Krosno (wieś w powiecie lidzbarskim)
54°07′52″N 20°10′15″E/54,131111 20,170833| wieś | |
,_panorama.jpg)
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności |
380 |
| Strefa numeracyjna |
55 |
| Kod pocztowy |
11-130[2] |
| Tablice rejestracyjne |
NLI |
| SIMC |
0153838 |
Położenie na mapie gminy Orneta  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu lidzbarskiego  | |
| 54°07′52″N 20°10′15″E/54,131111 20,170833[1]
| |
,_zesp%C3%B3%C5%82_pielgrzymkowy_03.jpg)
,_Drw%C4%99ca_Warmi%C5%84ska.jpg)
Krosno (niem. Crossen, Krossen) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie lidzbarskim, w gminie Orneta, nad Drwęcą Warmińską.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego. Wieś znajduje się w historycznym regionie Warmia.
Do sołectwa Krosno należą też osady (przysiółki): Bludyny, Krosno (osada), Kumasy i Międzyrzecze.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś lokowana była w 1384 przez biskupa warmińskiego Henryka Sorboma na miejscu osady pruskiej. Nazwa wsi pochodzi od nazwiska jej pierwszego właściciela Johanna von Crossen. W 1535 r. właścicielem wsi został Sebastian von Perbant, wicemarszałek dworu biskupa Maurycego Ferbera. Później wieś przeszła w ręce burmistrza Braniewa Jakuba Bartscha, który w 1593 r. ufundował nową kaplicę. W latach 1709–1759 wzniesiono współcześnie istniejący kościół. W czasie wojen napoleońskich w 1807 r. kościół został splądrowany, a okresie I wojny światowej w 1914 r., w czasie ofensywy wojsk rosyjskich, ucierpiał cały zespół pielgrzymkowy, częściowemu zniszczeniu uległa m.in. bazylika.
18 października 1994 w Krośnie utworzona została samodzielna parafia.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Kaplica[edytuj | edytuj kod]
Według legendy w nurcie Drwęcy Warmińskiej znaleziono cudowną figurkę Matki Boskiej wykonaną z alabastru. W pobliżu tego miejsca ok. 1400 r. postawiono drewnianą kaplicę, w której umieszczono otaczaną kultem figurkę. Nową i większą kaplicę z muru pruskiego w 1593 r. wystawił Jakub Bartsch. W roku 1600 ustanowił on fundację mszalną na mocy której wikariusz z Ornety miał odprawiać mszę św. w określone dni. W latach 1710–1714 zmieniono bieg rzeki, aby na miejscu kaplicy, na gruncie stabilnym można było wybudować kościół z obejściami krużgankowymi.
Zespół pielgrzymkowy[edytuj | edytuj kod]
Zespół pielgrzymkowy w Krośnie wzorowany był na znanym założeniu architektonicznym Świętej Lipki. Budowniczym barokowego kościoła był Jan Krzysztof Reimers z Ornety. Budowle zespołu: kościół, obejścia krużgankowe z kaplicami narożnymi i dom księży emerytów wybudowane zostały z czerwonej cegły i pokryte tynkiem. Przedsięwzięcie finansowane było z fundacji założonej przez archiprezbitera Caspara Simonisa z Ornety, który był też sekretarzem kapituły warmińskiej.
Kościół[edytuj | edytuj kod]
Przygotowania do budowy kościoła podjęto w 1709 r., a świątynia wybudowana została w latach 1715–1720. Kościół pw. Nawiedzenia NMP był konsekrowany 8 września 1720 r. Zdobienia fasady kościoła wykonane przez warsztat Krzysztofa Perwangera zakończono około 1760 r. Fasada pokryta została sztukateriami o motywach rokokowych. Nad portalem umieszczono scenę Nawiedzenia, wykonaną także ze stiuku. W niszach fasady figury czterech Ojców Kościoła oraz świętych Piotra i Pawła, wykonane przez Andrzeja Schmidta z Reszla.
Układ wnętrza kościoła nawiązuje do rozwiązania kościoła św. Piotra i Pawła w Krakowie (typ Il Gesu zrealizowany tam był po raz pierwszy w Polsce przez jezuitów). W odróżnieniu od kościoła jezuitów w Krakowie, który ma jednonawowy korpus z rzędami kaplic bocznych, kościół w Krośnie posiada sześć wnęk (miejsca na ołtarze), po trzy z każdej strony nawy. W części wschodniej kościoła prezbiterium, węższe od nawy z dwoma zakrystiami od północy i południa. Nawa podzielona jest na trzy przęsła oraz czwarte węższe od zachodu, mieszczące chór muzyczny.
