Kamienica Pod Złotą Palmą we Wrocławiu
| ||
 nr rej. A/2321/491/Wm z 5.09.1992 r.[1]
| ||
 Kamienica Pod Złotą Palmą | ||
| Państwo |  Polska
| |
| Miejscowość | Wrocław | |
| Adres | Rynek 58 | |
| Typ budynku | kamienica | |
| Styl architektoniczny | barok/secesja | |
| Kondygnacje | pięć | |
| Ważniejsze przebudowy | 1500, 1592, 1905 | |
| Zniszczono | 1945 | |
| Odbudowano | 1945 | |
| Kolejni właściciele | Hans i Anna Sachse (do 1437), Niklas Tyme (1437-1447), Anna Tyme (1447-1467), Christine Thyme (1467-1485), Leonhard Gressel (1486-1501); J. Kochler, Leopold Priebatsch (1876-1899), Felix Priebatsch (od 1899), Hans Priebatsch (do 1933) | |
Położenie na mapie Wrocławia   Kamienica Pod Złotą Palmą | ||
Położenie na mapie Polski  Kamienica Pod Złotą Palmą | ||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  Kamienica Pod Złotą Palmą | ||
 51°06′39,70″N 17°01′52,84″E/51,111028 17,031344
| ||
Kamienica Pod Złotą Palmą, Dolnośląska Biblioteka Publiczna (niem. Zum goldenen Palmbaum) – kamienica na wrocławskim Rynku, na północnej pierzei rynku, zwanej Targiem Łakoci.
Spis treści
Historia kamienicy i jej architektura[edytuj | edytuj kod]
W okresie średniowiecznym, pod koniec XIII wieku, budynek posiadał drewniane przedproże, które zlikwidowane w późnym średniowieczu[2]. Pierwsza renowacja kamienicy miała miejsce około 1500 roku. Wówczas prawdopodobnie nadano budynkowi trzykondygnacyjną formę; data tej przebudowy jeszcze w XIX wieku istniała na ówczesnym portalu[3]. W tym samym okresie powstał gotycki szczyt z pięcioosiową kompozycją utworzoną przez sterczyny i ostrołuczne blendy[3]. W 1592 nastąpiła kolejna przebudowa budynku: dodano wówczas manierystyczny portal z godłem domu, a jego wykonawca był prawdopodobnie związany z pracami Hansa Schneidera von Lindau[4], niemieckiego inżyniera i architekta, twórcy wielu projektów fortyfikacyjnych we Wrocławiu (Bastion Sakwowy, Brama Piaskowa)[5]. We wnętrzu wykonano sztukatorskie dekoracje sklepienia sieni opartego na hermowych spornikach. Kolejne przebudowy miały miejsce na początku XVII wieku oraz po 1770[3] (ok. 1780[6]), kiedy to właścicielem kamienicy był J. Kochler. Fasada, choć zachowano starszy portal, uzyskała wówczas barokowy wygląd[4] z przewaga stylu klasycystycznego, a trzykondygnacyjny szczyt ozdobiono pilastrami wielkiego porządku ustawionymi w dwóch poziomach[3].
W 1905 roku budynek został rozebrany, a w jego miejsce wzniesiono secesyjny dom handlowy Geschäftshaus Cassel & Goldberg z elementami eklektyzmu. Projektantem była firma Schlesinger & Benedickt[4], prace murarskie wykonywał Max kassel[7] . Księgarnia Priebatsch’s Buchhandlung pod zarządami rodziny Priebatschów istniała do 1933, kiedy to w wyniku prześladowań ludności żydowskiej ówczesny jej właściciel Hans Priebatsch wyjechał wraz z rodziną do Jerozolimy. Szyld i nazwa księgarni Priebatsch’s Buchhandlung istniała do 1945 roku[8][9].
Nowy dom handlowy miał pięć kondygnacji i trzykondygnacyjny szczyt z renesansową dekoracją[9]. Czteroosiowa fasada ozdobiona została pilastrami oddzielającymi łukowe okna na czwartej kondygnacji i duże, prostokątne i witrynowe na trzeciej. Na wysokości dwóch pierwszych kondygnacji, w szerokości trzech osi okiennych wstawiono jedną dużą łukową witrynę. W osi czwartej po prawej stronie znajdowało się wejście.
