Kamienica Pod Głową św. Jana we Wrocławiu

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kamienica Pod Głową św. Jana we Wrocławiu
Maulbeerbaum,
dom handlowy Marcus, Der grosse Bazar
Symbol zabytku nr rej. A/4035/231 z 30.12.1970[1]
Ilustracja
Kamienica Pod Głową św. Jana we Wrocławiu (pośrodku)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Wrocław

Adres

Rynek 48

Styl architektoniczny

secesja

Rozpoczęcie budowy

XIII wiek

Zniszczono

1945

Kolejni właściciele

Hans Sechsbechir (1350-1357), Paweł Rymer (1357-1364), Piotr (1364-1380), Heinricha Kornichin (Molschriber) (1380-1400), Peter Raster (1400-1440), Nickel Thomas von Nampslaw i spadkobiercy (1440-1449), Peter Bolner von Oppiln, Noclas Sachewicz i spad. (1451-1454), Veczencz von Gandaw i spad.(1454 -1470), Heincze Garthener, żona i spad. (1470 1499), Georg Kozler (1499-1501), Christian Friedrich Krugelstein (po 1742), Adolf Loewy (1878)

Obecny właściciel

Hans Schacht (do 1345)

Położenie na mapie Wrocławia
Mapa konturowa Wrocławia, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Kamienica Pod Głową św. Jana we Wrocławiu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Kamienica Pod Głową św. Jana we Wrocławiu”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Kamienica Pod Głową św. Jana we Wrocławiu”
Ziemia51°06′38,70″N 17°01′57,42″E/51,110750 17,032617
Multimedia w Wikimedia Commons

Kamienica Pod Głową św. Jana we Wrocławiu, Kamienica Pod Morwą (niem. Maulbeerbaum) – kamienica na wrocławskim rynku, na jego północnej pierzei, zwanej Targiem Łakoci; dawny dom handlowy Marcus, który wraz z przedwojennymi domami handlowymi „Trautner” i „Hünert” stanowi „najważniejszy relikt oryginalnej zabudowy północnej pierzei Rynku”[2].

Historia i architektura kamienicy[edytuj | edytuj kod]

Kamienica przy Rynku 48 (z prawej) w latach 1936–1938
Dolna kondygnacja budynku, wystawy sklepowe 1937–1939

Jedna z najstarszych zabudowanych parceli na wrocławskim Rynku, na której pierwsze ślady murowanej budowli pochodzą z drugiej połowy XIII wieku. Jej relikty znajdują się obecnie w piwnicach kamienicy. Pierwotnie budynek zajmował większą powierzchnię niż obecnie, obejmował dzisiejszą parcelę nr 49 i miał ok. 18 metrów szerokości. Pod koniec XIII wieku budynek podzielono na dwie części; powstały kamienice o szerokości 9 metrów każda, a od strony kamienicy 48 dobudowano tylne skrzydło. Na przełomie XIV i XV wieku dobudowano pozostałą część tylną, tworząc dwutraktowy budynek oraz wzniesiono oficynę[3][4]. W tym samym okresie nad wejściem budynku pojawiła się płaskorzeźba z głową św. Jana Chrzciciela na misie, podtrzymywaną przez dwa klęczące anioły, ujętymi obramieniem w formie łęku w ośli grzbiet. Od tej płaskorzeźby kamienica zyskała swoją nazwę[5][3]. Od 1355 roku, w dostępnych źródłach powtarzają się informacje o przyłączonych do posesji nieruchomości zatylnych (w okolicy posesji przy ulicy Igielnej 20) o szerokości ok. 7 metrów[6].

W ciągu kolejnych wieków kamienica przechodziła kilka poważniejszych modernizacji: na początku XVII wieku wejście główne zyskało późnorenesansowy portal. Otwór drzwiowy był zamknięty łukiem pełnym a jego węgary ozdobione ornamentem z dekorowanego półwałka. W przyłuczach znajdowały się ozdobne formy diamentowe a wyżej klasyczne belkowanie. Nad gzymsem umieszczony został klasyczny tympanon z zachowaną wcześniejszą płaskorzeźbioną głową św. Jana na misie. Po obu stronach zostały antytetyczne ustawione figury aniołów ze świecami z ok 1400 roku[7] lub kolumnami w rękach[8]. W XIX wieku, podczas przebudowy, portal wraz z tympanonem został przeniesiony ne ścianę elewacji tylnej; nie zachowały się. Figurki aniołków obecnie znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu[8].

