Traktat antarktyczny

Flaga traktatu antarktycznego przyjęta w 2002, traktowana nieoficjalnie jako flaga kontynentu.

Traktat antarktyczny, znany także jako Pakt lub Układ antarktyczny (ang. Antarctic Treaty) – międzynarodowa umowa regulująca polityczno-prawny status Antarktydy, jedynego niezamieszkanego kontynentu. W porozumieniu tym Antarktyda zdefiniowana jest jako lądolód położony na południe od równoleżnika 60° S.

Traktat antarktyczny podpisano 1 grudnia 1959 w Waszyngtonie, ale wszedł on w życie 23 czerwca 1961. Sygnatariuszami było dwanaście państw, które podczas III Międzynarodowego Roku Geofizycznego (1957-1958) prowadziły badania geograficzne na Antarktydzie. Były to: Argentyna, Australia, Belgia, Chile, Francja, Japonia, Nowa Zelandia, Norwegia, Południowa Afryka, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Traktat był pierwszym dokumentem ograniczającym działania zbrojne podczas zimnej wojny.

Głównym celem paktu jest leżące w interesie całej ludzkości zapewnienie wykorzystania Antarktydy jedynie do celów pokojowych, tak, aby nigdy nie stała się ona przyczyną międzynarodowych konfliktów. Traktat zabrania jakichkolwiek działań o charakterze militarnym, lecz nie wyklucza przebywania na terytorium antarktycznym pracowników wojskowych. Dokument nie rozstrzyga kwestii związanych z roszczeniami terytorialnymi. Badania naukowe mają być efektem współpracy, a ich wyniki są dostępne dla wszystkich. Zabrania się przeprowadzania prób z bronią atomową oraz zanieczyszczania tego rejonu świata. Obszar objęty Traktatem antarktycznym wynosi 52,5 mln km². Początkowo traktat miał obowiązywać przez 30 lat – do 1991, jednak na mocy Protokołu o ochronie środowiska naturalnego do Traktatu antarktycznego (tzw. protokół madrycki) jego obowiązywanie przedłużono o kolejnych 50 lat.

Traktat tworzy 14 artykułów:

• Art. 1: użycie terytorium Antarktyki w celach pokojowych, zakaz działań zbrojnych, tworzenia baz wojskowych i doświadczeń ze wszelkimi rodzajami broni (wojskowy personel i sprzęt mogą być użyte tylko w celach pokojowych);
• Art. 2: wolność badań naukowych;
• Art. 3: swobodna wymiana wiadomości i pracowników, współpraca z ONZ itp.;
• Art. 4: niewysuwanie nowych roszczeń terytorialnych (roszczenia wysunięte przed wejściem w życie traktatu nie są negowane);
• Art. 5: zakaz prób broni jądrowej oraz składowania w tym rejonie odpadów promieniotwórczych;
• Art. 6: traktat obejmuje lądolód na południe od 60. równoleżnika;
• Art. 7: swobodny dostęp do baz, instalacji itp. dla kontrolerów traktatu, informowanie o zamiarze użycia wojska;
• Art. 8: jurysdykcja nad naukowcami i obserwatorami przez ich własne kraje;
• Art. 9: regularne spotkania członków traktatu;
• Art. 10: zobowiązanie Stron do zapobieżenia łamaniu postanowień traktatu przez jakiekolwiek państwo na świecie;
• Art. 11: wynikłe spory rozwiązywać należy pokojowo między członkami traktatu bądź z udziałem Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości;
• Art. 12: zmiany w traktacie za zgodą wszystkich stron; możliwość rewizji przez większość po 30 latach obowiązywania
• Art. 13: depozytariuszem jest rząd USA; przyjmowanie nowych członków - otwarty do przystąpienia dla każdego członka ONZ a dla innych państw za zgodą wszystkich stron
• Art. 14: teksty autentyczne - angielski, francuski, rosyjski i hiszpański.

