Kasztelania
 |
Ten artykuł należy dopracować: przedstawiono sytuację tylko z polskiej perspektywy – artykuł powinien być przekrojowy. Pomóż go poprawić. |
Kasztelania, okręg grodowy – jednostka administracyjna podziału terytorialnego średniego szczebla w średniowiecznej Polsce wchodząca w skład danej ziemi lub prowincji, ośrodkiem kasztelanii był kasztel (zamek, znaczący gród lub dwór obronny); kasztelania odpowiadała późniejszemu (od XV w.) powiatowi.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W XII, XIII i początkach XIV wieku kasztelania stanowiła podstawową jednostkę administracyjną zastępującą dawne okręgi grodowe i opola[1]. Kompetencje kasztelana były początkowo bardzo szerokie, sprawował władzę administracyjną, wojskową i sądowniczą w imieniu panującego. Zmniejszenie roli administracyjnej kasztelanii nastąpiło w XIV wieku w związku z reformami Władysława Łokietka dostosowującymi model zarządu terytorialnego do potrzeb odrodzonej monarchii[2]. Funkcje administracyjno-gospodarcze kasztelanów przejęli wówczas starostowie, a sądowe – sądy ziemskie obejmujące swoją działalnością powstające wtedy powiaty[3]. Urzędnikiem sprawującym zarząd nad takim okręgiem grodowym był kasztelan. W epoce nowożytnej, kasztelan posiadał niewielkie kompetencje[4]. Kasztelanowie stali się dostojnikami bez władzy. Mimo braku realnych uprawnień zabiegano o tę godność, a kasztelanowie zasiadali w Senacie.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ opole łac. vicina jednostka administracyjna, i sądownicza (od XIII. w., prawo książęce), później kasztelania; w obrębie opola wszyscy są sąsiadami, opole poświadcza stan prawny ziemi; odpowiadało solidarnie za zbrodnie popełniane w jego obrębie; obowiązane było do «śladu», tj. do pościgu za zbrodniarzem [w:] Jacek S. Matuszewski. Vicinia id est. poszukiwania alternatywnej koncepcji staropolskiego opola. 1991. s. 223.
- ↑ Alicja Szymczakowa, Nowe urzędy kasztelańskie w Łęczyckiem i Sieradzkiem (XIV-XVw.), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, 2, 1981, s. 130.
- ↑ Guldon Zenon: Podziały administracyjne Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w XIII-XIV wieku: Warszawa, Poznań : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974
- ↑ Stanisław Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, 2003, s. 215, ISBN 83-08-03272-9.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Kasztelania, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 902.
- Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska, t. III, hasło: Kasztelan, Kasztelanja, Warszawa: Druk P. Laskauera i W. Babickiego, 1900.