Przewóz (powiat żarski): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
int. |
→Historia: drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 39: | Linia 39: | ||
==Historia== |
==Historia== |
||
Miejscowość o bardzo starej metryce, historycznie leżała w granicach [[Łużyce Górne|Górnych Łużyc]]. Na przełomie XII i XIII wieku istniała tu słowiańska osada położona na skrzyżowaniu szlaków handlowych, tzw. [[Trakt solny|Niskiej Drogi]] i traktu ze [[Zgorzelec|Zgorzelca]] do [[Frankfurt nad Odrą|Frankfurtu]] przez [[Gubin]]. [[Prawa miejskie]] nadał Przewozowi w 1280 [[księstwo żagańskie|książę żagański]] [[Przemko ścinawski|Przemko]], miasto otoczono wałami ziemnymi, które w późniejszych latach zastąpiono murami, wytyczono [[Rynek (urbanistyka)|rynek]] i drogę przelotową z [[Brama Nyska|Bramą Nyską]] i [[Brama Żarska|Bramą Żarską]]. Tak założone miasto nie posiadało ustalonej przynależności, na przemian wchodziło w skład Łużyc i [[Śląsk]]a, ostatecznie w 1413 razem z okolicą weszło w granice Śląska. W 1400 mieszczanie uzyskali przywilej wyłączności na sprzedaż soli w „kraju przewoskim”, który na wschodzie sięgał aż po [[Czerna Wielka|Czerną Wielką]]. W średniowieczu rozwinięte było sukiennictwo i browarnictwo z [[Prawo mili|prawem mili zapowiedniej]], handlowano również żelazem. Słynęło również z wytwarzanych noży, kos i sierpów. Od 1519 do początku XVII wieku uprawiano tu winorośl, w 1612 zabudowę strawił ogromny pożar. Odbudowę utrudniała trwająca w latach 1618–1648 [[wojna trzydziestoletnia]], w 1631 pożar zniszczył 64 domy i nowy zamek, wkrótce po tym wybuchła epidemii [[dżuma|dżumy]], do 1633 zmarło 1400 osób. W II połowie XVII wirku wytyczono nowy, dogodniejszy szlag łączący [[Zgorzelec]] z [[Frankfurt nad Odrą|Frankfurtem]]. W 1719 roku odbudowujące się miasto zniszczył kolejny wielki pożar, ożywienie miało miejsce dopiero w XIX wieku, gdy wprowadzono samorząd miejski. Pod koniec XIX wieku miasto uzyskało połączenia kolejowe z [[Jankowa Żagańska|Jankową Żagańską]] (1895) i [[Horka (Saksonia)|Horką]] (1908). Na początku XX wieku rozwinął się w Przewozie przemysł papierniczy i meblarski<ref name="przewoz">Waldemar Bena opis do mapy „Bory Dolnośląskie, Przemkowski Park Krajobrazowy” Wydawnictwo Turystyczne Plan, Jelenia Góra 2004 {{ISBN|83-88049-83-6}}</ref>. Podczas walk w 1945 miasto utraciło ponad 60% substancji miejskiej i po przejęciu administracji przez Polskę został zdegradowany do roli wsi<ref>Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62–63.</ref>. W latach 1945–1991 stacjonowała tu [[Strażnica WOP Przewóz|strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza]]. W 1995 otworzono przejście graniczne z Niemcami, z miejscowością [[Podrosche]]. |
Miejscowość o bardzo starej metryce, historycznie leżała w granicach [[Łużyce Górne|Górnych Łużyc]]. Przypuszczalnie już w 1018 r. [[Bolesław I Chrobry|Bolesław Chrobry]] przyłączył ją do Polski<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Wieża głodowa, Przewóz - Zabytek.pl |data dostępu = 2019-09-30 |opublikowany = zabytek.pl |url = https://zabytek.pl/pl/obiekty/przewoz-wieza-glodowa |język = pl}}</ref>. Na przełomie XII i XIII wieku istniała tu słowiańska osada położona na skrzyżowaniu szlaków handlowych, tzw. [[Trakt solny|Niskiej Drogi]] i traktu ze [[Zgorzelec|Zgorzelca]] do [[Frankfurt nad Odrą|Frankfurtu]] przez [[Gubin]]. W XIII wieku rodzina von Packów otrzymała Przewóz jako lenno od piastowskiego