Klimkówka (województwo podkarpackie)
49°34′52″N 21°49′27″E/49,581111 21,824167| wieś | |
.jpg) Zabytkowy kościół parafialny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
1852[2] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-480[3] |
| SIMC |
0358865[4] |
Położenie na mapie gminy Rymanów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego  | |
| 49°34′52″N 21°49′27″E/49,581111 21,824167[1]
| |
.jpg)
Klimkówka – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Rymanów[4][5].
W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Klimkówka, po jej zniesieniu w gromadzie Posada Górna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.
Części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0358871 | Pustki | część wsi |
Historia XIII-XVIII w.
[edytuj | edytuj kod]Miejscowości: Klimkówka, Iwonicz, Rymanów w XIII w. należały do Iwonia z Goraja h. Korczak – sędziego Chełmskiego, posła Kazimierza Wielkiego, – wydelegowanego do Tatarów, tuż przed wojną, by uzgodnić z nimi pokój. Miał on też posiadłości w ziemi jasielskiej, tak jak i jego potomek Dymitr z Goraja. Notatka kronikarska w księdze „Status Ecclesiorum” z roku 1638 wspomina o kościółku św. Krzyża istniejącym w Klimkówce już około 1349 roku. Właścicielem Klimkówki w XIII w. była rodzina Gorajskich[6], a ostatnim z tej rodziny właścicielem był Dymitr z Goraja, podskarbi wielki koronny, a potem Dobiesław Oleśnicki (Dobiesław z Oleśnicy) h. Dębno (zm. 1440) – wojewoda sandomierski, uczestnik bitwy pod Grunwaldem i dowódca oblężenia Malborka, budowniczy nowego zamku w Rymanowie, fundator kościołów. Został właścicielem dóbr Rymanowa i Klimkówki dzięki małżeństwu z Katarzyną, córką podskarbiego koronnego Dymitra z Goraja. W 1413 r. odbył się ślub Katarzyny i Dobiesława. W 1441 r. – po śmierci Dobiesława, właścicielką Klimkówki została jego żona, Katarzyna Gorajska Oleśnicka, a następnie syn Andrzej Sienieński (zm. 1494) i wnuk Wiktoryn.
W 1537 r. – kolejnym właścicielem został Zbigniew Sienieński (zm. 1567/1568), kasztelan sanocki. Po Sienińskich h. Dębno wieś przekazana została Bobolom h. Leliwa. Z rodziny tej wywodził się – obok późniejszego świętego Andrzeja Boboli (zm. w 1631 r.) – także Andrzej Bobola – podkomorzy wielki koronny. Wojciech Bobola (zm. 1631) posiadał wsie Klimkówkę, Ladzin i Wisłoczek. Celem wyrównania długu w sumie 20.000 złp., zaciągniętego u Andrzeja Drohojowskiego, odstąpił mu Wojciech w 1614 r. wsi Iwonicz, Klimkówkę, Ladzin i Wisłoczek. Jeden z przedstawicieli tej rodziny, Krzysztof Bobola był wraz z Wojciechem Bobolą fundatorem kościoła w Klimkówce.
W 1730 r. właścicielem Klimkówki był Józef Kanty Ossoliński h. Topór (1707 – 1780), konfederat barski. Po nim Klimkówkę otrzymała jego córka, Anna Teresa Potocka z Ossolińskich (zm. w 1803 r.), która w 1760 r. wyszła za mąż za Józefa Potockiego, krajczego wielkiego koronnego.
Historia XIX-XX w.
[edytuj | edytuj kod]Nowy rozdział w historii Klimkówki otwiera rok 1793, kiedy ówczesna właścicielka wsi, Anna Teresa Potocka z Ossolińskich, sprzedała dobra w Klimkówce wraz z sąsiednim Iwoniczem Michałowi Ostaszewskiemu h. Ostoja (zm. 1816).
Od tego momentu, aż do 1945 dobra te należały nieprzerwanie do rodu Ostaszewskich. Rewolucyjny demokrata, Klemens Mochnacki, krytycznie nastawiony do szlachty, zauważył w swoich wspomnieniach, że Ostaszewscy jako nieliczni ziemianie galicyjscy wspierali szkolnictwo ludowe i dostarczali materiałów na budowę szkoły w Klimkówce[7].
