Brody (powiat żarski)

Brody
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Pałac Brühla w Brodach
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	żarski
Gmina	Brody
Prawa miejskie	1590–1945, od 2024
Burmistrz	Beata Kowalczuk
Powierzchnia	3,0679 km²
Populacja (2021); • liczba ludności; • gęstość	; 892; 290,8 os./km²
Strefa numeracyjna	68
Kod pocztowy	68-343
Tablice rejestracyjne	FZA
	Położenie na mapie gminy Brody Brody
	Położenie na mapie Polski Brody
	Położenie na mapie województwa lubuskiego Brody
	Położenie na mapie powiatu żarskiego Brody
	51°47′25″N 14°46′26″E/51,790278 14,773889
TERC (TERYT)	0811034
SIMC	0908030
	Urząd miejskiRynek 2; 68-343 Brody
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Brody (niem. Pförten) – miasto w Polsce, położone w województwie lubuskim, w powiecie żarskim, w gminie Brody^[5]^[4]. Przez centrum Brodów płynie rzeka Werdawa, a na uboczu miasta Kanał Brodzki. Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 289.

Brody leżą na historycznych Dolnych Łużycach^[6]. Brody uzyskały lokację miejską około 1590 roku^[7]. Nie uznane za miasto 1 lipca 1945, po przejściu pod administrację polską^[8]. W latach 1945–1954 siedziba wiejskiej gminy Brody, 1954–1972 gromady Brody^[9], a od 1973 reaktywowanej gminy Brody^[10]. W latach 1975–1998 należały administracyjnie do województwa zielonogórskiego. 1 stycznia 2024 odzyskały status miasta^[1].

Historia

W średniowieczu w okresie rozbicia dzielnicowego sięgały tu granice Polski. Pierwsze wzmianki historyczne pochodzą z 1398. Przed 1590 Brody otrzymały lokację miejską. W 1635 na mocy pokoju praskiego utracone przez Królestwo Czech na rzecz Saksonii, znajdując się w efekcie w latach 1697–1763 pod panowaniem królów Polski Augusta II i Augusta III. Do 1667 własność rodu Bibersteinów – ostatnim z rodu był Ferdynand II von Biberstein, po czym w II połowie XVII wieku miasto wraz z przylegającym majątkiem znalazły się w zainteresowaniu rodu Promnitzów, od 1668 własność Ulryka von Promnitza^[11]. Najwspanialszy okres rozwoju Brody przeżywały w XVIII wieku, gdy właścicielem miasta został hrabia Henryk Brühl – minister Augusta III. Rozbudowano wówczas pałac, a w 1748 z okazji wizyty Augusta III wzniesiono Bramę Zasiecką^[12]. Król wizytował miasto wielokrotnie^[12], przez Brody przebiegała wówczas jedna z tras łączących Warszawę i Drezno^[13]. Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego w 1815 przeszło do Królestwa Prus, z którymi od 1871 do 1945 było częścią Niemiec. Od 1945 roku w Polsce, utraciły prawa miejskie.

W 2022 roku odbyły się konsultacje dotyczące odzyskania praw miejskich przez Brody, gdyż w 2024 roku obchodzona będzie rocznica lokacji miasta. Mieszkańcy poparli pomysł, a wniosek do MSWiA uzyskał pozytywne rozpatrzenie, wobec czego 1 stycznia 2024 Brody ponownie uzyskały status miasta. Dodatkowo licząca 892 mieszkańców miejscowość stała się najmniejszym miastem w województwie, wypierając Szlichtyngową po 25 latach posiadania tego tytułu (od reformy administracyjnej z 1999 r.), a także jednym z najmniejszych miast w Polsce^[14].

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[15]:

kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki, parafialny pw. Wszystkich Świętych z XVII w., przebudowany w 1725 i w latach 1981–1983
cmentarz z XVII w.
zespół pałacowy z XVIII–XX w.:
- pałac Brühla
- dwie oficyny
- oranżeria
- brama pałacowa
- park
zespół zabudowy mieszkalno-gospodarczej przy zespole pałacowym, z połowy XVIII wieku:
- dwa budynki gospodarcze
- oficyna „pałacyku Marianny”, szachulcowa
- browar
- brama miejska – Brama Zasiecka, przy wjeździe od strony miejscowości Zasieki
- dom ubogich
- zajazd
- koszary pałacowe, dwa budynki
- stodoła
dom, ul. Kilińskiego 5, murowano-szachulcowy, z XVIII/XIX w.
dom, ul. Przedmieście Mariańskie 1, z XVIII w.
domy, Rynek 5, 7, 8, 9, murowano-szachulcowe, z XVIII w.
domy, ul. Szkolna 7, 8, z połowy XVIII w.
domy, ul. Traugutta 10 (d. 8), 12 (d. 10), z połowy XVIII w.
domy, ul. Wolności 1a (d. 1), 4, d. 6, 6 (d. 8), d. 10 dom apteka, 11 (d. 19), 12 (d. 14), 16 (d. 18), 18 (d. 20), 21, z połowy XVIII w.
budynek Poczty Polskiej, ul. Wolności 6
dom, pl. Zamkowy 1 (d. Wolności 7), 5, murowano-szachulcowy, z połowy XVIII w.

inne zabytki:

dawna poczta

Były kościół ewangelicki
Pałac w XIX w.
Oficyna pałacowa
Brama z herbem miasta
Rzeźby przy pałacu
Budynek poczty

Ludzie związani z Brodami

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Brodach (powiat żarski)‎.

Przypisy

↑ ^a ^b Dz.U. 2023 poz. 1472.
↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 90 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ ^a ^b ^c GUS. Rejestr TERYT
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Tomasz Filar: Historia własności majątku oraz kształtowania się założenia parkowego w Brodach. brody.pl, 2016-11-07. [dostęp 2024-01-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-12-29)]. Cytat: Brody, położone na terenie historycznych Dolnych Łużyc, do 1635 r. wchodziły w skład Korony Czeskiej, następnie należały do Saksonii, od roku 1763 do Marchii Brandenburskiej, zaś od 1815 r. zostały włączone do państwa pruskiego. (pol.).
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 22–23.
↑ Zmiany administracyjne miast i osiedli 1918-1963, Warszawa, 1964, s. 191-192, 208
↑ Uchwała Nr V/30/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu żarskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 4 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 5 października 1954 r. dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 4 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 55)
↑ Uchwała Nr XIX/71/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 5 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie zielonogórskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 6 grudnia 1972, Nr 10, Poz. 98).
↑ MarcinM. Maciejewski MarcinM., Spis lenników majątku ziemskiego Brody (Herrschaft Pförthen) z 10 sierpnia 1688 roku [w:] Studia Zachodnie t. 18 [online] [dostęp 2018-01-05] (ang.).
↑ ^a ^b Jedźmy do Brodów. Tu na pierwszy rzut oka niewiele się dzieje, ale pozory mylą | Gazeta Lubuska [online], gazetalubuska.pl [dostęp 2019-12-15] (pol.).
↑ » Informacja historycznaDresden-Warszawa [online], www.dresden-warszawa.eu [dostęp 2019-12-15] (pol.).
↑ Brody będą miastem [online], Regionalna24.pl, 27 lipca 2023 [dostęp 2023-08-07] (pol.).
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 128. [dostęp 2013-03-10].

[dziennikdwacztery-1] Dz.U. 2023 poz. 1472.

[2] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .

[3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 90 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[teryt-4] GUS. Rejestr TERYT

[R2013-5] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[6] Tomasz Filar: Historia własności majątku oraz kształtowania się założenia parkowego w Brodach. brody.pl, 2016-11-07. [dostęp 2024-01-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-12-29)]. Cytat: Brody, położone na terenie historycznych Dolnych Łużyc, do 1635 r. wchodziły w skład Korony Czeskiej, następnie należały do Saksonii, od roku 1763 do Marchii Brandenburskiej, zaś od 1815 r. zostały włączone do państwa pruskiego. (pol.).

[7] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 22–23.

[8] Zmiany administracyjne miast i osiedli 1918-1963, Warszawa, 1964, s. 191-192, 208

[9] Uchwała Nr V/30/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu żarskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 4 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 5 października 1954 r. dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 4 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 55)

[10] Uchwała Nr XIX/71/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 5 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie zielonogórskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 6 grudnia 1972, Nr 10, Poz. 98).

[11] MarcinM. Maciejewski MarcinM., Spis lenników majątku ziemskiego Brody (Herrschaft Pförthen) z 10 sierpnia 1688 roku [w:] Studia Zachodnie t. 18 [online] [dostęp 2018-01-05] (ang.).