Kraje członkowskie

Corocznie odbywające się spotkania konsultacyjne umożliwiają sprawowanie kontroli nad działalnością człowieka na Antarktyce. Tylko 29 z 53 państw członkowskich ma prawo głosowania. Żeby uzyskać prawo głosu, trzeba posiadać stację badawczą na Antarktydzie. Oprócz 11 państw założycielskich i Rosji jako następcy dwunastego założyciela ZSRR, są to (podano rok wstąpienia i rok uzyskania prawa głosu):

1. Brazylia (1975/1983)
2. Bułgaria (1978/1998)
3. Chiny (1983/1985)
4. Czechy (1993/2014; jako sukcesor Czechosłowacji, członka od 1962)
5. Ekwador (1987/1990)
6. Finlandia (1984/1989)
7. Hiszpania (1982/1988)
8. Holandia (1967/1990)
9. Indie (1983/1983)
10. Korea Południowa (1986/1989)
11. Niemcy (RFN: 1979/1981, NRD 1974/1987)
12. Peru (1981/1989)
13. Polska (1961/1977)
14. Szwecja (1984/1988)
15. Ukraina (1992/2004)
16. Urugwaj (1980/1985)
17. Włochy (1981/1987)

Kraje nie posiadające prawa do udziału w konferencjach (podano rok wejścia):

1. Austria (1987)
2. Białoruś (2006)
3. Dania (1965)
4. Estonia (2001)
5. Grecja (1987)
6. Gwatemala (1991)
7. Islandia (2015)
8. Kanada (1988)
9. Kazachstan (2015)
10. Kolumbia (1989)
11. Korea Północna (1987)
12. Kuba (1984)
13. Malezja (2011)
14. Monako (2008)
15. Mongolia (2015)
16. Papua-Nowa Gwinea (1981)
17. Pakistan (2012)
18. Portugalia (2010)
19. Rumunia (1971)
20. Słowacja (1993, jako sukcesor Czechosłowacji, członka od 1962)
21. Szwajcaria (1990)
22. Turcja (1996)
23. Wenezuela (1999)
24. Węgry (1984)

System Traktatu antarktycznego

Pakt wraz z dokumentami pokrewnymi wymienionymi poniżej tworzą System Traktatu Antarktycznego (Antarctic Treaty System, ATS):

• Reguły dotyczące ochrony antarktycznej fauny i flory (Agreed Measures for the Conservation of Antarctic Fauna and Flora) – Bruksela 1964 (wejście w życie w 1982);
• Konwencja o ochronie fok antarktycznych (Convention for the Conservation of Antarctic Seals) – Londyn 1972, obowiązuje od 1978;
• Konwencja o ochronie żywych zasobów Antarktyki (Convention for the Conservation of Antarctic Marine Living Resources) – Canberra 1980, obowiązuje od 1982;
• Konwencja regulująca wydobycie zasobów mineralnych na Antarktydzie (Convention on the Regulation of Antarctic Mineral Resource Activities) – Wellington 1988 (z powodu braku ratyfikacji nie weszła w życie, zastąpiona przez protokół madrycki);
• Protokół o ochronie środowiska naturalnego, tzw. protokół madrycki (Protocol on Environmental Protection to the Antarctic Treaty) – 1991 obowiązuje od 1998.

Zobacz też

• Roszczenia terytorialne na Antarktydzie
• Biegun Południowy
• Ocean Południowy

Linki zewnętrzne

• Strona Traktatu antarktycznego (ang. • hiszp. • fr. • ros.)
• Traktat antarktyczny (ang. • hiszp. • fr. • ros.)
• Polski tekst Traktatu antarktycznego (Dz.U. 1961 nr 46 poz. 237)
• Oświadczenie Rządowe z dnia 14 września 1961 r. dotyczące ratyfikacji przez Polskę Układu w sprawie Antarktydy (Dz.U. 1961 nr 46 poz. 238)
• Artykuł dotyczący prawnego statusu Antarktydy – Morski Instytut Rybacki
• Protokół o ochronie środowiska do Układu w sprawie Antarktyki, sporządzony w Madrycie dnia 4 października 1991 r., Dz. U. z 2001 r. Nr 6, poz. 52