księcia [[Henryk I Brodaty|Henryka Brodatego]]<ref name=":0" />. [[Prawa miejskie]] nadał Przewozowi w 1280 [[księstwo żagańskie|książę żagański]] [[Przemko ścinawski|Przemko]], miasto otoczono wałami ziemnymi, które w późniejszych latach zastąpiono murami, wytyczono [[Rynek (urbanistyka)|rynek]] i drogę przelotową z [[Brama Nyska|Bramą Nyską]] i [[Brama Żarska|Bramą Żarską]]. Tak założone miasto nie posiadało ustalonej przynależności, na przemian wchodziło w skład Łużyc i [[Śląsk]]a. Przewóz na pewno należał ok. 1284 r. do Śląska: tutejszy kościół ufundował bowiem - jak podano w bulli papieskiej z 1311 r. (''oppidum Prebus in Slesia'') - książę Przemek. Niewątpliwe jest też, że przynależność Przewozu do Śląska to stan rzeczy odziedziczony już po czasach księcia [[Konrad I głogowski|Konrada I głogowskiego]]<ref>{{Cytuj |autor = Tomasz Jurek |tytuł = Czy Piastowie głogowscy panowali nad Żarami w XIII-XIV wieku? |data = 1993 |data dostępu = 2019-09-30 |wydawca = Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk |url = http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/plain-content?id=303144}}</ref>. Po 1311 roku Przewóz wchodził przejściowo w skład Łużyc, ale ostatecznie w 1413 razem z okolicą weszło w granice [[Księstwo żagańskie|Księstwa żagańskiego]] księcia [[Jan I żagański|Jana I żagańskiego]] i tym samym na trwale Dolnego Śląska<ref>{{Cytuj |autor = Tomasz Jurek |tytuł = Czy Piastowie głogowscy panowali nad Żarami w XIII-XIV wieku? |data = 1993 |data dostępu = 2019-09-30 |wydawca = Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk |url = http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/plain-content?id=303144}}</ref>. W 1400 mieszczanie uzyskali przywilej wyłączności na sprzedaż soli w „kraju przewoskim”, który na wschodzie sięgał aż po [[Czerna Wielka|Czerną Wielką]]. W średniowieczu rozwinięte było sukiennictwo i browarnictwo z [[Prawo mili|prawem mili zapowiedniej]], handlowano również żelazem. Słynęło również z wytwarzanych noży, kos i sierpów. W 1449 r. utworzono księstwo przewozkie, które otrzymał [[Jan II Szalony]]. Jego wojny z braćmi o majątek po ojcu trwały do 1472 r., kiedy to Jan II pokonał w Żaganiu swojego brata, Baltazara i uwięził go w wieży na zamku w Przewozie, gdzie ten zmarł. Jan II Szalony po kilku miesiącach, jeszcze w 1472 r., księstwo żagańskie wraz z Przewozem sprzedał książętom saskim [[Ernest Wettyn|Ernestowi Wettynowi]] i [[Albrecht Odważny|Albrechtowi Wettynowi]] za 50 tys. [[Floren|florenów]] węgierskich. Od 1519 do początku XVII wieku uprawiano tu winorośl, w 1612 zabudowę strawił ogromny pożar. Odbudowę utrudniała trwająca w latach 1618–1648 [[wojna trzydziestoletnia]], w 1631 pożar zniszczył 64 domy i nowy zamek, wkrótce po tym wybuchła epidemii [[dżuma|dżumy]], do 1633 zmarło 1400 osób. W II połowie XVII wirku wytyczono nowy, dogodniejszy szlag łączący [[Zgorzelec]] z [[Frankfurt nad Odrą|Frankfurtem]]. W 1719 roku odbudowujące się miasto zniszczył kolejny wielki pożar, ożywienie miało miejsce dopiero w XIX wieku, gdy wprowadzono samorząd miejski. Pod koniec XIX wieku miasto uzyskało połączenia kolejowe z [[Jankowa Żagańska|Jankową Żagańską]] (1895) i [[Horka (Saksonia)|Horką]] (1908). Na początku XX wieku rozwinął się w Przewozie przemysł papierniczy i meblarski<ref name="przewoz">Waldemar Bena opis do mapy „Bory Dolnośląskie, Przemkowski Park Krajobrazowy” Wydawnictwo Turystyczne Plan, Jelenia Góra 2004 {{ISBN|83-88049-83-6}}</ref>. Podczas walk w 1945 miasto utraciło ponad 60% substancji miejskiej i po przejęciu administracji przez Polskę został zdegradowany do roli wsi<ref>Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62–63.</ref>. W latach 1945–1991 stacjonowała tu [[Strażnica WOP Przewóz|strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza]]. W 1995 otworzono przejście graniczne z Niemcami, z miejscowością [[Podrosche]]. |
