Krześnica
52°39′19″N 14°43′11″E/52,655278 14,719722| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
58 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2023) |
364[2] |
| Strefa numeracyjna |
95 |
| Kod pocztowy |
74-404[3] |
| Tablice rejestracyjne |
ZMY |
| SIMC |
0179944 |
Położenie na mapie gminy Dębno  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu myśliborskiego  | |
| 52°39′19″N 14°43′11″E/52,655278 14,719722[1]
| |
| Strona internetowa | |
Krześnica (do 1945 niem. Wilkersdorf) – wieś w Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie myśliborskim, w gminie Dębno. Według danych z 2023 miejscowość liczyła 364 mieszkańców[4].
Wieś znajdowała się od 1 połowy XIII w. na uposażeniu chwarszczańskich templariuszy i następnie joannitów, od około 1250 na terytorium powstałej Nowej Marchii. Od 1540 Krześnica wchodziła w skład domeny elektora brandenburskiego w Chwarszczanach, następnie stanowiła majątek państwowy do 1945 Od 1945 leży w granicach Polski.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Niemiecka nazwa Willekinesdorf//Wilkersdorf wywodzona jest od[5]:
- imienia preceptora zakonu templariuszy w Niemczech i Polsce Widekinda (Widekinusa), którego imię występuje w dokumencie z 31.12.1262 wydanym w Torgelow i jest tłumaczone w tym przypadku jako Willekin; oboczność w nazwie wynika z oboczności imienia Willekin//Wilker (< Wille),
- + -dorf „wieś”.
Niektórzy historycy negują tłumaczenie imienia preceptora Widekind (Widekinus) jako Willekin[6][7]. Ponadto, Widekind był zwierzchnikiem całej prowincji (Niemcy i Polska) i rezydował nie w Chwarszczanach (które zostały wydzielone z przeoratu niemieckiego w 1291[8]), lecz w Niemczech.
Nazwa na przestrzeni wieków: Willekinesdorp 1262; Willikinsdorf 1295; Wilkersdorff 1460; Wilkersdorf 1822; Wilkersdorf do 1945. Nazwa Krześnica, nadana po 1945 jest rekonstrukcją nazwy pobliskiego strumienia – Kreisnitz, bądź Krustniz[9].
Niektóre źródła niepoprawnie identyfikują Krześnicę ze wsią Velikavetz, wymienianą w 1232 w nadaniach Władysława Odonica na rzecz templariuszy – jest to Wielowieś. Około 1930 Helmut Lüpke zlokalizował miejsce po dawnej komandorii niedaleko dawnego młyna Tempels Klein Mühle opodal Wielowsi; potwierdzili to następnie Hubert Ludat (1931) oraz A. Łosińska i M. Nowacki (1993)[10].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Wieś położona jest 8 km na płd.-wsch. od Kostrzyna nad Odrą.
Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski według Kondrackiego teren, na którym położony jest Krześnica należy do prowincji Niziny Środkowoeuropejskiej, podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego, makroregionu Pojezierze Południowopomorskie oraz w końcowej klasyfikacji do mezoregionu Równina Gorzowska[11].
Historia[edytuj | edytuj kod]
- VIII-poł. X w. – w widłach Odry i dolnej Warty znajduje się odrębna jednostka terytorialna typu plemienneg, prawdopodobnie powiązana z plemieniem Lubuszan. Na północy od osadnictwa grupy cedyńskiej oddzielały ją puszcze mosińska (merica Massen) i smolnicka (merica Smolnitz). Mieszkańcy zajmowali się gospodarką rolniczo-hodowlaną
- 960–972 – książę Mieszko I opanowuje tereny nadodrzańskie, obejmujące obręb późniejszej kasztelani cedyńskiej, ziemię kiniecką i kostrzyńską
- 1005 (lub 1007) – Polska traci zwierzchność nad Pomorzem, w tym również nad terytorium w widłach Odry i dolnej Warty
- 1112-1116 – w wyniku wyprawy Bolesława Krzywoustego, Pomorze Zachodnie uznaje zwierzchność lenną Polski
- Pocz. XIII w. – obszar na północ od linii Noteci-dolnej Warty i zachód od Gwdy w dorzeczu Myśli, Drawy, środkowej Iny, stanowi część składową księstwa pomorskiego; w niewyjaśnionych okolicznościach zostaje przejęty przez księcia wielkopolskiego Władysława Laskonogiego, a następnie jego bratanka, Władysława Odonica
- 1250 – margrabiowie brandenburscy z dynastii Askańczyków rozpoczynają ekspansję na wschód od Odry; z zajmowanych kolejno obszarów powstaje z czasem Nowa Marchia
- 31.12.1262 – wzmianka w dokumentach templariuszy pod nazwą Willekinesdorp; Jan i Otton z dynastii askańskiej zawierają ugodę z Widekindem (Widekinusem), mistrzem templariuszy w Niemczech i krajach słowiańskich, na mocy którego templariusze w zamian za zrzeczenie się praw do miejscowości leżących przy drodze do Gorzowa (oppidum – prawdopodobnie przedlokacyjna osada targowa pod Kostrzynem, Kłośnica, Warniki, Dąbroszyn, Pudignowe i Witnica) oraz dóbr komandorii w Myśliborzu, otrzymują potwierdzenie posiadania komandorii chwarszczańskiej wraz z dziesięcioma wsiami (Bogusław, Carkzowe?, Cychry, Dargomyśl, Dębno, Gudzisz, Krześnica, Nyvik?, Oborzany, Sarbinowo). Formą zadośćuczynienia jest dodatkowo wieś Kaleńsko w ziemi kostrzyńskiej, będąca wcześniej w posiadaniu rycerskim[12].
