Dyneburg

Dyneburg

Daugavpils

Herb Flaga
Państwo	Łotwa
Region	Dyneburg
Burmistrz	Jānis Lāčplēsis
Powierzchnia	72,5 km²
Wysokość	105 m n.p.m.
Populacja (2012) • liczba ludności • gęstość	102 338 1412 os./km²
Kod pocztowy	5401–5465
Położenie na mapie Łotwy Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:city}
Strona internetowa

{{Miejscowość infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | współrzędne = Nieznane pola: "sekundN", "sekundE", "stopniN", "minutE", "stopniE" oraz "minutN".

Dyneburg w 1912 r., z lewej polski kościół Niepokalanego Poczęcia NMP

Plan Dyneburga z 1655 roku

Dyneburg (łot. Daugavpils, ros. Даугавпилс lub Динабург, Dinaburg, lit. Daugpilis, niem. Dünaburg, dawniej pol. Dyneburg, z czasem za tłumaczeniem nazwy rosyjskiej używano też: Dźwińsk lub Dźwinów, biał. Дынабург, Дзвінск, Dzwinsk, ros. Двинcк, Dwinsk, 1656–1667 Борисоглебск, Borisoglebsk; jidysz דינאבורג, דענענבורג; Denenburg lub Dineburg; także: דװינסק, Dwinsk; fiń. Väinänlinna) – miasto na Łotwie, w południowo-wschodniej części kraju, nad Dźwiną (nazwa w języku łotewskim oznacza zamek nad Daugavą, tj. Dźwiną), miasto wydzielone, drugie co do wielkości miasto Łotwy, stolica i centrum naukowe, przemysłowe i kulturalne Łatgalii (b. Inflant Polskich). W 1956 do miasta przyłączono położone na lewym brzegu (kurlandzkim) miasteczko Grzywa. Główny ośrodek Polaków na Łotwie; większość mieszkańców miasta stanowi ludność rosyjskojęzyczna (w tym Rosjanie, Białorusini) oraz Polacy, natomiast Łotysze to ok. 17% mieszkańców.

Historia

W państwie zakonnym

Pierwszy zamek o nazwie Dinaburg zbudował około 1275 Ernst von Rassburg z zakonu kawalerów mieczowych. Warownia w 1277 została zaatakowana przez Litwinów na czele z Trojdenem, którzy próbowali ją bez powodzenia zdobyć. W XIV wieku zamek został rozbudowany przez zakon krzyżacki. W 1481 zamek został zdobyty przez moskiewskie wojska Iwana III.

W Rzeczypospolitej

W 1559 r. zamek został oddany w zastaw królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi. Po sekularyzacji zakonu Dyneburg w latach 1559–1772 znajdował się w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jako stolica Inflant Polskich. Najpierw był stolicą powiatu dyneburskiego. W 1577 r. stary krzyżacki zamek Dyneburg został zdobyty przez wojska moskiewskie Iwana Groźnego, który wkrótce wybudował bastionowy szaniec około 19 km w dół rzeki Dźwiny.

Po odzyskaniu Inflant przez Polskę w pobliżu moskiewskiego szańca król Stefan Batory w 1582 r. lokował nowe miasto Dyneburg, któremu nadał prawo magdeburskie oraz wybudował nową twierdzę. W 1625 r. powstało w mieście kolegium jezuitów, będące pierwszą szkołą w regionie. Obok kolegium powstał kościół. W 1652 sejm wydał konstytucję o ufortyfikowaniu miasta, a projekt powstał z inicjatywy króla Jana Kazimierza. W 1655 r. miasto zajęli Szwedzi, a w 1656 miasto i twierdzę przejęły wojska moskiewskie, które nadały mu nazwę Borisoglebsk. Okupacja moskiewska trwała do 1666 r., gdy Dyneburg został na mocy układu andruszowskiego odzyskany przez Polskę. W 1667 r. Dyneburg został stolicą województwa inflanckiego. W 1691 r. w Dyneburgu stacjonował polski garnizon liczący prawie 1200 ludzi. W 1710 r. miasto ucierpiało w wyniku zarazy, a w twierdzy zmarli prawie wszyscy żołnierze.