||
W miejscowości żył i działał jeden z historyków Śląska i [[Łużyce|Łużyc]] – [[Johann Gottlob Worbs]] (1760–1833)<ref name="park">{{Cytuj książkę |tytuł=Park Mużakowski i atrakcje geoturystyczne okolic Łęknicy| strony=33}}</ref>. |
W miejscowości żył i działał jeden z historyków Śląska i [[Łużyce|Łużyc]] – [[Johann Gottlob Worbs]] (1760–1833)<ref name="park">{{Cytuj książkę |tytuł=Park Mużakowski i atrakcje geoturystyczne okolic Łęknicy| strony=33}}</ref>. |
||
Wersja z 13:14, 30 wrz 2019
| {{{rodzaj miejscowości}}} | |
 Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP | |
| Państwo | lubuskie |
|---|---|
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności |
850 |
| Strefa numeracyjna |
(+48) 68 |
| Kod pocztowy |
68-132 |
| Tablice rejestracyjne |
FZA |
| SIMC |
0912959 |
Położenie na mapie brak | |
Położenie na mapie świata  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:landmark} | |
Przewóz (łuż Přibuz, do 1945 niem. Priebus) – dawne miasto, obecnie wieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie żarskim, w gminie Przewóz, nad Nysą Łużycką.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa zielonogórskiego.
Do 21 grudnia 2007 znajdowało się tu drogowe przejście graniczne Przewóz–Podrosche, które zostało zlikwidowane na mocy układu z Schengen.
Miejscowość jest siedzibą gminy Przewóz.
Nazwa
Polską nazwę Przewóz oraz niemiecką Priebus w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[1]. W alfabetycznym spisie miejscowości z terenu Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod obecnie używaną polską nazwą Przewoz (we fragmencie: Przewoz, polnische Benennung der Stadt Priebus), łużycką Pschibus oraz zgermanizowaną Priebus[2].
Historia
Miejscowość o bardzo starej metryce, historycznie leżała w granicach Górnych Łużyc. Przypuszczalnie już w 1018 r. Bolesław Chrobry przyłączył ją do Polski[3]. Na przełomie XII i XIII wieku istniała tu słowiańska osada położona na skrzyżowaniu szlaków handlowych, tzw. Niskiej Drogi i traktu ze Zgorzelca do Frankfurtu przez Gubin. W XIII wieku rodzina von Packów otrzymała Przewóz jako lenno od piastowskiego księcia Henryka Brodatego[3]. Prawa miejskie nadał Przewozowi w 1280 książę żagański Przemko, miasto otoczono wałami ziemnymi, które w późniejszych latach zastąpiono murami, wytyczono rynek i drogę przelotową z Bramą Nyską i Bramą Żarską. Tak założone miasto nie posiadało ustalonej przynależności, na przemian wchodziło w skład Łużyc i Śląska. Przewóz na pewno należał ok. 1284 r. do Śląska: tutejszy kościół ufundował bowiem - jak podano w bulli papieskiej z 1311 r. (oppidum Prebus in Slesia) - książę Przemek. Niewątpliwe jest też, że przynależność Przewozu do Śląska to stan rzeczy odziedziczony już po czasach księcia Konrada I głogowskiego[4]. Po 1311 roku Przewóz wchodził przejściowo w skład Łużyc, ale ostatecznie w 1413 razem z okolicą weszło w granice Księstwa żagańskiego księcia Jana I żagańskiego i tym samym na trwale Dolnego Śląska[5]. W 1400 mieszczanie uzyskali przywilej