Michał Ostaszewski, konfederat barski, jeszcze za swego życia scedował Klimkówkę swemu synowi Kazimierzowi (1756-1845), który w 1810 roku odsprzedał te dobra swemu przyrodniemu bratu, Józefowi Ostaszewskiemu (1765-1854)[8] Następnym właścicielem był Teofil Wojciech Ostaszewski (1807-1889), a po nim jego syn Stanisław (1862-1915) i jego żona Aniela, zmarła w 1937 roku. Ostatnim właścicielem majątku był ich syn, Józef Ostaszewski (1904-1989).
W 1905 majątek miał obszar 516,9 ha[9], a w 1911 posiadał 509 ha[10].
Stanisław Ostaszewski, scharakteryzowany w pamiętnikach wybitnego polskiego chemika, prof. Kazimierza Klinga, jako człowiek o „umyśle na wskroś twórczym, pionierskim, wynalazczym”[11] był inicjatorem i sponsorem szeregu nowatorskich przedsięwzięć. W odziedziczonym po ojcu Teofilu majątku w Klimkówce uruchomił m.in. eksperymentalną produkcję węgla aktywnego, produktu który szybko miał się stać podstawą i motorem rozwoju wielu nowoczesnych gałęzi przemysłu. Była to nie tylko pierwsza w Polsce, ale – jak podkreśla prof. Kazimierz Kling – pierwsza na świecie fabryka węgla aktywnego. Do spółki z kanadyjskim przemysłowcem McGarveyem założył też w Klimkówce jedną z pierwszych w Polsce kopalni ropy naftowej. Jego majątek ziemski w Klimkówce był wysoko uprzemysłowiony. Założył w nim m.in. fabrykę nawozów sztucznych (superfosforatu kostnego). Obok kopalni ropy naftowej, fabryki nawozów i doświadczalnej fabryki węgla aktywnego działały także cegielnia, gorzelnia, tartak, młyn wodny, gospodarstwo rybne i znana w kraju hodowla bydła zarodowego oraz stadnina koni pełniej krwi. System stawów i wodociągów doprowadzał bieżącą wodę do budynków dworskich.
Jak zanotował w 1942 r. we wspomnieniach cytowany wyżej Kazimierz Kling, w Klimkówce był stary dwór pamiętający odległe czasy: „Świadczą o tym sędziwe topole, posadzone kiedyś w należytej odległości od domu. Dziś mając kilkumetrowe obwody formalnie wciskają się w dom, a na pewno podtrzymują jego fundamenty jak na dłoni, na swych potężnych korzeniach”[12]- pisał Kling we wspomnieniach, przechowywanych obecnie w Bibliotece Ossolineum we Wrocławiu. Dwór Ostaszewskich, wzniesiony z drzewa modrzewiowego i pokryty gładkim tynkiem, stanowił interesujący zespół architektoniczny. Elewacja frontowa, północno-wschodnia, parterowa, z dwoma gankami i wysokim dachem gontowym była zwrócona do traktu łączącego Iwonicz z Rymanowem. Strona tylna dworu, południowo-zachodnia, była zwrócona do ogrodu: miała wgłębną w połowie werandę z balkonem na pierwszym piętrze, skąd widać było park z sadem i stawami. Z boku, od strony południowo-wschodnie, dwór miał przybudówkę, z tarasem otoczonym półkolistym murem i mansardami na pierwszym piętrze, skąd roztaczał się widok w kierunku Rymanowa i na górę Kalwarię. Dwór spłonął niedługo po II wojnie światowej (w pobliżu miejsca, w którym stał, stoi obecnie wybudowany w ostatnich latach dwór „Ostoia”).
W czasie wojny właściciele dworu współdziałali z AK[13]
15 września 1944 r. do Klimkówki weszły Armia Czerwona.
Archeologia
[edytuj | edytuj kod]Tereny między Iwoniczem a Rymanowem były zasiedlone w okresie neolitu, o czym świadczą znalezione tu narzędzia.
