Hienowate
| ||
| Hyaenidae[1] | ||
| J.E. Gray, 1821[2] | ||
 Przedstawiciel rodziny – krokuta cętkowana (Crocuta crocuta) | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ssaki | |
| Podgromada | żyworodne | |
| Infragromada | łożyskowce | |
| Rząd | drapieżne | |
| Podrząd | kotokształtne | |
| Rodzina | hienowate | |
| Typ nomenklatoryczny | ||
|
Hyaena Brisson, 1762 | ||
| Synonimy | ||
| ||
| Podrodziny | ||
|
zobacz opis w tekście | ||
Hienowate[3] (Hyaenidae) – rodzina dużych ssaków drapieżnych z podrzędu kotokształtnych (Feliformia) w rzędzie drapieżnych (Carnivora).
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Obecny zasięg występowania przedstawicieli tej rodziny obejmuje tereny Afryki na południe od Sahary, Półwysep Arabski, Azję Mniejszą, Pakistan i Indie[4][5]. Jeszcze w plejstocenie zasiedlały całą Europę z Wyspami Brytyjskimi włącznie oraz Azję wraz z południowymi rejonami Syberii. Jeden gatunek hien (Chasmaporthetes ossifragus) zasiedlił również Amerykę Północną.
Wygląd[edytuj | edytuj kod]
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 34 | = | 3 | 1 | 4 | 1 |
| 3 | 1 | 3 | 1 | ||
Hieny mają bardzo charakterystyczną sylwetkę ciała: przód jest wyraźnie masywniejszy i wyższy, co nadaje im wrażenie zgarbionych. Jest to spowodowane tym, że mięśnie przednich łap, barków, szyi i głowy są bardzo silnie rozwinięte. Tylne łapy są nieco krótsze i mniej umięśnione. Pysk hien jest stosunkowo krótki, bardzo masywny, z silnym uzębieniem (u protela zredukowane zęby boczne). Uszy bardzo duże, spiczaste lub zaokrąglone. Hieny są palcochodne. Ich łapy zakończone są tępymi pazurami.
Rozmiary[edytuj | edytuj kod]
Rozmiary największego współcześnie żyjącego gatunku – krokuty cętkowanej (Crocuta crocuta):
- długość ciała – 0,95-1,66 m
- długość ogona – 22-36 cm
- wysokość w kłębie – 70-90 cm
- masa ciała – 40-86 kg
przy czym samice są o wiele większe i cięższe od samców.
Pozostałe gatunki są wyraźnie mniejsze i mają samca jako większego osobnika.
Umaszczenie sierści jest różne u poszczególnych gatunków: hiena cętkowana ma brązowo-żółte futro z brunatnymi nieregularnymi cętkami; hiena pręgowana i protel mają sierść szarą z czarnymi pręgami oraz bardzo wydatną grzywę ciemnych włosów na karku. Hiena brunatna ma ciemnobrązową sierść ze słabo zaznaczonymi pręgami oraz najsilniej rozwiniętą grzywę, która pokrywa cały przód ciała.
Tryb życia[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Hieny posiadają wysoce zhierarchizowaną strukturę społeczną. U hieny cętkowanej panuje matriarchat. Samice są silniejsze i większe od samców, one tworzą trzon stada. Klan hien może liczyć nawet do 80 osobników, chociaż z reguły jest ich znacznie mniej. Samce wędrują między klanami, samice pozostają w klanie, przy czym córki wyżej postawionych samic dziedziczą ich pozycję w grupie. Samice mają bardzo dużo męskich hormonów, nawet ich zewnętrzne narządy płciowe bardzo przypominają męskie. Są również znacznie bardziej agresywne. Niekiedy zdarzają się krwawe walki wewnątrz grupy o pozycję społeczną. Podobne walki zdarzają się pomiędzy rywalizującymi klanami, najczęściej o tereny łowieckie lub o szczególnie atrakcyjną zdobycz.
Hieny brunatne żyją w mniejszych klanach o bardziej luźnej strukturze. Zasiedlają przeważnie tereny bardziej niegościnne niż hieny cętkowane, więc nie mogą tworzyć zbyt licznych grup. U tego gatunku nie ma również tak silnie zaznaczonej walki o dominację oraz agresji.
Hiena pręgowana żyje w grupach o podobnej formie lub nawet samotnie. Osobniki pojedyncze zasiedlają zwłaszcza tereny podmiejskie i zagospodarowane przez ludzi.
Protel, najmniejszy gatunek hienowatych, żyje pojedynczo lub w parach.
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Hieny jedzą wszystkie małej i średniej wielkości ssaki kopytne, zwłaszcza gnu. Niekiedy zdarza im się upolować tak dużą zdobycz jak bawół afrykański lub młody hipopotam.
Hieny cętkowane są aktywnymi drapieżnikami polującymi grupowo metodą pościgu i zamęczenia ofiary, lub pojedynczo. Hieny atakują tylko wówczas, gdy mają pewność odniesienia sukcesu. Dorosła samica hieny cętkowanej jest w stanie samotnie powalić antylopę, ważącą nawet 3 razy więcej niż ona sama. Często odżywiają się również padliną, zdarza się nawet, że odganiają lwy od ich zdobyczy.
Hieny brunatna i pręgowana polują na mniejsze zwierzęta, takie jak np. młode gazele, gryzonie i mniejsze zwierzęta, w większym również stopniu odżywiają się padliną. U hieny brunatnej ważnym składnikiem pokarmu i źródłem wody są owoce, zwłaszcza melony. Hiena pręgowana przystosowała się do życia w pobliżu osiedli ludzkich. Często atakuje trzodę, drób i psy, oraz odżywia się odpadkami na śmietniskach.
Protel jest silnie wyspecjalizowaną hieną odżywiającą się głównie termitami, chrząszczami i ich larwami oraz rzadziej małymi kręgowcami.
Rozród[edytuj | edytuj kod]
Ciąża trwa 90-125 dni. W miocie rodzi się zwykle 1-6 młodych.
Poziom zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
Liczebność hien spada. W niektórych rejonach Afryki hieny są zagrożone wyginięciem. Zwierzęta te prześladowane są również z powodu ataków na zwierzęta domowe i łowne.
Hiena-ludojad[edytuj | edytuj kod]
W Ugandzie podczas epidemii śpiączki, w latach 1908-1909 odnotowano ataki hien na ludzi dotkniętych śpiączką ze skutkiem śmiertelnym. Chorych musieli pilnować i chronić strażnicy. Sytuacja powtórzyła się w czasie nowej epidemii choroby w latach 1950-1951.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Do rodziny hienowatych należą następujące występujące współcześnie podrodziny[6][3]:
- Protelinae Flower, 1869 – protele – jedynym przedstawicielem jest Proteles cristatus (Sparrman, 1783) – protel grzywiasty
- Hyaenidae J.E. Gray, 1821 – hieny
oraz gatunki wymarłe klasyfikowane w kilku rodzajach.
Hienowate są najbliżej spokrewnione z rodziną mangustowatych.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Hyaenidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 302, 1821 (ang.).
- ↑ a b Nazwy zwyczajowe: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 146. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.)
- ↑ K.E. Holekamp & J.M. Kolowski: Family Hyaenidae (Hyenas). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 235. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.)
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Family Hyaenidae (ang.). W: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-17].
- ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 422. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- K. Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Extinct Hyaena species (ang.). IUCN Hyaenidae Specialist Group. [dostęp 30 grudnia 2007].
- Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Hyaenidae. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 26 grudnia 2007]