Poprawność polityczna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Poprawność polityczna (ang. political correctness) – sposób używania języka w dyskursie publicznym, którego deklarowanym celem jest zachowanie szacunku oraz tolerancji wobec członków mniejszości[1], w szczególności wobec grup dyskryminowanych[2]. Współczesne znaczenie tego terminu zostało ukształtowane przez debatę pomiędzy konserwatystami (np. Allan Bloom, Dinesh D’Souza) a przedstawicielami nowej lewicy w USA w latach 80. XX wieku[3].

W Wielkiej Brytanii i USA termin na ogół funkcjonuje jako określenie o negatywnych konotacjach[4]. Od lat 90. XX wieku stosowany jest przez osoby o prawicowych poglądach, jako rodzaj krytyki działań mających na celu walkę z seksizmem, rasizmem, homofobią[5].

Koncepcja znaczenia[edytuj | edytuj kod]

Poprawność polityczna ma polegać na unikaniu w dyskursie publicznym stosowania obraźliwych słów i zwrotów oraz zastępowaniu ich wyrażeniami bardziej neutralnymi. Obejmuje również samoograniczanie w posługiwaniu się symbolami i określeniami, które mogą wykluczać, marginalizować lub obrażać dyskryminowane grupy społeczne[6].

Celem jej stosowania może być obniżenie poziomu antyspołecznych uprzedzeń i dyskryminacji danych grup społecznych. Używanie zwrotów bardziej neutralnych może być także motywowane chęcią uniknięcia protekcjonalności i respektowania godności osób, do których odnoszą się pejoratywne określenia. Poprawność polityczna opiera się na zaczerpniętym m.in. od B. L. Whorfa założeniu, że język wpływa na rzeczywistość, a stosowanie obraźliwego, atakującego języka, przyczynia się do zwiększenia poziomu uprzedzeń i wpływa na postawy wobec dyskryminowanych grup[7].

Poprawność polityczna ma na celu unikanie zwrotów, które mogą być uznawane za obraźliwe lub nacechowane negatywnie. Określenia tego rodzaju bywają zastępowane eufemizmami[8]. W przypadku niektórych języków poprawność polityczna objawia się próbami wprowadzania feminatywów, żeńskich odpowiedników męskich nazw zawodów[8]. Z perspektywy lingwistycznej działania te można uznać za formę preskryptywizmu, gdyż ich celem jest wywarcie pewnego wpływu na zachowania językowe (w tym przypadku nie chodzi jednak o tzw. poprawność językową)[9].

Krytyka koncepcji poprawności politycznej[edytuj | edytuj kod]

Niektóre osoby, szczególnie o poglądach konserwatywnych, porównują poprawność polityczną do nowomowy[10]. Spotyka się ona z negatywnym odbiorem tych środowisk przez postrzeganie jej jako zakazu krytyki określonych grup, wynikający z ich pochodzenia, historii, kultury lub zachowania. Poprawność polityczna przez krytyków bywa określana mianem cenzury[11] lub neocenzury[12].

Niektórzy językoznawcy zwracają uwagę na niewłaściwe stosowanie zasad politycznej poprawności w odniesieniu do określeń niemających w danej kulturze negatywnych konotacji[13]. Jerzy Bralczyk uważa, że nie należy usuwać z języka tradycyjnych słów na określenie narodowości, ale używać ich w pozytywnym kontekście[14].

Przykłady zastosowania[edytuj | edytuj kod]

Logo drużyny Cleveland Indians zwane „Chief Wahoo” (Wódz Wahoo) było uważane za niepoprawne politycznie przez wiele osób, szczególnie przez rdzennych Amerykanów. W 1973 logo zostało przerysowane tak, by było bardziej poprawne politycznie[15], ale także to poprawione logo wzbudza kontrowersje[16].

Wyjątkowym w skali świata problemem była obecność dwóch nazw Macedonii – większość państw używa w stosunkach dyplomatycznych nazwy Republika Macedonii. Alternatywna nazwa „Była Jugosłowiańska Republika Macedonii” została wypracowana w wyniku działań m.in. władz Grecji, na terytorium której leżą: region Macedonia i część krainy historycznej o nazwie Macedonia. Istotą poprawności politycznej, mającej skłaniać do stosowania tej drugiej nazwy, są liczne kontrowersje, głównie w kwestii stosowania oznaczenia „Macedończycy” zarówno na określenie narodu słowiańskiego, jak i zamieszkującej Grecję grupy etnicznej (zob. Macedonia - nazwa)[17][18].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ poprawność polityczna – Słownik języka polskiego PWN, sjp.pwn.pl [dostęp 2019-01-08] (pol.).
  2. ↑ poprawność polityczna, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2017-11-26].
  3. ↑ Hughes 2011 ↓, s. 67.
  4. ↑ Hughes 2011 ↓, s. 69.
  5. ↑ Kohl 1992 ↓, s. 1.
  6. ↑ Political Correctness (ang.). English Oxford Living Dictionaries. [dostęp 2018-01-17].
  7. ↑ Watt 2009 ↓, s. 161.
  8. ↑ a b David 2017 ↓.
  9. ↑ Paul Baker, Sibonile Ellece, Key Terms in Discourse Analysis, A&C Black, 2011, s. 102, ISBN 978-1-84706-321-2 (ang.).
  10. ↑ Schmidt M. The Orwellian Language of Big Government, NTUF Policy Paper 152
  11. ↑ Poprawność polityczna – legalna cenzura, liberte.pl, 21 kwietnia 2010 [dostęp 2021-04-06] [zarchiwizowane z adresu 2010-04-21].
  12. ↑ Andrzej Zwoliński, Nowa nowomowa, opoka.org.pl [dostęp 2021-04-06] (pol.).
  13. ↑ Jan Grzenia, Lapończycy czy Samowie?, Poradnia językowa PWN, sjp.pwn.pl, 11 maja 2005 [dostęp 2019-01-18].
  14. ↑ Jerzy Bralczyk, Ukrainiec, Poradnia językowa PWN, sjp.pwn.pl, 7 listopada 2002 [dostęp 2019-01-18].
  15. ↑ Rochelle Steinhaus,The Real Chief Wahoo?, Court TV Online, July 31, 2001. Accessed June 19, 2007.
  16. ↑ Filip Bondy, Selig's uncivil wrong, NY Daily News, March 8, 2007. Accessed June 19, 2007.
  17. ↑ Macedonia. Słownik Języka Polskiego PWN[1].
  18. ↑ Wayne Madsen. What’s in a Name? Political Correctness. Strategic Culture Foundation

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Geoffrey Hughes: Political Correctness: a History of Semantics and Culture. Hoboken: 2011. ISBN 978-1-4443-6029-5.
  • Herbert Kohl. Uncommon Differences: On Political Correctness, Core Curriculum and Democracy in Education. „The Lion and the Unicorn”. Volume 16, Number 1, 1992. DOI: 10.1353/uni.0.0216 (ang.). 
  • Dominic Watt: Political Correctness. W: Siobhan Chapman: Key ideas in linguistics and the philosophy of language. Edinburgh: 2009. OCLC 932573959.
  • Jaroslav David: POLITICKÁ KOREKTNOST. W: Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová: Nový encyklopedický slovník češtiny. 2017. (cz.)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Poprawność_polityczna&oldid=67142555”