wyłączności na sprzedaż soli w „kraju przewoskim”, który na wschodzie sięgał aż po Czerną Wielką. W średniowieczu rozwinięte było sukiennictwo i browarnictwo z prawem mili zapowiedniej, handlowano również żelazem. Słynęło również z wytwarzanych noży, kos i sierpów. W 1449 r. utworzono księstwo przewozkie, które otrzymał Jan II Szalony. Jego wojny z braćmi o majątek po ojcu trwały do 1472 r., kiedy to Jan II pokonał w Żaganiu swojego brata, Baltazara i uwięził go w wieży na zamku w Przewozie, gdzie ten zmarł. Jan II Szalony po kilku miesiącach, jeszcze w 1472 r., księstwo żagańskie wraz z Przewozem sprzedał książętom saskim Ernestowi Wettynowi i Albrechtowi Wettynowi za 50 tys. florenów węgierskich. Od 1519 do początku XVII wieku uprawiano tu winorośl, w 1612 zabudowę strawił ogromny pożar. Odbudowę utrudniała trwająca w latach 1618–1648 wojna trzydziestoletnia, w 1631 pożar zniszczył 64 domy i nowy zamek, wkrótce po tym wybuchła epidemii dżumy, do 1633 zmarło 1400 osób. W II połowie XVII wirku wytyczono nowy, dogodniejszy szlag łączący Zgorzelec z Frankfurtem. W 1719 roku odbudowujące się miasto zniszczył kolejny wielki pożar, ożywienie miało miejsce dopiero w XIX wieku, gdy wprowadzono samorząd miejski. Pod koniec XIX wieku miasto uzyskało połączenia kolejowe z Jankową Żagańską (1895) i Horką (1908). Na początku XX wieku rozwinął się w Przewozie przemysł papierniczy i meblarski[6]. Podczas walk w 1945 miasto utraciło ponad 60% substancji miejskiej i po przejęciu administracji przez Polskę został zdegradowany do roli wsi[7]. W latach 1945–1991 stacjonowała tu strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza. W 1995 otworzono przejście graniczne z Niemcami, z miejscowością Podrosche.
W miejscowości żył i działał jeden z historyków Śląska i Łużyc – Johann Gottlob Worbs (1760–1833)[8].
Zabytki
Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są[9]:
- kościół parafialny pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP, gotycki z XV wieku
- baszta – wieża zamkowa z XIV wieku, pozostałość gotyckiego zamku z XIII wieku zwana też „Wieżą głodową”. 15 lipca 1472 zmarł w niej książę żagański Baltazar I, którego według podań uwięził tu brat Jan II Szalony. Wieża ma wysokość 20 metrów, grubość muru wynosi 4 metry[6].
inne zabytki:
.jpg)
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, str.13.
- ↑ Johann Knie 1830 ↓, s. 598.
- ↑ a b Wieża głodowa, Przewóz - Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2019-09-30] (pol.).
- ↑ Tomasz Jurek, Czy Piastowie głogowscy panowali nad Żarami w XIII-XIV wieku?, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 1993 [dostęp 2019-09-30].
- ↑ Tomasz Jurek, Czy Piastowie głogowscy panowali nad Żarami w XIII-XIV wieku?, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 1993 [dostęp 2019-09-30].
- ↑ a b Waldemar Bena opis do mapy „Bory Dolnośląskie, Przemkowski Park Krajobrazowy” Wydawnictwo Turystyczne Plan, Jelenia Góra 2004 ISBN 83-88049-83-6
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62–63.
- ↑ Park Mużakowski i atrakcje geoturystyczne okolic Łęknicy. s. 33.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 134. [dostęp 14.3.13].
Bibliografia
- Johann Knie: Alpabetisch, Statistisch, Topographische Uebersicht aller Dorfer, Flecken, Stadt und andern Orte der Konigl. Preus. Provinz Schliesen.... Breslau: Barth und Comp., 1830.
Linki zewnętrzne
- Przewoz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 188.
