdzie dla potrzeb naczelnego dowództwa Konstantyn stworzył dwa stanowiska „generalskie” (magister equitum dla dowódcy kawalerii i magister peditum dla dowódcy piechoty), w praktyce jednak niemożliwością okazało się skupienie wszystkich tych jednostek w jednej armii. W rezultacie comitatenses ulegli rozczłonkowaniu na zgrupowania regionalne (najważniejsze w Galii, prowincjach naddunajskich i na Wschodzie) pod komendą magistra equitum, któremu podlegali niżsi dowódcy – komesi (comes), w szczególnych sytuacjach dowodzący mniejszymi siłami mobilnymi, oddelegowanymi do zadań specjalnych[4].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Koncepcja podobnej obrony w głębi kraju została jednak poddana krytyce (głównie ze strony archeologów) na podstawie świadectw materialnych (Averil Cameron: Późne cesarstwo rzymskie. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2005, s. 48, ISBN 83-7469-163-8).
  2. Słownik cesarzy rzymskich (red. Jan Prostko-Prostyński). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2001, s. 160, 210, ISBN 83-7177-185-1; Peter Connolly: Grecja i Rzym na wojnie. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2021, s. 307, ISBN 978-83-8178-708-6.
  3. Peter Brown: Świat późnego antyku. Od Marka Aureliusza do Mahometa. Warszawa: Sp. Wydawnicza „Czytelnik”, 1991, s. 33, ISBN 83-07-01939-7; por. Peter Connolly: Grecja i Rzym na wojnie, dz. cyt., s. 311.
  4. Peter Connolly: Grecja i Rzym na wojnie, dz. cyt., s. 312.