Właściciele i postacie związane z kamienicą[edytuj | edytuj kod]
Do 1418 roku kamienica należała do Hansa Sachse a po jego śmierci w tymże roku do jego żony Anny. W jej posiadaniu znajdowała się do 1438. Udziały majątkowe w kamienicy mieli również potomkowie państwa Sachse, którzy swoje udziały odsprzedali matce[a]. Anna zmarła w 1433 roku a kamienice odziedziczyły córki Katarzyna, żona rycerza Niklasa Stewitz starosty namysłowskiego i Anna[11]. Wspólnie sprzedały kamienice w 1437 swojemu wujowi, kupcowi Heinze Tile lub Niklasowi Tyme[b]. Niklas Tyme pochodził z Lubina a we Wrocławiu zamieszkał w 1436 roku. W latach 1439 i 1440 był wybierany do ławy; był właścicielem kilku posesji w tym domu przy Furcie Rybackiej (u wylotu ulicy Więziennej). Zmarł w 1447 a kamienice odziedziczyła na kolejne dwadzieścia lat wdowa po nim, Anna; w 1468 roku kolejni spadkobiercy do kamienicy sprzedali swoje prawa Christinie, starszej córce Niklasa, już wdowie po Hansie Holiko (Holcroe) właściciela Kamienicy przy Rynku 18 od 1452 i Kamienicy Pod Złotą Kotwicą również na wrocławskim Rynku[12]. W latach 1486-1501 właścicielem posesji był Leonhard Gressel[13].
W 1876 roku kamienicę nabył Leopold Priebatsch (1834–1903), nestor żydowskiej rodziny Priebatschów, założyciel w 1863 roku firmy wydającej i sprzedającej książki[14]. Pierwsza jej siedziba znajdowała się przy ulicy Ruskiej 63. W 1899 roku firmę przejął syn Felix Priebatsch (1867–1926), historyk, absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego, znawca dziejów i kultury Słowian i Śląska.
Po 1945 roku[edytuj | edytuj kod]
Podczas działań wojennych w 1945 roku kamienica nie uległa dużym zniszczeniom[9]. Budynek bardzo szybko został dostosowany do potrzeb handlowych. Na parterze została otwarta księgarnia i wydawnictwo „Księgarnia Jasielskiego”, w której jej właściciel, lwowianin Roman Jasielski, oferował swoje bogate zbiory przywiezione jeszcze ze Stanisławowa. Po jego śmierci w 1947 jeszcze przez rok księgarnię w tym miejscu prowadziła jego córka Anna Aleksandra Jasielska. W 1948 roku kamienica została zaadaptowana pod siedzibę Dolnośląskiej Biblioteki Publicznej.
Pod koniec lat 50. XX wieku zlikwidowano dużą witrynę, wstawiając w jej miejsce mniejsze symetryczne okna[15][9]. W budynku mieści się Dolnośląska Biblioteka Publiczna im. Tadeusza Mikulskiego. Na parterze znajduje się sala zwana "Pod Plafonem" (obecnie "Galeria Pod Plafonem") z kolumną pośrodku, w której odbywały się wystawy malarstwa i grafiki[16][17].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie. 2018-09-30.
- ↑ Wiśniewski 2002 ↓, s. 65.
- ↑ a b c d Leksykon architektury Wrocławia 2011 ↓, s. 319.
- ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 336.
- ↑ Leksykon architektury Wrocławia 2011 ↓, s. 1022.
- ↑ Czerner 1976 ↓, s. 79.
- ↑ Kirschke 2005 ↓, s. 270.
- ↑ Szyld księgarni Priebatscha na kamienicy nr 58 w Rynku. dolny-slask.org.pl, 2011-05-05. [dostęp 2018-03-14].
- ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 717.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 340.
- ↑ a b Goliński 2015 ↓, s. 341.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 342.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 344.
- ↑ Nieistniejąca Kamienica Pod Złotą Palmą (Ring 58) i księgarnia Priebatscha. dolny-slask.org.pl, 2011-05-07. [dostęp 2018-03-14].
- ↑ Fragment północnej pierzei Rynku. dolny-slask.org.pl, 2011-03-13. [dostęp 2018-03-14].
- ↑ Konarski 2017 ↓, s. 262.
- ↑ GALERIA POD PLAFONEM
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz2: 1421-1500). Wrocław: Chronicon, 2015.
- Zdzisław Wiśniewski: Rynek wrocławski w świetle badań archeologicznych cz.II. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 2002.
- Andrzej Konarski: 604 zagadki i Wrocławiu. Wrocław: eMKa, 2017.
- Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890-1930: struktura, kolorystyka, dekoracja. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-918-6.
