Kamienica Pod Złotą Palmą we Wrocławiu

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Kamienica Pod Złotą Palmą
Zum goldenen Palmbaum
d. handl. Priebatsch’s Buchhandlung
Obiekt zabytkowy nr rej. A/2321/491/Wm z 5.09.1992 r.[1]
Ilustracja
Kamienica Pod Złotą Palmą
Państwo  Polska
Miejscowość Wrocław
Adres Rynek 58
Typ budynku kamienica
Styl architektoniczny barok/secesja
Kondygnacje pięć
Ważniejsze przebudowy 1500, 1592, 1905
Zniszczono 1945
Odbudowano 1945
Kolejni właściciele Hans i Anna Sachse (do 1437), Niklas Tyme (1437-1447), Anna Tyme (1447-1467), Christine Thyme (1467-1485), Leonhard Gressel (1486-1501); J. Kochler, Leopold Priebatsch (1876-1899), Felix Priebatsch (od 1899), Hans Priebatsch (do 1933)
Położenie na mapie Wrocławia
Mapa lokalizacyjna Wrocławia
Kamienica Pod Złotą Palmą
Kamienica Pod Złotą Palmą
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Kamienica Pod Złotą Palmą
Kamienica Pod Złotą Palmą
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa lokalizacyjna województwa dolnośląskiego
Kamienica Pod Złotą Palmą
Kamienica Pod Złotą Palmą
Ziemia51°06′39,70″N 17°01′52,84″E/51,111028 17,031344
Commons Multimedia w Wikimedia Commons

Kamienica Pod Złotą Palmą, Dolnośląska Biblioteka Publiczna (niem. Zum goldenen Palmbaum) – kamienica na wrocławskim Rynku, na północnej pierzei rynku, zwanej Targiem Łakoci.

Historia kamienicy i jej architektura[edytuj | edytuj kod]

Kamienica w latach 1895–1900
Kamienica po powstaniu domu handlowego Priebatsch's Buchhandlung, lata 1925–1930

W okresie średniowiecznym, pod koniec XIII wieku, budynek posiadał drewniane przedproże, które zlikwidowane w późnym średniowieczu[2]. Pierwsza renowacja kamienicy miała miejsce około 1500 roku. Wówczas prawdopodobnie nadano budynkowi trzykondygnacyjną formę; data tej przebudowy jeszcze w XIX wieku istniała na ówczesnym portalu[3]. W tym samym okresie powstał gotycki szczyt z pięcioosiową kompozycją utworzoną przez sterczyny i ostrołuczne blendy[3]. W 1592 nastąpiła kolejna przebudowa budynku: dodano wówczas manierystyczny portal z godłem domu, a jego wykonawca był prawdopodobnie związany z pracami Hansa Schneidera von Lindau[4], niemieckiego inżyniera i architekta, twórcy wielu projektów fortyfikacyjnych we Wrocławiu (Bastion Sakwowy, Brama Piaskowa)[5]. We wnętrzu wykonano sztukatorskie dekoracje sklepienia sieni opartego na hermowych spornikach. Kolejne przebudowy miały miejsce na początku XVII wieku oraz po 1770[3] (ok. 1780[6]), kiedy to właścicielem kamienicy był J. Kochler. Fasada, choć zachowano starszy portal, uzyskała wówczas barokowy wygląd[4] z przewaga stylu klasycystycznego, a trzykondygnacyjny szczyt ozdobiono pilastrami wielkiego porządku ustawionymi w dwóch poziomach[3].

W 1905 roku budynek został rozebrany, a w jego miejsce wzniesiono secesyjny dom handlowy z elementami eklektyzmu. Projektantem była firma Schlesinger & Benedickt[4]. Księgarnia Priebatsch’s Buchhandlung pod zarządami rodziny Priebatschów istniała do 1933, kiedy to w wyniku prześladowań ludności żydowskiej ówczesny jej właściciel Hans Priebatsch wyjechał wraz z rodziną do Jerozolimy. Szyld i nazwa księgarni Priebatsch’s Buchhandlung istniała do 1945 roku[7][8].

Nowy dom handlowy miał pięć kondygnacji i trzykondygnacyjny szczyt z renesansową dekoracją[8]. Czteroosiowa fasada ozdobiona została pilastrami oddzielającymi łukowe okna na czwartej kondygnacji i duże, prostokątne i witrynowe na trzeciej. Na wysokości dwóch pierwszych kondygnacji, w szerokości trzech osi okiennych wstawiono jedną dużą łukową witrynę. W osi czwartej po prawej stronie znajdowało się wejście.