- 02.05.1312 – rozwiązanie zakonu templariuszy bullą Ad providam papieża Klemensa V
- 1312 – posiadłości templariuszy na obszarze Marchii zajmują margrabiowie brandenburscy
- 1318 – w układzie zawartym w Cremmen, negocjowanym przez przedstawicieli przeora niemieckiego Pawła z Modeny i Leonarda de Tiburtis, margrabiowie brandenburscy potwierdzili joannitom posiadanie dóbr templariuszy
- 1320-1323 – po wygaśnięciu dynastii askańskiej, Nowa Marchia przejściowo przechodzi we władanie książąt pomorskich
- 1323 – władzę w Nowej Marchii obejmują Wittelsbachowie
- 02.04.1335 – w Chwarszczanach wymienia się joannitów jako właścicieli[13]
- 1402-1454/55 – ziemie Nowej Marchii pod rządami zakonu krzyżackiego.
- 1433-34 – zbrojne najazdy dokonane przez wójta krzyżackiego Henryka von Rabenstein na dwór chwarszczański i konfiskata mienia komandorii
- 1434 – zaangażowanie w spór najwyższych władz świeckich i kościelnych kończy spór komandorii chwarszczańskiej z zakonem krzyżackim wydaniem wyroku korzystnego dla joannitów
- 1535-1571 – za rządów Jana kostrzyńskiego Nowa Marchia staje się niezależnym państwem w ramach Świętego Cesarstwa Rzymskiego
- 1538 – margrabia Jan kostrzyński oficjalnie wprowadza na terenie Nowej Marchii luteranizm jako religię obowiązującą
- 15.06.1540 – komandoria Chwarszczany przejęta przez margrabiego Jana z Kostrzyna od joannitów, którzy zostają zmuszeni do przeniesienia konwentu do Świdwina. W Chwarszczanach zorganizowano siedzibę domeny państwowej, w skład której wchodzi również wieś Krześnica
- 1629 – jako lennik wsi Krześnica występuje Kurt von Stör[14]
- 1618-1648 (wojna trzydziestoletnia) – zniszczenia wsi w wyniku działań wojennych; kilkukrotnie grabiona przez wojska cesarskie, jak i szwedzkie
- 1632 – kościół staje się filialnym parafii w Sarbinowie[14]
- 1701 – powstanie Królestwa Prus
- 1718 – wieś liczy 16 pełnych gospodarzy, 12 zagrodników, którzy uprawiają 45 łanów ziemi. Folwark liczy 12 łanów. We wsi są 2 karczmy[14]
- 15.08.1758 – Krześnica zostaje spalona (34 domy, 31 stodół i 41 stajni) przez pustoszące okolice oddziały rosyjskie (kozaków)[14]
- 25.08.1758 – prusko-rosyjska bitwa pod Sarbinowem (Zorndorf); zniszczeniu ulega kościół i pozostałe zagrody wiejskie
- Po 1758 – odbudowa wsi. Fryderyk II z kasy domeny chwarszczańskiej nakazuje wyasygnować na pomoc 1604 talary. Podniesiona ze zniszczeń wieś dzieli się na „przednią” i „tylną”, zamieszkuje ją 20 chłopów i 50 zagrodników oraz liczy ona pewną liczbę małych gospodarstw[14].