Toponimika nazwy
[edytuj | edytuj kod]Nazwa miejscowości ze względu na końcówkę dzierżawczą, pochodzi od Klimka właściciela tego terenu. I tak w 1436 r. spotykamy nazwę Klimkowa, 1518 Klimkowa Wola lub Klimkowka, w 1589 Klimkowa. Istnieje jednak druga wersja pochodzenia nazwy, wywodząca ją od słowa „klękać” (związane jest to z legendą o znalezieniu krucyfiksu, przy którego wyoraniu nawet woły poklękały - opisane niżej).
Etnografia
[edytuj | edytuj kod]Okolice Krosna były terenem niemieckiego (zob. Głuchoniemcy) osadnictwa średniowiecznego, zapoczątkowanego przez króla Kazimierza Wielkiego, które następnie kontynuował książę Władysław Opolczyk[14].
Nazwiska mieszkańców
[edytuj | edytuj kod]Do najczęściej występujących nazw osobowych należą nazwiska o genezie germańskiej; Prinz/Princ, Kinel, Pulnar, Penar, Rajchel, Bagier, Weis/Wajs/Wais, Cypcar, Krukar, Kielar. Z tego względu Klimkówka nazywana jest potocznie przez okolicznych mieszkańców „Szwecją”[15].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Kościół filialny pw. Znalezienia Krzyża Świętego i Pana Jezusa Ukrzyżowanego – wybudowany w 1868 r. Powstanie świątyni związane jest z miejscowymi legendami o cudownym znalezieniu krucyfiksu, przy którego wyoraniu nawet woły poklękały. Kościółek Św. Krzyża istniał, zanim Klimkówka stała się parafią w roku 1453. Najdawniejsza notatka kronikarska w księdze „Status Eclesiorum” z roku 1638 wspomina o kościółku istniejącym już około 1349 roku. Remontowany i przebudowany w 1890 r., 1938 r. i latach 80. XX w. W jego wnętrzu, w wykonanym w drewnie, w 1869 roku, w stylu neobarokowym ołtarzu głównym, umieszczono cudowną figurę Jezusa Ukrzyżowanego – krucyfiks pochodzący z II poł. XVII w. Wody z Klimkówki wykorzystywane są w Iwoniczu Zdroju.
- Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła wzniesiony w 1854 r., według projektu miejscowego majstra ciesielskiego Floriana Waisa. Przebudowany i remontowany w II poł. XIX w. i pocz. XX w. Wnętrze ozdobione secesyjną polichromią z 1906 r., autorstwa lwowskiego malarza Tadeusza Popiela. Cennym zabytkiem kościoła, odkrytym podczas renowacji w 1997 roku, jest obraz „Wizja św. Jana na Patmos” z 1529 roku, przedstawiający wizerunek Matki Boskiej Apokaliptycznej koronowanej przez anioły, w aureoli słońca. Jest to późnogotycka, środkowa część tryptyku ołtarzowego, którego pozostała część znajduje się w Muzeum Archidiecezjalnym w Przemyślu. Obiekt oparty na tradycyjnej dla świątyń drewnianych konstrukcji, w swej formie i rozplanowaniu nawiązuje do murowanej fary w Rymanowie.
- Zabytkowy cmentarz
- Park dworski
Związani z Klimkówką
[edytuj | edytuj kod]
- Andrzej Bobola (podkomorzy)
- Dymitr z Goraja
- Iwonia z Goraja
- Władysław Grysztar
- Zbigniew Sienieński
- Katarzyna Oleśnicka z d. Gorajska
- Dobiesław Oleśnicki
- Anna Teresa Potocka z Ossolińskich
- Józef Kanty Ossoliński
- Michał Ostaszewski
- Kazimierz Ostaszewski z Zarszyna
- Józef Ostaszewski
- Emma Ostaszewska
- Kazimierz Ostaszewski
- Teofil Wojciech Ostaszewski
- Stanisław Ostaszewski
- Aniela Ostaszewska
- Józef Feliks Ostaszewski
- Izabella Zielińska
- Kazimierz Wais
- Oficerowie WP urodzeni w Klimkówce, ofiary zbrodni katyńskiej w 1940
- kpt. Józef Dubiński (ur. 1896)
- ppor. Józef Nycz (ur. 1908)
- por. Antoni Puchalski (ur. 1896)[16]
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Szlaki piesze – ścieżka spacerowa:
Rymanów-Zdrój – Iwonicz-Zdrój (przez Klimkówkę). Czas przejścia całej ścieżki 2,5 godziny.
