Kamienica przy Rynku 21 we Wrocławiu
 nr rej. A/5248/279 z 30.12.1970[1]
| |
.JPG) Kamienica przy Rynku 21 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Rynek 21 |
| Styl architektoniczny |
barok |
| Architekt |
Janusz Bachmiński |
| Kondygnacje |
cztery |
| Ważniejsze przebudowy |
1517, 1567, 1923 |
| Zniszczono |
1945 |
| Odbudowano |
po 1945 |
| Kolejni właściciele |
rodzina Steinkellerów (1357-1442), Hannos Hesse (1442-1452), Hans Hesse (syn) (1460-1472); Niclas Lewpolt (1472-1488), Agnet i Niklas Pfnorre (1488-1500); Fuggerowie (od 1517), Hans Horn(1567), C. Menzel & Sohn |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
 51°06′36,75″N 17°01′49,41″E/51,110208 17,030392
| |
Kamienica przy Rynku 21 – kamienica na wrocławskim Rynku, na południowej pierzei Rynku, tzw. stronie Złotego Pucharu, zwana również Domem Bankierów, i jedna z najwęższych kamienic we Wrocławiu.
Historia kamienicy i jej architektura[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza zabudowa murowana na działce nr 21 o szerokości 5,5 metra powstała już w XIII wieku. Był to jednotraktowy dom poprzedzony przedprożem[2].
W 1517 roku kamienica została zakupiona przez bankiersko-handlową rodzinę Fuggerów z Augsburga[3]. We Wrocławiu, na mocy przywileju nadanego w 1515 przez króla polskiego Władysława Jagiellończyka, posiadali skład miedzi. Sami przedstawiciele rodziny, Jakub i Antoni Fuggerowie nie mieszkali na wrocławskim Rynku, a ich majątkiem zarządzał kupiec Johannes Metzler, który również posiadał udziały w kopalniach srebra i złota należących do węgierskiej rodziny Turzonów[4][5]. Za jego to sprawą kamienica została przebudowana. Powstał wówczas budynek trzytraktowy: od frontu znajdowała się sień, w środkowym trakcie klatka schodowa, a w tylnym dobudowanym trakcie: izba i przechód wraz z piętrowymi oficynami[2].
Około 1567 roku nowy właściciel Hans Horn, zlecił kolejną przebudowę[4]. Powstał wówczas trzykondygnacyjny budynek z dwuosiową fasadą z oknami w zdwojonych obramieniach. Fasada zwieńczona była wysuniętym gzymsem, a nad nim szczytem o podziałach lizenowo-gzymsowych i konturze z wolut[2]. Fasadę ozdobiły wówczas głowy lwów[4].
W drugiej połowie XIX wnętrza kamienicy zostały zaadaptowane do funkcji handlowych. W 1927 roku kamienica została wyburzona, a w jej miejsce wzniesiono nowy, pięciokondygnacyjny dom handlowy z modernistyczną fasadą o szerokości 5,5 metra[6]. Jej projektantem był Eugen Halfpaap, właściciel biura projektowego Simon & Halfpaap[7]. Dom Handlowy został otworzony 1 czerwca 1928 roku, a jego inwestorem była firma futrzarska C. Menzel & Sohn[8]. Według Krystyny Kirschke otwarcie domu handlowego miało miejsce w 1929[9]. Handel w nowo otwartym budynku odbywał się na trzech pierwszych kondygnacjach; na kondygnacji czwartej i piątej znajdowały się pracownie i magazyny. Wejście do kamienicy znajdowało się w osi środkowej i prowadziło krótkim pasażem do przedsionka, z którego przechodziło się do sklepu oraz do wąskiej sieni zakończonej winda i klatką schodową. Klatka oświetlana była oknami wychodzącymi na mały dziedziniec. Po obu stronach pasażu znajdowały się głębokie gabloty wystawowe. W elewacji na parterze umieszczono cofnięte w stosunku o wejścia przeszklone witryny. W kolejnych kondygnacjach umieszczono panoramiczne okna w formie wykuszy zakończonymi miedzianymi, płaskimi daszkami. Całość przykryta była szklanym dachem z centralną lukarną. Szyld domu handlowego w formie neonu znajdował się pomiędzy parterem i pierwszym piętrem[10].
Właściciele i postacie związane z kamienicą[edytuj | edytuj kod]
W latach 1357-1442 właścicielami połączonej wówczas posesji nr 20, jak i 21 była patrycjuszowska rodzina Steinkellerów: w latach 1417-1423 byli to bracia Lorencz i Rudiger a od 1425 właścicielem obu działek był Lorenz Steinkler[11]. W latach 1442 - 1452 właścicielem kamienicy został kupiec Hannos (Hans) Hesse, syn właściciela kamienicy nr 17 a do 1459 jego spadkobiercy. Hesse (syn) otrzymywał kontakty handlowe od Brabancji do Poznania; posiadał komory w sukiennicach zarówno we Wrocławiu jak i w Brzegu, posiadłości ziemskie, nieruchomości i ławy chlebowe[12]. Od 1460 jedynym właścicielem kamienicy został syn, również Hesse. Przez kolejne dwanaście lat zadłużył on kamienice aż w 1472 sprzedał ją wraz z innymi domami i zakupił mniejszą posesję nr 13 przy tej samej pierzei Rynku. Nowym właścicielem od 1472 roku został kupiec Niclas Lewpolt a po jego śmierci w 1488, jego żona Agnet i jej drugi mąż, majster i złotnik Niklas Pfnorre (do 1500)[13]
Około 1567 roku właścicielem kamienicy został Hans Horn[4] a kolejnymi właścicielami kamienicy byli bogaci kupcy i rzemieślnicy, m.in. rodziny Morgenrothów, Müllerów i Schmidtów[4].
Po 1945[edytuj | edytuj kod]
W wyniku działań wojennych w 1945 roku kamienica uległa całkowitemu zniszczeniu. Budynek wraz z kamienicą nr 20 został odbudowany jako jeden budynek mieszkalno-handlowy z wspólnym wejściem od strony kamienicy nr 20. Jego projektantem był Janusz Bachmiński. Zachowany został układ fasady okresu renesansu z 1567 odzwierciedlający podział na dwie kamienice[2][3].
Na parterze znajduje się sklep optyczny[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2018-05-21].
- ↑ a b c d Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 302-303.
- ↑ a b Czerner 1976 ↓, s. 136.
- ↑ a b c d e f Aleksandra Buba: Rynek 21: Renesansowy dom bankierów. Gazeta Wrocławska, 22 października 2010. [dostęp 2018-05-21].
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 216.
- ↑ Wrocław - Dom bankierów. Fotopolska.eu. [dostęp 2018-05-21].
- ↑ Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 302–303.
- ↑ Neubau des Geschäftshauses C. Menzel&Son, Breslau. Dolny-Śląsk.org.pl. [dostęp 2018-05-21]. (niem.).
- ↑ Kirschke 2005 ↓, s. 272.
- ↑ Kirschke 2005 ↓, s. 224-225.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 145.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 146.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 149.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
- Olgierd Czerner: Rynek wrocławski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
- Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz2: 1421-1500). Wrocław: Chronicon, 2015.
- Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890-1930: struktura, kolorystyka, dekoracja. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-918-6.