W Rosji carskiej

Po I rozbiorze włączony do Rosji. Podczas insurekcji kościuszkowskiej zajęty przez oddziały hetmana Michała Ogińskiego. W 1810 Rosjanie rozpoczęli budowę w Dyneburgu nowej twierdzy, które kontynuowano do 1833. Po uruchomieniu w drugiej połowie XIX w. linii kolejowych do Petersburga, Rygi, Warszawy, Orła i Szawli stał się ważnym węzłem komunikacyjnym. W 1878 ponownie rozbudowano twierdzę. W 1893 car Aleksander III zmienił nazwę miasta na Dźwińsk. W 1913 miasto liczyło ponad 112 tys. mieszkańców (więcej niż Mińsk).

W Republice Łotwy

Na początku 1920 zdobyty przez oddziały polskie dowodzone przez gen. Rydza-Śmigłego w czasie operacji dyneburskiej. Większą część zajętego terytorium przekazano władzom niepodległej Łotwy. W obawie przed odcięciem przez Rosjan (ofensywa Tuchaczewskiego podczas wojny bolszewickiej) polska załoga cytadeli opuściła miasto w lipcu 1920. W 1923 na murach twierdzy umieszczono tablice ku czci walczącego w powstaniu styczniowym hrabiego Leona Broel-Platera, który został rozstrzelany w twierdzy przez Rosjan (tablica została zniszczona).

Demografia

Według stanu z 1 stycznia 2006 miasto liczyło 108 260 mieszkańców.

• Rosjanie – 53,96% (58 414)
• Łotysze – 17,3% (18 725)
• Polacy – 14,9% (16 126)
• Białorusini – 8,22% (8897)
• Ukraińcy – 2,23% (2417)
• Litwini – 0,96% (1041)
• Żydzi – 0,45% (492)
• Estończycy – 0,03% (30)
• inni – 1,96% (2118)

Gospodarka

W okresie ZSRR w mieście dominowała produkcja przemysłu elektromaszynowego, lekkiego (odzieżowego i tekstylnego) oraz chemicznego. Do największych należały m.in.:

• Dyneburski Zakład Włókna Chemicznego (ros. Даугавпилсский завод химического волокна) – 7 tys. prac.,
• Dyneburski Kombinat Obuwniczy (ros. Даугавпилсский обувной комбинат) – 3 tys. zatrudnionych.

Obecnie, po odzyskaniu niepodległości przez Łotwę, największe zakłady w mieście to:

• Dyneburski Zakład Łańcuchów (łot. Ditton pievadķēžu rūpnīca) – około 2 tys. zatr.
• Dyneburski Zakład Remontu Lokomotyw (łot. Daugavpils Lokomotīvju Remonta Rūpnīca).

Transport

Dyneburg to duży węzeł kolejowy, posiadający połączenia m.in. z Petersburgiem, Rygą, Wilnem i Szawlami.

12 km na północny wschód od centrum w miejscowości Lociki znajduje się lotnisko Laci. Utrzymywane dawniej stałe połączenia uległy zawieszeniu w 1990 r. Trwają prace nad przekształceniem byłej wojskowej bazy lotniczej w Międzynarodowy Port Lotniczy Daugavpils. Utworzono firmę Daugavpils lidosta (Port Lotniczy Daugavpils, Sp. z o.o.). Otwarcie portu, jak się przewiduje, nastąpi w 2015 r.

W mieście funkcjonuje komunikacja tramwajowa.

Turystyka

Dyneburg nie należy do wielkich centrów turystycznych Łotwy i nie posiada starego miasta, które w ogromnej większości zostało zburzone pod budowę twierdzy. Najstarsze budowle w mieście to właśnie XIX-wieczna twierdza rosyjska, na której budowę wykorzystano materiały ze zburzonych kamienic starówki. Najbardziej reprezentacyjną ulicą miasta jest ulica Ryska (Rīgas iela) biegnąca od dworca kolejowego w kierunku rzeki. Przy niej znajdują się kamienice z XIX i początków XX, kościół św. Piotra z 1848, szereg restauracji, hoteli (w tym najwiekszy hotel „Latgola”), banków i najdroższych sklepów.

