Drugi rząd Wincentego Witosa

Drugi rząd Wincentego Witosa – gabinet pod kierownictwem premiera Wincentego Witosa, utworzony 28 maja 1923 roku. Rząd ustąpił 14 grudnia 1923 roku.

Pakt Lanckoroński i utworzenie rządu Chjeno - Piasta

W okresie rządów Władysława Sikorskiego toczyły się rozmowy między prawicą a "Piastem". Odbywały się często konferencje. Brali w nich udział m.in. Wincenty Witos, Stanisław Głąbiński oraz senator "Piasta" Ludwik Hammerling, właściciel Lanckorony. W rozmowach tych uczestniczyli także przedstawiciele Chadecji oraz chrześcijańsko-narodowi, którzy byli przeciwni ustępstwom dla "Piasta" w sprawie reformy rolnej. W klubie PSL "Piast" grupa Dąbskiego też stanowczo sprzeciwiała się porozumieniu z prawicą.

W marcu obradował Zarząd Główny PSL "Piast", który wyraził sprzeciw wobec projektu utworzenia rządu opartego na PSL Piast, lewicy i słowiańskich mniejszościach narodowych. Pozostawał tylko sojusz z prawicą, który w kwietniu zatwierdził klub parlamentarny PSL Piast.

Dnia 17 maja w mieszkaniu senatora ZLN Juliana Zdanowskiego w Warszawie podpisano słynny Pakt Lanckoroński. Udział Hammerlinga w kierowniczym aktywie Piasta i fakt, że obrady wstępne odbywały się podobno w jego majątku w Lanckoronie, przyczyniły się do powstania powszechnie przyjętej, choć nieścisłej nazwy. Pakt podpisali: Głąbiński, Seyda, Witos, Kiernik, Korfanty i Chaciński.

Po podpisaniu porozumienia Piasta, ZLN i chadecji (Klub Chrześcijańsko - Narodowy przeciwny reformie rolnej odmówił podpisania paktu, obiecując jednak poparcie nowemu rządowi) pozostawała jeszcze kwestia ewentualnego pozyskania NPR.

Zjazd NPR z dni 20-21 maja 1923 r. zajął postawę niezdecydowaną wobec nowo powstałej centro - prawicowej większości parlamentarnej.

W tej sytuacji Piast i ChZJN postanowiły obalić rząd Sikorskiego. Premier Sikorski dowiedziawszy się o pakcie lanckorońskim, postanowił postawić pod głosowanie prowizorium budżetowe, które miało byc swego rodzaju wotum zaufania dla jego rządu.

Dopiero 26 maja doszło do głosowania w sprawie prowizorium budżetowego. W obronie rządu Sikorskiego wystąpiły PSL Wyzwolenie i PPS. Partie te broniły Sikorskiego od chwili gdy stało się jasne że po jego upadku dojdzie do władzy rząd centrowo - prawicowy. W głosowaniu za skreśleniem funduszów dyspozycyjnych wypowiedziało się 279 posłów (Piast, ZLN, Chadecja, komuniści i mniejszości narodowe), natomiast za rządem głosowały kluby PPS, PSL Wyzwolenie, NPR oraz grupa Dąbskiego w sumie 117 głosów.

Wobec tego rząd Sikorskiego podał się do dymisji, a grupa Dąbskiego (14 posłów) wystąpiła z PSL Piast, tworząc klub sejmowy PSL Jedność Ludowa.

Misję utworzenia nowego rządu otrzymał Wincenty Witos i w nocy 28 maja powołano rząd w składzie:

• Wincenty Witos (PSL-Piast) – premier
• Stanisław Głąbiński (ZLN) – wicepremier i minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego
• Władysław Kiernik (PSL-Piast) – minister spraw wewnętrznych
• Marian Seyda (ZLN)– minister spraw zagranicznych
• Aleksander Osiński – kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych
• Stanisław Nowodworski (ChD)– minister sprawiedliwości
• Władysław Grabski (ZLN) – minister skarbu
• Władysław Kucharski (ZLN) – minister przemysłu i handlu
• Jerzy Gościcki – minister rolnictwa i dóbr państwowych
• Leon Karliński – minister kolei żelaznych
• Jan Moszczyński – minister poczt i telegrafów
• Jan Łopuszański – minister robót publicznych
• Ludwik Darowski – minister pracy i opieki społecznej
• Jerzy Bujalski – kierownik Ministerstwa Zdrowia Publicznego

Zmiany w składzie

• 13 czerwca 1923 ministrem spraw wojskowych został Stanisław Szeptycki.

• 1 lipca 1923 ministrem skarbu został Hubert Linde.

• 24 lipca 1923 utworzono Ministerstwo Reform Rolnych, ministrem został Stanisław Osiecki (PSL-Piast).

• 1 września 1923 ministrem skarbu został dotychczasowy minister przemysłu i handlu Władysław Kucharski (ZLN), jego miejsce zaś zajął Marian Szydłowski; Stefan Smólski został kierownikiem w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej w miejsce Ludwika Darowskiego.

• 14 września 1923 nowym ministrem kolei żelaznych został Adam Nosowicz.

• 27 października 1923 Wojciech Korfanty (ChD) został wicepremierem i ministrem bez teki w miejsce Stanisława Głąbińskiego; Roman Dmowski (ZLN) został nowym ministrem spraw zagranicznych w miejsce Mariana Seydy, Stanisław Grabski (ZLN) został ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego; Alfred Chłapowski został ministrem rolnictwa i dóbr państwowych.

• 28 listopada 1923 zlikwidowano resort ministra zdrowia publicznego, Jerzy Bujalski zachował jednak do końca trwania rządu stanowisko kierownika w tym ministerstwie.

• 5 grudnia 1923 uległo likwidacji ministerstwo poczt i telegrafów