Rozdział Kościoła od państwa

Krucyfiks w Sali Posiedzeń Sejmu (2011)

Rozdział Kościoła od państwa, rozdział państwa od Kościoła, rozdział Kościoła i państwa, rozdział państwa i religii – doktryna zakładająca rozdzielenie działalności organizacji religijnych i instytucji państwa oraz oparty na niej model ustrojowy państwa. Koncepcja ta była wielokrotnie przedmiotem debat w historii. Termin "Kościół" odnosi się do różnych dominujących wyznań chrześcijańskich w Europie lub innych wyznań (religii) na innych kontynentach. Skutkiem rozdziału Kościoła i państwa jest zwykle świeckość państwa.

Historia

W czasach przedchrześcijańskich rozdział pomiędzy kościołem i państwem nie miał miejsca. Religia była nierozerwalnym aspektem życia społeczności. W monarchiach władca nierzadko był jednocześnie najwyższym kapłanem, a niekiedy nawet bywał uznawany za istotę boską, przykładem czego może być deifikacja niektórych z cesarzy rzymskich. Odmowa uznania boskości władców Rzymu przez wczesnych chrześcijan stała się jedną z przyczyn prześladowań nowej religii.

Obecnie zasada separacji dominuje we wzajemnych relacjach pomiędzy państwem i Kościołem w krajach zachodnich. Istnieją jednak modele – szczególnie w państwach wyznaniowych, np. w Iranie – które zasady rozdziału nie przyjmują.

W Stanach Zjednoczonych

W Stanach Zjednoczonych separacja państwa od Kościoła jest dokonana za pomocą pierwszej poprawki do konstytucji, tzw. Establishment Clause z 1791 r. Termin "rozdział Kościoła od państwa" pojawia się po raz pierwszy nie w konstytucji USA, ale w liście prezydenta USA Thomasa Jeffersona do stowarzyszenia baptystów okręgu Danbury (Danbury Baptists) z 1802 r.

W Unii Europejskiej

W Unii Europejskiej funkcjonują 3 modele stosunków między państwem a wspólnotami religijnymi.

1. Ostra separacja. Taki model występuje np. w prawodawstwie Francji i jej konstytucyjnej zasady świeckości państwa (vide laicyzm). Organizacje religijne traktowane są na równi z innymi organizacjami i nie stoją ponad prawem. Formalno-prawny status organizacji religijnych to rola prywatnych stowarzyszeń kultowych. Obecna polityka osłabia te tendencje, niemniej religię nadal traktuje się jako sprawę sfery prywatnej, a jej wspólnotowy charakter nie jest widziany jako przyczyna do jej wspierania.
2. Przyjazny rozdział. Model ten występuje w prawie wyznaniowym krajów i regionów obszaru języka niemieckiego (Niemcy, Austria, Lotaryngia, francuska Alzacja), w krajach romańskich (Włochy, Hiszpania, Portugalia) i w Polsce. Podstawą są dwustronne umowy o charakterze konkordatowym, określające stosunki państwa z Kościołami w duchu omówienia zasad współpracy. Państwo, mimo że nie identyfikuje się z żadnym z wyznań, w konstytucji niekiedy zawiera odniesienie do Boga (tzw. invocatio Dei). Państwo kieruje się zasadą nieidentyfikacji z określonymi wspólnotami wyznaniowymi, respektuje ich niezależność i autonomię, gwarantuje wolność przekonań i praktyk religijnych. Treścią umów prawnych między państwem a Kościołem są sprawy edukacji (funkcjonowanie kościelnego szkolnictwa wyższego, konfesyjnych szkół średnich, podstawowych i przedszkoli) oraz niekiedy nauka religii w szkołach publicznych, a ponadto sprawy własnościowe i stosunki z władzami religijnymi.
3. Zespolenie. Formalnie nie istnieje rozdział Kościoła od państwa w Wielkiej Brytanii i Danii (kraje tradycyjnie protestanckie) oraz w prawosławnej Grecji. Model stosunków między państwem a Kościołem zbliżony jest w nich do modelu państwa wyznaniowego lub modelu Kościoła państwowego (np. Kościół Anglii ma charakter państwowy). Kościelne instytucje prawne i systemy finansowe w tych państwach są zależne od państwa, a decyzje polityczne państwa ingerują w wewnętrzne sprawy Kościoła. Uważa się, że obecnie (tj. w pierwszej połowie XXI wieku) powiązania te ulegają zmianie.

Krytyka

Na przestrzeni wieków, Kościół katolicki wypowiadał się na temat rozdziału państwa od Kościoła w sposób jednoznaczny:

Herezją jest stwierdzenie, iż Kościół ma być oddzielony od państwa, a państwo od Kościoła.

Zobacz też

• Antyklerykalizm
• Ateizm państwowy
• Bezstronność religijna, światopoglądowa i filozoficzna władz publicznych
• Finansowanie związków wyznaniowych
• Laicyzm
• Neutralność światopoglądowa państwa
• Państwo świeckie
• Prawo wyznaniowe
• Rozdział Kościoła od państwa we Francji w 1905 r.
• Sekularyzacja

Linki zewnętrzne

• Rozdział Kościoła od państwa – artykuł Wiesława Jaszczyńskiego w serwisie racjonalista.pl
• Artykuł Kościoły w Unii Europejskiej w serwisie Katolickiej Agencji Informacyjnej ekai.pl
• Zasada rozdziału kościoła od państwa w polskim prawie i praktyce politycznej – artykuł Pawła Boreckiego w serwisie racjonalista.pl
• Kościół a państwo w serwisie Opus Dei