Warto zobaczyć tu również obiekty sakralne wielu wyznań, w tym synagogę z 1850 oraz największą z nich – prawosławny sobór św.św. Borysa i Gleba. Znajduje się tu także teatr i ogród zoologiczny, oraz parę ciekawych budynków reprezentujących styl secesyjny z przełomu XIX i XX.

Oświata

Swoje siedziby mają tutaj: Uniwersytet Pedagogiczny oraz wydział ogólnotechniczny Ryskiego Uniwersytetu Technicznego. W Dyneburgu funkcjonuje Państwowe Gimnazjum Polskie im. J. Piłsudskiego (J. Pilsudska Daugavpils valsts poḷu ġimnāzija).

Sport

Daugavpils to ośrodek sportu żużlowego, zespół Lokomotiv Daugavpils awansował w sezonie 2007 do I ligi polskiej oraz występuje w lidze fińskiej. Ponadto od 2006 miasto organizuje jeden z turniejów wyłaniających mistrza świata – Grand Prix Łotwy. W mieście mają siedzibę również dwa kluby Virsligi (1. ligi piłkarskiej) Dinaburg i Daugava. W mieście działa też klub hokejowy DHK Latgale Dyneburg, występujący w Samsung Premjerliga.

Polonica

Polski grób na cmentarzu katolickim w Dyneburgu

Tablica na pamiątkę pobytu J. Piłsudskiego w Dyneburgu 27 stycznia 1920 r.

• Na Słobódce przy ul. Satiksmes (Daugavpils, Slobudka, Saktiksmes iela) znajduje się od 1920 roku cmentarz 237 żołnierzy polskich poległych podczas walk z bolszewikami o Dyneburg w 1920. W 1928 roku na cmentarzu wzniesiono pomnik.
• Przy drodze wylotowej z miasta znajduje się polski cmentarz katolicki. Znajduje się na nim nowa tablica pamiątkowa ku czci hrabiego Leona Broel-Platera.
• W Kościele Niepokalanego Poczęcia NMP odbywają się msze w języku polskim.

Osoby urodzone w mieście

• Leon Daraszkiewicz – polski lekarz psychiatra,
• Grzegorz Fitelberg – polski dyrygent i kompozytor,
• Abraham Kook – rabin, kabalista i poeta,
• Ivans Lukjanovs – łotewski piłkarz, grający obecnie w Lechii Gdańsk na pozycji napastnika/pomocnika,
• Wacław Łapkowski – polski as myśliwski, major pilot Wojska Polskiego II RP,
• Salomon Michoels – aktor i reżyser,
• Jewgienij Miller – rosyjski generał,
• Irena Misztal – polska nauczycielka i pisarka,
• Władysław Raginis – polski dowódca wojskowy, kapitan Korpusu Ochrony Pogranicza, dowódca bitwy pod Wizną,
• Mark Rothko – amerykański malarz,
• Artjoms Rudņevs – łotewski profesjonalny piłkarz, napastnik oraz gracz zespołu Hamburger SV,
• Jan Safarewicz – polski językoznawca, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego,
• Władysław Studnicki – polski polityk i publicysta,
• Stanisław Swianiewicz – polski uczony, profesor ekonomii, prawnik, pisarz i sowietolog,
• Vitas – rosyjski piosenkarz.

Miasta partnerskie

• Charków
• Ferrara
• Haderslev
• Harbin
• Moskwa
• Motala
• Naro-Fomińsk
• Petersburg
• Poniewież
• Radom
• Ramla
• Witebsk

Zobacz też

• Konsulat RP w Dyneburgu
• Cerkiew staroobrzędowców w Dyneburgu

Bibliografia

• Lettland wie wir es lieben, Nacionālais APGĀDS, Rīga 2008, s. 62, ISBN 978-9984-26-372-4.
• Jarosław Swajdo [i in.], Litwa, Łotwa, Estonia i obwód kaliningradzki, Pascal, Bielsko-Biała 2000, s. 241-242, ISBN 83-88355-30-9.

Linki zewnętrzne

• Gdzie stara Dźwina pluska, rp.pl
• art. pt. „Początki polskiego ruchu oporu w Dyneburgu w 1941 roku”
• Dyneburg, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 251 .