Poprawność polityczna

Poprawność polityczna – sposób używania języka w dyskursie publicznym, którego deklarowanym celem jest zachowanie szacunku oraz tolerancji wobec przeciwnika w dyskusji.

Koncepcja znaczenia

Poprawność polityczna ma w zamierzeniu polegać na unikaniu w dyskursie publicznym stosowania obraźliwych słów i zwrotów oraz zastępowaniu ich wyrażeniami bardziej neutralnymi. Obejmuje również samoograniczanie w posługiwaniu się symbolami i określeniami, które potencjalnie mogłyby naruszać uczucia niektórych grup społecznych.

Jej celem jest obniżenie poziomu antyspołecznych uprzedzeń i dyskryminacji danych grup społecznych. Używanie zwrotów bardziej neutralnych może być także motywowane chęcią uniknięcia protekcjonalności i respektowania godności osób, do których odnoszą się pejoratywne określenia.

Poprawność polityczna opiera się na założeniu, że stosowanie obraźliwego, atakującego języka przyczynia się do zwiększenia poziomu uprzedzeń oraz wyrządza krzywdę przedstawicielom dyskryminowanych grup.

Poprawność polityczna nie jest skodyfikowanym ani spójnym zbiorem zasad, których przestrzegania broni jakaś instytucja, lecz zjawiskiem społecznym występującym w dyskursie publicznym.

Poprawność polityczna a wolność wyrażania przekonań

Kanony poprawności politycznej wprowadzane są przez jej zwolenników do dyskursu publicznego jako norma obyczajowa. Zjawisko to spotyka się z negatywnym odbiorem środowisk konserwatywnych postrzegających je jako zakaz krytyki określonych grup, wynikający z ich pochodzenia, historii, kultury lub zachowania. W polskich realiach dotyczy to w szczególności krytyki Niemców lub Żydów. Poprawność polityczna przez krytyków bywa określana mianem cenzury lub neocenzury.

Krytyka koncepcji poprawności politycznej

Krytycy poprawności politycznej twierdzą, iż zbyt „delikatne” postępowanie wobec mniejszości wywołuje niechęć reszty społeczeństwa do wyżej wymienionych, ogół społeczeństwa może bowiem uznać, że mniejszościom przysługują przywileje. Niektóre osoby, szczególnie o poglądach konserwatywnych porównują poprawność polityczną do nowomowy.

Niektórzy językoznawcy zwracają uwagę na niewłaściwe stosowanie zasad politycznej poprawności w odniesieniu do określeń niemających w danej kulturze negatywnych konotacji. Językoznawca Jerzy Bralczyk uważa, że nie należy usuwać z języka tradycyjnych słów na określenie narodowości, ale używać ich w pozytywnym kontekście. Przykładem jest słowo Murzyn określające człowieka o czarnym kolorze skóry. Jeszcze kilkanaście lat temu było ono w języku polskim całkowicie neutralne, dziś niektórzy sugerują zastępowanie go przez słowo „czarnoskóry”, choć nie wszystkim kojarzy się ono pejoratywnie.

Bezkrytyczne stosowanie zasad politycznej poprawności, według jej krytyków, może prowadzić do zubożenia języka przez wyrugowanie tradycyjnych słów i sformułowań, którym przypisano domniemane znaczenie wartościujące lub pejoratywne.

Przykłady zastosowania

Logo drużyny Cleveland Indians zwane „Chief Wahoo” (Wódz Wahoo) było uważane za niepoprawne politycznie przez wiele osób, szczególnie przez Indian. W 1973 logo zostało przerysowane tak, by było bardziej poprawne politycznie, ale także to poprawione logo wzbudza kontrowersje.

Unikalnym w skali świata problemem jest obecność dwóch nazw Macedonii – większość państw używa w stosunkach dyplomatycznych nazwy Republika Macedonii. Alternatywna nazwa Była Jugosłowiańska Republika Macedonii została wypracowana w wyniku działań m.in. władz Grecji, na terytorium której leżą: region Macedonia i część krainy historycznej o nazwie Macedonia. Istotą poprawności politycznej, mającej skłaniać do stosowania tej drugiej nazwy, są liczne kontrowersje, głównie wobec stosowania określenia Macedończycy zarówno dla słowiańskiego narodu, jaki i zamieszkującej Grecję grupy etnicznej (zob. Macedonia - nazwa).

Zobacz też

• akcja afirmatywna
• mowa nienawiści
• nowomowa
• zbrodnie nienawiści