Po 1742 roku, gdy właścicielem budynku był Christian Friedrich Krügelstein, fasada kamienicy zyskała barokowy wygląd[3][8]. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XIX wieku w kamienicy na pierwszym piętrze znajdowało się atelier fotograficzne Carla G Wernera, jednego z pierwszych fotografów we Wrocławiu, autor jedynych zdjęć Domu Płócienników z 1859 roku, należących do najstarszych i najcenniejszych widoków miasta Wrocławia. W jego sklepie można było kupić aparaty fotograficzne, odczynniki fotograficzne, a także zapisać się na praktyczną naukę fotografii[9].

W 1878 właścicielem kamienicy został Adolf Loewy[10], który budynek rozebrał, a w jego miejsc wzniósł kamienicę w formie nawiązującą do eklektyzmu[3]. W kamienicy od 1887 znajdował się dom handlowy Wohn-und Geschäftshaus Levy jr.[11]
W latach 1908–1909 kamienica została przekształcona na wczesnomodernistyczny secesyjny dom handlowy "Marcus, Der grosse Bazar". Jego projektantem była firma Schlesinger & Benedict, a zleceniodawcą projektu Albert Michaelis[10]. Nowy dom handlowy miał konstrukcję żelbetonową, układ sześciotraktowy, pięć kondygnacji. Fasada była czteroosiowa z czterokondygnacyjnym wykuszem z lewej strony budynku. Obłożona była naturalnym piaskowcem. W części parterowej, obok wejścia do sieni znajdowało się wejście do pasażu Der Grosse Bazar otoczone przeszklonymi witrynami. Wyższe kondygnacje miały po trzy duże okna witrynowe zakończone z prawej strony pilastrem schodzącym do parteru[12]. Kamienica w części frontowej pokryta była dwuspadowym dachem kalenicowym, a w części tylnej dachem pulpitowym. W zachodniej części znajdowała się sień przelotowa z klatką schodową[10].

Właściciele i postacie związane z kamienicą[edytuj | edytuj kod]

Pierwszym znanym właścicielem kamienicy do 1345 był Hans Schacht[13]. W 1346 kamienica została podzielona pomiędzy dwóch właścicieli: Schachta i Katarzynę Sechsbecherinne. Taki stan trwał do 1350, kiedy to pieczę nad całą posesją przejął zięć Hansa, Hans Sechsbechir. Pochodził on z Środy Śląskiej, jego rodzina inwestowała w posiadłości ziemskie a on sam w latach 1356-1377 był wybierany wrocławskim rajcą i ławnikiem. W 1355 zakupił od kupca Lorenza Zadelnaita (Wawrzyńca Czadilmaita) posesję znajdująca się za kamienicą 48[14] a sam Zadelnait w latach 1360-1373 był właścicielem kamienicy nr 24 przy wrocławskim Rynku[15]. W 1357 Hans sprzedał kamienicę Pawłowi Rymer, kolejnemu handlarzowi nieruchomościami, który na przestrzeni od 1347 do 1358 był czasowym właścicielem pięciu kamienic stojących przy wrocławskim Rynku: Rynek 56 (1347-1350), Rynek 55 (1350-1352), Rynek 15 (1350-1357) i Rynek 59 (1358)[16]. W 1364 Pawłowi Rymer sprzedał kamienice pisarzowi ziemskiemu Piotrowi, który w tym samym roku zakupił sąsiednią kamienicę nr 49 a rok później kamienicę nr 47. Piotr handlował nieruchomościami, a od 1367 do 1372 był tytułowany notariuszem (pisarzem miejskim)[16].

W latach 1380-1400 kamienica stała się własnością Heinricha Kornichin (Molschriber, Molschreyber) i jego rodziny. W 1400 prawo do budynku uzyskali wspólnie Tilem Molschriber (w porozumieniu) i jego szwagier Peter Raster. Molschriberowie trudnili się piwowarstwem, posiadali przywilej piwowarski, a na tyłach swojej posesji prowadzili swój interes. Peter Raster był karczmarzem, posiadał gospodę przy ulicy Junkierskiej[17], był członkiem korporacji posiadaczy przywileju browarniczego a w 1406 przysięgłym cechu. Zajmował się również handlem dalekosiężnym — swoje interesy prowadził w Górnych Niemczech, w Wenecji, w Małopolsce i na Węgrzech. Od 1405 nabywał posiadłości wiejskie i zastawy na wsie[18]. W latach 1408–1417 oraz w 1421–1437 zasiadał w radzie miejskiej i ławach. Zmarł w 1440 roku a kamienicę odziedziczyła jego trzecia żona, Hedwig, która już w tym samym roku wyszła za mąż za Niclasa Thomasa z Namysłowa i jemu to przepisała cały majątek. Hedwig zmarła w 1443 roku, a Niclas w 1450[19]. W latach 1454–1464 właścicielem kamienicy pozostawał Vinzenz von Gandau a po jego śmierci jego córka Anna, która wraz ze swoimi kolejnymi mężami, Heinczem Garthenerem[a] i Jorgem Saffranem, aż do 1489, zarządzała posesją.