Na barokowe wyposażenie wnętrza składa się siedem ołtarzy, ambona, empora muzyczna i prospekt organowy. Wymienione elementy wystroju kościoła, z wyjątkiem ambony i ostatniej pary ołtarzy bocznych od strony organów, wykonał w latach 1725–1729 Krzysztof Peucker z Reszla. Obrazy w ołtarzach wykonanych przez Peuckera są pędzla Piotra Kolberga z Pieniężna. Ostatnia para neobarokowych ołtarzy wyszła z warsztatu Wilhelma Biereichla w roku 1847. Ściany wnętrza świątyni pokrywa neorokokowa polichromia wykonana w 1903 r. W ołtarzu głównym znajduje się kopia cudownej figurki Matki Bożej z Dzieciątkiem (oryginał zaginął w 1945 r.).
Obejścia krużgankowe[edytuj | edytuj kod]
Kościół jest otoczony krużgankami z XVIII w., z czterema kaplicami w narożach. Kwadratowe kaplice u podstawy, podobnie jak w Świętej Lipce w części górnej posiadają kopuły zwieńczone latarniami. Krużganki przy dłuższych bokach rozszerzają się tworząc nieco większy dziedziniec od strony zachodniej kościoła. Część wschodnia krużganków zbudowana została w 1726 r., a zachodnia w latach 1750–1758. W bramie zachodniego skrzydła krużganków znajduje się kuta krata z 1768 r. Na skrzydle tym ściana zamykająca dziedziniec zwieńczona jest attyką. Od frontu, nad bramą prowadzącą na dziedziniec przed kościołem znajduje się posąg Chrystusa, a po bokach na krużganku ustawione są figury Apostołów. Drewniane rzeźby wyszły spod dłuta Karla Ludwiga Biereichla w roku 1845. Ze względu na ich naturalne zniszczenie figury zastąpiono kamiennymi kopiami, które wykonał w latach 1927–1935 Franz Threyne z Królewca. Pozostałe skrzydła krużganków posiadają dwuspadowe dachy pokryte czerwoną dachówką. W niszach kaplic zachodnich znajdują się rzeźby św. św. Piotra i Pawła.
Dawny dom księży emerytów[edytuj | edytuj kod]
Od północy przylega konwikt księży, połączony z kościołem nadwieszonym gankiem. Trójskrzydłowy dom księży emerytów wybudowano w latach 1722–1727. Jest to budowla jednopiętrowa, zrealizowana na rzucie zbliżonym do kwadratu, z wewnętrznym dziedzińcem. Na zewnątrz od zachodu znajduje się ryzalit z rokokowym portalem. W czasie I wojny światowej w roku 1914 budynek uległ pożarowi. Wkrótce został jednak odbudowany. Po dewastacji obiektu w 1945 r. zaadaptowano go w roku 1954 na biura i mieszkania PGR. Współcześnie obiekt wykorzystywany jest jako plebania.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Mieszkańcy: w roku 1818 – 67 osób, w 1939 – 319, w 1999 – 189.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 62141
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 630 [zarchiwizowane 2022-10-26].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom IV, (str. 709 – hasło Krosno), Warszawa, 1883.
- Mieczysław Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Agencja Wydawnicza „Remix”, Olsztyn, 1991, ISBN 83-900155-0-1, (str. 256–258).
- Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii, Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn, 1978. (str. 75–83).
- Andrzej Kopiczko, Ustrój i organizacja diecezji warmińskiej w latach 1525–1772, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn, 1993 (str. 188–189, obsługa duszpasterska).
- Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7 s. 113–114
- Andrzej Rzempołuch, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Agencja Wydawnicza „Remix”, Olsztyn, 1992, ISBN 83-900155-1-X. (str. 34–36).
- Jan Chłosta, Słownik Warmii, Wydawnictwo LITTERA, Olsztyn, 2002, ISBN 83-914158-5-6 (str. 189–190).
| Siedziba gminy | |
|---|---|
| Sołectwa | |
| Miejscowości niesołeckie |