[gaz-12] Jedźmy do Brodów. Tu na pierwszy rzut oka niewiele się dzieje, ale pozory mylą | Gazeta Lubuska [online], gazetalubuska.pl [dostęp 2019-12-15] (pol.).

[13] » Informacja historycznaDresden-Warszawa [online], www.dresden-warszawa.eu [dostęp 2019-12-15] (pol.).

[14] Brody będą miastem [online], Regionalna24.pl, 27 lipca 2023 [dostęp 2023-08-07] (pol.).

[15] Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 128. [dostęp 2013-03-10].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Miasto	Brody
Wsie	Biecz Brożek Datyń Grodziszcze Jałowice Janiszowice Jasienica Jeziory Dolne Jeziory Wysokie Koło Kumiałtowice Nabłoto Suchodół Wierzchno Zasieki
Osady	Marianka Proszów
Osady leśne	Lasek Żytni Młyn
Dawne wsie	Lipki Skórzno

Miasta na prawach powiatu	Gorzów Wielkopolski Zielona Góra
Miasta powiatowe	Krosno Odrzańskie Międzyrzecz Nowa Sól Słubice Strzelce Krajeńskie Sulęcin Świebodzin Wschowa Żagań Żary
Miasta gminne	Babimost Brody Bytom Odrzański Cybinka Czerwieńsk Dobiegniew Drezdenko Gozdnica Gubin Iłowa Jasień Kargowa Kostrzyn nad Odrą Kożuchów Lubniewice Lubsko Łęknica Małomice Nowe Miasteczko Nowogród Bobrzański Ośno Lubuskie Otyń Rzepin Skwierzyna Sława Sulechów Szlichtyngowa Szprotawa Torzym Trzciel Witnica Zbąszynek

Miasta	Brody Jasień Lubsko Łęknica Żary
Gminy miejskie	Łęknica Żary
Gminy miejsko-wiejskie	Brody Jasień Lubsko
Gminy wiejskie	Lipinki Łużyckie Przewóz Trzebiel Tuplice Żary

Przynależność wojewódzka	woj. wrocławskie (1946–50) woj. zielonogórskie (1950–75)
Miasta	Barść (Barszcz) (← 1945–46 →) Brody (do 1946 →) Jasień (Gocław) (do 1954 →) Krzystkowice (do 1946 →) Kunice Żarskie (1969–72 →) Łęknica (Łuknica) (← 1945–46, 1969–75) Przewóz (← 1945–46 →) Trzebiel (Traby) (do 1946 →) Żary (Żóraw)
Osiedla (1954–72)	Łęknica (1956–68) Kunice Żarskie (1958–68)
Gminy wiejskie (1946–54 i 1973–75)	Balków (Białków) (1945–46) Benawa (Bieniów) (1945–46) Brody (1946–54) Grabów (1945–46) Hrabiny (Grotów) (1945–46) Jaryszów (Góra Jęczmienna) (1945–54) Kadłubia (Złota Struga) (1946–54) Kunice (1945–46) Leszczyna (Zajączek) (1945–46) Lipinki Łużyckie (1973–75) Lubanice (1945–46) Łazów (Łaz) (1945–46) Marców (Marcinów) (1945–46) Nabłocie (Nabłoto) (1945–46) Niwica (Zagłoby) (1946–54, 1973–75) Olbrachtów (1946–54, 1973–75) Przewóz (1945–54, 1973–75) Trzebiel (1973–75) Tuplice (Teplice) (1945–54) Zabłocie (Zabłonie) (1945–54) Żary (1973–75) Żórawek (Żarki Wielkie) (1945–46)
Gromady (1954–72)	Bieniów (1954–72) Brody (1954 →) Dębinka (1954–57) Drzeniów (1954 →) Golin (1954 →) Grotów (1954–57) Jasień (1954 →) Krzystkowice (1954 →) Kunice Żarskie Lipinki Łużyckie (1954–72) Lubanice (1954–72) Lubomyśl (1954–57) Łęknica (1954–55) Mirostowice Dolne (1954–72) Niwica (1954–72) Nowe Czaple (1954–72) Olbrachtów (1954–72) Piotrów (1954–57) Przewóz (1954–72) Sanice (1954–59) Sieniawa Żarska (1954–57) Stara Woda (1954 →) Trzebiel (1954–72) Tuplice (1954 →) Zabłocie (1954 →) Żary (1958–75)