Hienowate

Hienowate
Hyaenidae
Gray, 1821
Przedstawiciel rodziny – krokuta cętkowana (Crocuta crocuta)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	kotokształtne
Rodzina	hienowate

Hienowate (Hyaenidae) – rodzina dużych ssaków drapieżnych z podrzędu kotokształtnych (Feliformia) w rzędzie drapieżnych (Carnivora).

Zasięg występowania

Obecny zasięg występowania przedstawicieli tej rodziny obejmuje tereny Afryki na południe od Sahary, Półwysep Arabski, Azję Mniejszą, Pakistan i Indie. Jeszcze w plejstocenie zasiedlały całą Europę z Wyspami Brytyjskimi włącznie oraz Azję wraz z południowymi rejonami Syberii. Jeden gatunek hien (Chasmaporthetes ossifragus) zasiedlił również Amerykę Północną.

Wygląd

Wzór zębowy		I	C	P	M
34	=	3	1	4	1
		3	1	3	1

Hieny mają bardzo charakterystyczną sylwetkę ciała: przód jest wyraźnie masywniejszy i wyższy, co nadaje im wrażenie zgarbionych. Jest to spowodowane tym, że mięśnie przednich łap, barków, szyi i głowy są bardzo silnie rozwinięte. Tylne łapy są nieco krótsze i mniej umięśnione. Pysk hien jest stosunkowo krótki, bardzo masywny, z silnym uzębieniem (u protela zredukowane zęby boczne). Uszy bardzo duże, spiczaste lub zaokrąglone. Hieny są palcochodne. Ich łapy zakończone są tępymi pazurami.

Rozmiary

Rozmiary największego współcześnie żyjącego gatunku – krokuty cętkowanej (Crocuta crocuta):

• długość ciała – 0,95-1,66 m
• długość ogona – 22-36 cm
• wysokość w kłębie – 70-90 cm
• masa ciała – 40-86 kg

przy czym samice są o wiele większe i cięższe od samców.

Pozostałe gatunki są wyraźnie mniejsze i mają samca jako większego osobnika.

Umaszczenie sierści jest różne u poszczególnych gatunków: hiena cętkowana ma brązowo-żółte futro z brunatnymi nieregularnymi cętkami; hiena pręgowana i protel mają sierść szarą z czarnymi pręgami oraz bardzo wydatną grzywę ciemnych włosów na karku. Hiena brunatna ma ciemnobrązową sierść ze słabo zaznaczonymi pręgami oraz najsilniej rozwiniętą grzywę, która pokrywa cały przód ciała.

Tryb życia

Hieny posiadają wysoce zhierarchizowaną strukturę społeczną. U hieny cętkowanej panuje matriarchat. Samice są silniejsze i większe od samców, one tworzą trzon stada. Klan hien może liczyć nawet do 80 osobników, chociaż z reguły jest ich znacznie mniej. Samce wędrują między klanami, samice pozostają w klanie, przy czym córki wyżej postawionych samic dziedziczą ich pozycję w grupie. Samice mają bardzo dużo męskich hormonów, nawet ich zewnętrzne narządy płciowe bardzo przypominają męskie. Są również znacznie bardziej agresywne. Niekiedy zdarzają się krwawe walki wewnątrz grupy o pozycję społeczną. Podobne walki zdarzają się pomiędzy rywalizującymi klanami, najczęściej o tereny łowieckie lub o szczególnie atrakcyjną zdobycz.

Hieny brunatne żyją w mniejszych klanach o bardziej luźnej strukturze. Zasiedlają przeważnie tereny bardziej niegościnne niż hieny cętkowane, więc nie mogą tworzyć zbyt licznych grup. U tego gatunku nie ma również tak silnie zaznaczonej walki o dominację oraz agresji.

Hiena pręgowana żyje w grupach o podobnej formie lub nawet samotnie. Osobniki pojedyncze zasiedlają zwłaszcza tereny podmiejskie i zagospodarowane przez ludzi.

Protel, najmniejszy gatunek hienowatych, żyje pojedynczo lub w parach.

Pożywienie

Hieny jedzą wszystkie małej i średniej wielkości ssaki kopytne, zwłaszcza gnu. Niekiedy zdarza im się upolować tak dużą zdobycz jak bawół afrykański lub młody hipopotam.

Hieny cętkowane są aktywnymi drapieżnikami polującymi grupowo metodą pościgu i zamęczenia ofiary, lub pojedynczo. Hieny atakują tylko wówczas, gdy mają pewność odniesienia sukcesu. Dorosła samica hieny cętkowanej jest w stanie samotnie powalić antylopę, ważącą nawet 3 razy więcej niż ona sama. Często odżywiają się również padliną, zdarza się nawet, że odganiają lwy od ich zdobyczy.

Hieny brunatna i pręgowana polują na mniejsze zwierzęta, takie jak np. młode gazele, gryzonie i mniejsze zwierzęta, w większym również stopniu odżywiają się padliną. U hieny brunatnej ważnym składnikiem pokarmu i źródłem wody są owoce, zwłaszcza melony. Hiena pręgowana przystosowała się do życia w pobliżu osiedli ludzkich. Często atakuje trzodę, drób i psy, oraz odżywia się odpadkami na śmietniskach.

Protel jest silnie wyspecjalizowaną hieną odżywiającą się głównie termitami, chrząszczami i ich larwami oraz rzadziej małymi kręgowcami.

Rozród

Ciąża trwa 90-125 dni. W miocie rodzi się zwykle 1-6 młodych.

Poziom zagrożenia

Liczebność hien spada. W niektórych rejonach Afryki hieny są zagrożone wyginięciem. Zwierzęta te prześladowane są również z powodu ataków na zwierzęta domowe i łowne.

Hiena-ludojad

W Ugandzie podczas epidemii śpiączki, w latach 1908-1909 odnotowano ataki hien na ludzi dotkniętych śpiączką ze skutkiem śmiertelnym. Chorych musieli pilnować i chronić strażnicy. Sytuacja powtórzyła się w czasie nowej epidemii choroby w latach 1950-1951.

Systematyka

Do rodziny hienowatych należą następujące rodzaje:

• Crocuta – krokuta – jedynym przedstawicielem jest Crocuta crocuta – krokuta cętkowana
• Hyaena – hiena
• Proteles – protel – jedynym przedstawicielem jest Proteles cristatus – protel grzywiasty

oraz gatunki wymarłe klasyfikowane w kilku rodzajach. Niektórzy systematycy wyróżniają w obrębie rodziny dwie podrodziny: protele (Protelinae) i hieny (Hyaeninae).

Hienowate są najbliżej spokrewnione z rodziną mangustowatych.

Bibliografia

1. Kowalski Kazimierz: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
2. Extinct Hyaena species (ang.). IUCN Hyaenidae Specialist Group. [dostęp 30 grudnia 2007].
3. Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Hyaenidae. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 26 grudnia 2007]