| Niemiecka nazwa | Obiekt | Położenie | Polska nazwa |
|---|---|---|---|
| Chausseekolonie (Neu Wilkersdorf) | kolonia | 3 km na płd.-wsch. | Krześniczka[15] |
- 1806-1807 – Nowa Marchia pod okupacją wojsk napoleońskich; na mocy traktatu w Tylży w dniu 12.07.1807 wojska francuskie opuszczają terytorium państwa pruskiego z wyjątkiem niektórych ważniejszych twierdz, pod warunkiem spłaty bądź zabezpieczenia nałożonej na Prusy kontrybucji wojennej
- 1807-1811 – reformy gospodarcze Steina- Hardenberga dotyczące zniesienia poddaństwa chłopów w Prusach
- 1815-1818 – reformy administracyjne Prus zmieniają strukturę Nowej Marchii; wieś należy do powiatu Kostrzyn, w rejencji frankfurckiej, w prowincji brandenburskiej
- 1836 (1839) – w związku z likwidacją powiatu Kostrzyn[16], wieś przechodzi do powiatu Chojna, w rejencji frankfurckiej, w prowincji brandenburskiej
- 1871-1918 – Nowa Marchia w ramach zjednoczonej Drugiej Rzeszy Niemieckiej
- 1890-1892 – zbudowany zostaje nowy kościół
- 1900 – wieś posiada 2000 mórg ziemi, domena państwowa również około 2000 mórg, zaś 300 mórg jest własnością kościelną[14]
- 1927 – Krześnica opisana w katalogu zabytków powiatu chojeńskiego; liczy 877 mieszkańców, 1529 ha powierzchni, dobra folwarczne 39,5 ha z zatrudnieniem 151 osób. Razem we wsi zamieszkiwało 1028 mieszkańców
- 31.01.1945 – zajęcie przez wojska 2 Armii Pancernej 1 Frontu Białoruskiego. Zniszczeniu ulega kościół.
| Właściciel | Lata |
|---|---|
| Zakon Templariuszy | 1232-1312 |
| Margrabiowie brandenburscy | 1312-1318 |
| Zakon Joannitów | 1318-1540 |
| Margrabiowie brandenburscy, królowie Prus, państwo niemieckie [w domenie Chwarszczany] |
1540-1945 |
Ludność[edytuj | edytuj kod]
Ludność w ostatnich 3 stuleciach[17][18][19][20]:
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Struktura działalności gospodarczej na dzień 31.10.2004[9]:
| Dział | Ilość |
|---|---|
| Produkcja | 1 |
| Transport | 1 |
| Handel | 1 |
| Usługi | 1 |
W Krześnicy funkcjonują 63 gospodarstwa rolne o łącznej powierzchni 835,95 ha, nastawione na produkcję zbóż (żyto, pszenica, owies, jęczmień i pszenica) oraz hodowlę trzody chlewnej i bydła. Jest to rolnictwo tradycyjne, brak jest gospodarstw nastawionych na produkcję ekologiczną.
Struktura gospodarstw indywidualnych:
| Użytki rolne | Pow. w ha |
|---|---|
| Orne | 764,78 |
| Zielone | 56,89 |
| Lasy | 0,15 |
| Razem | 821,82 |
Powierzchnia gospodarstw:
| Pow. w ha | Ilość |
|---|---|
| 1-5 | 24 |
| 5-10 | 14 |
| 10-20 | 16 |
| 20-50 | 5 |
| 50-100 | 3 |
| >100 | 1 |
Organizacje i instytucje[edytuj | edytuj kod]
- Sołectwo Krześnica – ogół mieszkańców wsi Krześnica stanowi Samorząd Mieszkańców Sołectwa
- Ochotnicza straż pożarna – założona 6 kwietnia 1946 przez Mikołaja Strelczuka, następnie naczelnika OSP (do 1950)
- Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich w Krześnicy – założone 3 marca 1948 przez Leokadię Morawską, następnie przewodniczącą (rolniczka, żona osadnika wojskowego); koło liczyło 16 członkiń. Kolejne przewodniczące: 1969-70 Barbara Małek, 1970-73 Mariannę Kożuszek, 1973-1985 Alina Zagórowska, 1985-1988 Maria Nowak, 1988-? Zofia Płońska,?-1998 Bożena Szczepaniak, 1998-obecnie Maria Zagorowska. Celem działalności jest wypożyczanie sprzętu gospodarstwa domowego, organizowanie imprez okolicznościowych dla społeczności wiejskiej. 29 września 2000 koło zostało zarejestrowane jako „Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich w Krześnicy”.
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
Dzieci uczęszczają do szkoły podstawowej w Sarbinowie, natomiast młodzież do Gimnazjum Publicznego w Dębnie lub Smolnicy.