Szlaki rowerowe:
Szlak między Zdrojami – 24 km. Pętla: Klimkówka, Rymanów Rymanów-Zdrój, Bałucianka, Iwonicz-Zdrój i powrót do Klimkówki.
Ludzie związani z Klimkówką
[edytuj | edytuj kod]Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 53954
- ↑ Raport o stanie gminy Rymanów za 2021 [online], Biuletyn Informacji Publicznej Rymanów, 2 czerwca 2022, s. 18-19 [dostęp 2022-07-23] (pol.).
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 475 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Informacje o Dymitrze Gorajskim. clab.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-23)].Artykuł Odkrycie w Kraśniku w Kurierze Lubelskim
- ↑ Klemens Mochnacki, "Pamiętnik spiskowca i nauczyciela", w: "Twórczość", zesz. 1, 1950 r.
- ↑ Karol Wild: Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: 1855, s. 88.
- ↑ Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 405.
- ↑ Skorowidz powiatu sanockiego : wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 10.
- ↑ Kazimierz Kling, „Pamiętniki”, Biblioteka Ossolineum, 1942 r., sygn. 17800, str. 108
- ↑ Kazimierz Kling, op. cit.
- ↑ Michał Wenklar (red.): Ziemianie wobec okupacji 1939–1945. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2006, s. 88. ISBN 83-88385-88-7.
- ↑ [1] z historii kościoła w Kombornii
- ↑ Przyrostek –ar w przyswojonych do języka polskiego nazwach niemieckich zakończonych na –er jest już bardzo dobrze poświadczony w staropolskiej antroponimii. W opracowanym przez Pracownię Antroponimiczną Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie, a wydawanym we Wrocławiu Słowniku staropolskich nazw osobowych, obejmującym nazwy osobowe pochodzące ze źródeł z okresu od XII do końca XV w., imion, przezwisk i nazwisk pochodzenia niemieckiego z przyr. –ar jest już bardzo duża liczba. Niemiecki przyrostek –er substytuowany był na gruncie polskim głównie przyrostkami –ar, -(i)erz, -arz. Pochodzenie przyrostka –ar nie zostało do końca wyjaśnione. E. Eggers [Eckhard E g g e r s. Die Phonologie der deutschen Lehnwörter im Altpolnischen bis 1500. Broschiert. 1988] widzi w zjawisku substytucji –er przez –ar tylko niedoskonałość starej ortografii polskiej. Może jest to też zjawisko z zakresu fonologii, gdzie starowysokoniemiecki przyr. -âri na obszarze górnoniemieckim przechodził w –aere. Polskie ucho niemiecki fonem „ae” mogło odbierać zarówno a jak i e. Może też jest jeszcze i inna możliwość, o której pisze E. Kaestner [Erich K a e s t n e r. Die deutschen Lehnwörter im Polnischen, Leipzig. 1939], mianowicie wpływ niemieckich dialektów górno-środkowoniemieckich i śląskich, gdzie fonem ae realizowany jest jak â. Polska Akademia Nauk. Słownik Etymologiczno-Motywacyjny Staropolskich Nazw Osobowych. Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. Część 5. Kraków. 1997. prof. dr hab. Barbara Czopek-Kopciuch
- ↑ Klimkowscy żołnierze walczący o wolność naszego kraju. [dostęp 2014-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 marca 2014)].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 8: Województwo ruskie, Ziemia Przemyska i Sanocka, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1996, ISBN 83-04-04238-X, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Klimkówka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 149.
- Dwór Ostoia w Klimkówce. ostoia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-02)].
| Miasto | |
|---|---|
| Części miasta |
|
| Wsie | |
| Osady | |
| Części wsi |
|
| Przysiółek wsi |
|
| Dawna miejscowość |