Właściciele i postacie związane z kamienicą[edytuj | edytuj kod]

Do 1418 roku kamienica należała do Hansa Sachse a po jego śmierci w tymże roku do jego żony Anny. W jej posiadaniu znajdowała się do 1438. Udziały majątkowe w kamienicy mieli również potomkowie państwa Sachse, którzy swoje udziały odsprzedali matce[a]. Anna zmarła w 1433 roku a kamienice odziedziczyły córki Katarzyna, żona rycerza Niklasa Stewitz starosty namysłowskiego i Anna[10]. Wspólnie sprzedały kamienice w 1437 swojemu wujowi, kupcowi Heinze Tile lub Niklasowi Tyme[b]. Niklas Tyme pochodził z Lubina a we Wrocławiu zamieszkał w 1436 roku. W latach 1439 i 1440 był wybierany do ławy; był właścicielem kilku posesji w tym domu przy Furcie Rybackiej (u wylotu ulicy Więziennej). Zmarł w 1447 a kamienice odziedziczyła na kolejne dwadzieścia lat wdowa po nim, Anna; w 1468 roku kolejni spadkobiercy do kamienicy sprzedali swoje prawa Christinie, starszej córce Niklasa, już wdowie po Hansie Holiko (Holcroe) właściciela Kamienicy przy Rynku 18 od 1452 i Kamienicy Pod Złotą Kotwicą również na wrocławskim Rynku[11]. W latach 1486-1501 właścicielem posesji był Leonhard Gressel[12].

W 1876 roku kamienicę nabył Leopold Priebatsch (1834–1903), nestor żydowskiej rodziny Priebatschów, założyciel w 1863 roku firmy wydającej i sprzedającej książki[13]. Pierwsza jej siedziba znajdowała się przy ulicy Ruskiej 63. W 1899 roku firmę przejął syn Felix Priebatsch (1867–1926), historyk, absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego, znawca dziejów i kultury Słowian i Śląska.

Po 1945 roku[edytuj | edytuj kod]

Podczas działań wojennych w 1945 roku kamienica nie uległa dużym zniszczeniom[8]. Budynek bardzo szybko został dostosowany do potrzeb handlowych. Na parterze została otwarta księgarnia i wydawnictwo „Księgarnia Jasielskiego”, w której jej właściciel, lwowianin Roman Jasielski, oferował swoje bogate zbiory przywiezione jeszcze ze Stanisławowa. Po jego śmierci w 1947 jeszcze przez rok księgarnię w tym miejscu prowadziła jego córka Anna Aleksandra Jasielska. W 1948 roku kamienica została zaadaptowana pod siedzibę Dolnośląskiej Biblioteki Publicznej.

Pod koniec lat 50. XX wieku zlikwidowano dużą witrynę, wstawiając w jej miejsce mniejsze symetryczne okna[14][8]. W budynku mieści się Dolnośląska Biblioteka Publiczna im. Tadeusza Mikulskiego. Na parterze znajduje się sala zwana "Pod Plafonem" (obecnie "Galeria Pod Plafonem") z kolumną pośrodku, w której odbywały się wystawy malarstwa i grafiki[15][16].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie. 2018-09-30.
  2. ↑ Wiśniewski 2002 ↓, s. 65.
  3. ↑ a b c d Leksykon architektury Wrocławia 2011 ↓, s. 319.
  4. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 336.
  5. ↑ Leksykon architektury Wrocławia 2011 ↓, s. 1022.
  6. ↑ Czerner 1976 ↓, s. 79.
  7. ↑ Szyld księgarni Priebatscha na kamienicy nr 58 w Rynku. dolny-slask.org.pl, 2011-05-05. [dostęp 2018-03-14].
  8. ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 717.
  9. ↑ Goliński 2015 ↓, s. 340.
  10. ↑ a b Goliński 2015 ↓, s. 341.
  11. ↑ Goliński 2015 ↓, s. 342.
  12. ↑ Goliński 2015 ↓, s. 344.
  13. ↑ Nieistniejąca Kamienica Pod Złotą Palmą (Ring 58) i księgarnia Priebatscha. dolny-slask.org.pl, 2011-05-07. [dostęp 2018-03-14].
  14. ↑ Fragment północnej pierzei Rynku. dolny-slask.org.pl, 2011-03-13. [dostęp 2018-03-14].
  15. ↑ Konarski 2017 ↓, s. 262.
  16. ↑ GALERIA POD PLAFONEM

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Hans miał trzech synów: Hansa młodszego, Niklasa i Siegmunda oraz dwie córki: Katarzynę i Annę[9]
  2. ↑ Heinze Tile miał być tu pośrednikiem sprzedaży[10]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
  • Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
  • Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz2: 1421-1500). Wrocław: Chronicon, 2015.
  • Zdzisław Wiśniewski: Rynek wrocławski w świetle badań archeologicznych cz.II. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 2002.
  • Andrzej Konarski: 604 zagadki i Wrocławiu. Wrocław: eMKa, 2017.


Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kamienica_Pod_Złotą_Palmą_we_Wrocławiu&oldid=56913618”