Szkoła Podstawowa w Krześnicy powstała w 1946 w budynku nr 33, w systemie 3-klasowym, następnie 4-klasowym do 1960, potem 8-klasowym. Ze względu na powiększenie liczby uczniów, zajęcia prowadzono w 3 budynkach. W 1950 do szkoły uczęszczało 85 uczniów, nauczało 5 nauczycieli[21]. Długoletnim dyrektorem był Aleksander Braczkowski. Po jego przejściu na emeryturę w 1972 dyrektorem szkoły została Gabriela Migdał. Szkołę zlikwidowano w 1976, a uczniów przeniesiono do szkoły w Sarbinowie[9].
Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]
- Kaplica pw. Matki Bożej Królowej Polski – dawna kaplica cmentarna, poświęcona jako kościół 15.06.1974, odnowiona w 2003
Średniowieczny kościół znajdował się na wschód od cmentarza. Rozebrany, na jego miejscu w latach 1890–1892 zbudowano nową świątynię z głazów narzutowych, która istniała do 1945 W czasie działań wojennych częściowo zburzona, uszkodzona została wieża i pokrycie dachowe. Kościół nie został odbudowany.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 63374
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-07].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 635 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Urząd Miasta i Gminy Dębno, Dane Statystyczne. [dostęp 2013-09-19].
- ↑ Nazwy miejscowe Polski: historia – pochodzenie – zmiany. Kazimierz Rymut (red.). T. V. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, 1996, s. 396. ISBN 83-85579-29-X.
- ↑ Karty z dziejów Dębna. Dębno: PPH „Zapol” Dmochowski Sobczyk, 2005, s. 77. ISBN 83-60140-35-9.
- ↑ Nos frater widekinus, domorum militie templi in alemania et slauia preceptor (...). Adolph Friedrich Riedel: Codex diplomaticus Brandenburgensis: Sammlung der Urkunden, Chroniken und sonstigen Quellenschriften für die Geschichte der Mark Brandenburg und ihrer Regenten. T. I. Morin, 1843, s. 70.
- ↑ Maria Starnawska: Między Jerozolimą a Łukowem. Zakony krzyżowe na ziemiach polskich w średniowieczu. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2006, s. 59. ISBN 83-7181-426-7.
- ↑ a b c Plan Rozwoju Wsi Krześnica, Załącznik 4 do uchwały Nr XVIII/117/2007 Rady Miejskiej z dnia 6 grudnia 2007.
- ↑ Maria Starnawska: Między Jerozolimą a Łukowem. Zakony krzyżowe na ziemiach polskich w średniowieczu. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2006, s. 56. ISBN 83-7181-426-7.
- ↑ Karty z dziejów Dębna. Dębno: PPH „Zapol” Dmochowski Sobczyk, 2005, s. 25. ISBN 83-60140-35-9.
- ↑ Adolph Friedrich Riedel: Codex diplomaticus Brandenburgensis. T. XIX. Morin, 1860, s. 5–6.
- ↑ Adolph Friedrich Riedel: Codex diplomaticus Brandenburgensis. T. XIX. Morin, 1860, s. 196–197.
- ↑ a b c d e f Karty z dziejów Dębna. Dębno: PPH „Zapol” Dmochowski Sobczyk, 2005, s. 78. ISBN 83-60140-35-9.
- ↑ GenWiki-Neu Wilkersdorf. [dostęp 2010-06-12].
- ↑ Powiat kostrzyński rozwiązano w 1836, lecz na skutek protestów junkrów król Fryderyk Wilhelm III zawiesił rozporządzenie i dopiero w 1839 ostatecznie rozwiązał powiat, pozostawiając w Kostrzynie ekspozyturę Landratury w Chojnie, która stanowiła organ zwierzchni dla południowej części powiatu chojeńskiego. Kostrzyn nad Odrą. Dzieje dawne i nowe. Jerzy Marczewski (red.). Poznań: Instytut Zachodni, 1991, s. 252. ISBN 83-85003-58-4.
- ↑ Friedrich Wilhelm August Bratring: Statistisch-topographische Beschreibung der gesammten Mark Brandenburg: Für Statistiker, Geschäftsmänner, bes. für Kameralisten. Die Neumark. Berlin: Friedrich Maurer, 1809, s. 125.
- ↑ Leopold Krugg: Neues topographisch-statistisch-geographisches Wörterbuch des Preussischen Staats. T. 5. Halle: Karl August Kümmel, 1823, s. 159.
- ↑ Topographische Uebersicht des Appellationsgerichts-Departements Frankfurt a/O: Zusammengestellt von Güthlein. Gustav Harnecker & Co., 1856, s. 17.
- ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte. [dostęp 2010-05-20].
- ↑ Karty z dziejów Dębna. Dębno: PPH „Zapol” Dmochowski Sobczyk, 2005, s. 150. ISBN 83-60140-35-9.