W 1489 nowym właścicielem kamienicy został kamieniarz, mistrz Joachim Gran (Grom) [20]. Prawa obywatela Wrocławia nabył w 1473 roku zaraz po zakupie domu przy ulicy Szewskiej. Jako budowniczy stał się znany po wykonaniu sklepienia nawy katedry we Lwowie w 1481 roku[b]. W 1494 stał się właścicielem innej, prestiżowej kamienicy przy wrocławskim Rynku 52 przez co przez kolejne pięć lat posiadał dwie przyrynkowe kamienice. W 1499 dom został sprzedany małżeństwu Georgowi i Magdalenie Kozeler[21]. W 1564 roku właścicielem budynku był B. Traft[3]

Po II wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]

W trakcie działań wojennych w 1945 roku kamienica uległa nieznacznym zniszczeniom. Od lat 60. XX wieku w kamienicy znajdował się dom handlowy „DH Ludwik”, który jeszcze w 1988 otrzymał tytuł „Najlepszego sklepu wzorcowego” w Polsce[22]. W 1993 roku w kamienicy został otworzony pierwszy w Polsce lokal Pizzy Hut[23].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
  2. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 149.
  3. ↑ a b c d e Harasimowicz 2006 ↓, s. 334.
  4. ↑ Wiśniewski 2002 ↓, s. 33.
  5. ↑ Czerner 1976 ↓, s. 60.
  6. ↑ Goliński 2011 ↓, s. 260.
  7. ↑ Łukaszewicz 2008 ↓, s. 167.
  8. ↑ a b c Łukaszewicz 2008 ↓, s. 127.
  9. ↑ Wielowiejski 2014 ↓, s. 118.
  10. ↑ a b c Leksykon architektury Wrocławia 2011 ↓, s. 314.
  11. ↑ Kirschke 2005 ↓, s. 263.
  12. ↑ Kirschke 2005 ↓, s. 177.
  13. ↑ Goliński 2011 ↓, s. 261.
  14. ↑ Goliński 2011 ↓, s. 262.
  15. ↑ Goliński 2011 ↓, s. 121.
  16. ↑ a b Goliński 2011 ↓, s. 263.
  17. ↑ Goliński 2015 ↓, s. 378.
  18. ↑ Goliński 2011 ↓, s. 263-164.
  19. ↑ Goliński 2015 ↓, s. 293.
  20. ↑ a b Goliński 2015 ↓, s. 294.
  21. ↑ Goliński 2015 ↓, s. 295.
  22. ↑ Łukasz Wolak. "Ludwik" nie odczuwa kryzysu. „Gazeta Robotnicza”, s. 1, 1989-02-12. 
  23. ↑ Katarzyna Lubiniecka: Amerykańskie pizze i kurczaki po wrocławsku. Gazeta Wyborcza, 2007-06-22. [dostęp 2018-03-14].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Nie ma pewności czy Heincz Garthen był mężem Anny[20]
  2. ↑ Sklepienie wraz z wieżą północną zostało zniszczone podczas pożaru w 1527 roku<ref>zabytkowekościoły.net ref>

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
  • Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
  • Olgierd Czerner: Rynek wrocławski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
  • Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz2: 1421-1500). Wrocław: Chronicon, 2015.
  • Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz1: 1345-1420). Wrocław: Chronicon, 2011.
  • Zdzisław Wiśniewski: Rynek wrocławski w świetle badań archeologicznych cz.II. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 2002.
  • Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890-1930: struktura, kolorystyka, dekoracja. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-918-6.
  • Zygmunt Wielowiejski: Hermann Krone i inni. Wrocław na fotografii 1840-1900. Wrocław: Via NOVA, 2014.
  • red. Piotr Łukaszewicz: Ikonografia Wrocławia. Wrocław: Muzeum Narodowe, 2008.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Rynek we Wrocławiu
Strona Siedmiu Elektorów
Strona Złotego Pucharu
Strona Zielonej Trzciny
Strona Targu Łakoci
Tret
Sukiennice
Przejście Garncarskie
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kamienica_Pod_Głową_św._Jana_we_Wrocławiu&oldid=72132810”