Układ Antarktyczny
Układ Antarktyczny[a], Układ w sprawie Antarktydy, traktat antarktyczny, pakt antarktyczny – międzynarodowa umowa regulująca polityczno-prawny status Antarktydy, jedynego niezamieszkanego kontynentu. W porozumieniu tym Antarktyda zdefiniowana jest jako lądolód położony na południe od równoleżnika 60° S.
Układ w sprawie Antarktydy podpisano 1 grudnia 1959 w Waszyngtonie; wszedł on w życie 23 czerwca 1961; Sekretariat ONZ zarejestrował go 4 sierpnia 1961[2]. Sygnatariuszami było dwanaście państw, które podczas III Międzynarodowego Roku Geofizycznego (1957–1958) prowadziły badania geograficzne na Antarktydzie:
Układ był pierwszym dokumentem ograniczającym działania zbrojne podczas zimnej wojny. Jego głównym celem jest leżące w interesie całej ludzkości zapewnienie wykorzystania Antarktydy jedynie do celów pokojowych, aby nigdy nie stała się przyczyną międzynarodowych konfliktów. Zabrania on wszelkich działań o charakterze militarnym, lecz nie wyklucza przebywania na terytorium antarktycznym pracowników wojskowych. Dokument nie rozstrzyga kwestii związanych z roszczeniami terytorialnymi. Badania naukowe mają być wynikiem współpracy, a ich wyniki dostępne dla wszystkich. Zabrania się prób z bronią atomową oraz zanieczyszczania tego rejonu świata. Obszar objęty umową wynosi 52,5 mln km². Traktat zawarty jest bezterminowo, natomiast – zgodnie z art. 12 – może być w każdym czasie zmieniony za zgodą wszystkich państw stron mających prawo głosu[b].
Treść[edytuj | edytuj kod]
Traktat tworzy 14 artykułów:
- art. 1: użycie terytorium Antarktydy w celach pokojowych, zakaz działań zbrojnych, tworzenia baz wojskowych i doświadczeń ze wszelkimi rodzajami broni (wojskowy personel i sprzęt mogą być użyte tylko w celach pokojowych)
- art. 2: wolność badań naukowych
- art. 3: swobodna wymiana wiadomości i pracowników, współpraca z ONZ itp.
- art. 4: niewysuwanie nowych roszczeń terytorialnych (roszczenia wysunięte przed wejściem w życie traktatu nie są negowane)
- art. 5: zakaz prób broni jądrowej oraz składowania w tym rejonie odpadów promieniotwórczych
- art. 6: traktat obejmuje lądolód na południe od 60. równoleżnika
- art. 7: swobodny dostęp do baz, instalacji itp. dla kontrolerów traktatu, informowanie o zamiarze wysłania personelu lub sprzętu wojskowego spełniającego warunki artykułu 1
- art. 8: jurysdykcja nad naukowcami i obserwatorami przez ich własne kraje
- art. 9: regularne spotkania członków traktatu
- art. 10: zobowiązanie Stron do zapobieżenia łamaniu postanowień traktatu przez jakiekolwiek państwo na świecie
- art. 11: wynikłe spory rozwiązywać należy pokojowo między członkami traktatu albo, za ich zgodą, z udziałem Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości
- art. 12: zmiany w traktacie za zgodą wszystkich stron; możliwość rewizji przez większość po 30 latach obowiązywania
- art. 13: depozytariuszem jest rząd Stanów Zjednoczonych; do Układu może przystąpić każdy członek ONZ, a inne państwa za zgodą wszystkich stron
- art. 14: teksty autentyczne w językach angielskim, francuskim, rosyjskim i hiszpańskim.
Kraje członkowskie[edytuj | edytuj kod]
Corocznie odbywające się spotkania konsultacyjne umożliwiają sprawowanie kontroli nad działalnością człowieka na Antarktyce. Tylko 29 z 53 państw członkowskich ma prawo głosowania. Żeby uzyskać prawo głosu, trzeba posiadać stację badawczą na Antarktydzie. Oprócz 11 państw założycielskich i Rosji – następcy ZSRR, dwunastego założyciela – są to (w nawiasach podano rok wstąpienia i rok uzyskania prawa głosu):
Polska (1961/1977)
Holandia (1967/1990)
Niemcy (NRD: 1974/1987, RFN: 1979/1981)
Brazylia (1975/1983)
Bułgaria (1978/1998)
Urugwaj (1980/1985)
Włochy (1981/1987)
Peru (1981/1989)
Hiszpania (1982/1988)
Indie (1983/1983)
Chiny (1983/1985)
Szwecja (1984/1988)
Finlandia (1984/1989)
Korea Południowa (1986/1989)
Ekwador (1987/1990)
Ukraina (1992/2004)
Czechy (1993/2014; sukcesor Czechosłowacji, członka od 1962)
Kraje niemające prawa do udziału w konferencjach (podano rok wejścia):
Dania (1965)
Rumunia (1971)
Papua-Nowa Gwinea (1981)
Kuba (1984)
Węgry (1984)
Austria (1987)
Grecja (1987)
Korea Północna (1987)
Kanada (1988)
Kolumbia (1989)
Szwajcaria (1990)
Gwatemala (1991)
Słowacja (1993; sukcesor Czechosłowacji, członka od 1962)
Turcja (1996)
Wenezuela (1999)
Estonia (2001)
Białoruś (2006)
Monako (2008)
Portugalia (2010)
Malezja (2011)
Pakistan (2012)
Islandia (2015)
Kazachstan (2015)
Mongolia (2015)
System Układu Antarktycznego[edytuj | edytuj kod]
Traktat wraz z dokumentami pokrewnymi, wymienionymi niżej, tworzy System Układu Antarktycznego (ATS, od ang. Antarctic Treaty System):
- Reguły dotyczące ochrony fauny i flory antarktycznej (Agreed Measures for the Conservation of Antarctic Fauna and Flora) – Bruksela 1964 (wejście w życie w 1982)[3]
- Konwencja o ochronie fok antarktycznych (Convention for the Conservation of Antarctic Seals) – Londyn 1972, obowiązuje od 1978[4]
- Konwencja o ochronie żywych zasobów Antarktyki (Convention for the Conservation of Antarctic Marine Living Resources) – Canberra 1980, obowiązuje od 1982[5]
- Konwencja regulująca eksploatację surowców mineralnych na Antarktydzie (Convention on the Regulation of Antarctic Mineral Resource Activities) – Wellington 1988 (nieratyfikowana, zastąpiona przez Protokół madrycki)[6]
- Protokół o ochronie środowiska naturalnego, tak zwany protokół madrycki (Protocol on Environmental Protection to the Antarctic Treaty) – 1991 obowiązuje od 1998[7].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ nazwa oficjalna, w formie zmodyfikowanej w 2017 obwieszczeniem Ministra Spraw Zagranicznych[1]
- ↑ Spotykane twierdzenie, jakoby traktat zawarto na lat 30, zaś w 1991 na mocy protokołu madryckiego o ochronie środowiska naturalnego jego obowiązywanie przedłużono o kolejnych 50 lat, jest błędne. Art. 12 Układu Antarktycznego mówi jedynie o uprawnieniu każdej ze stron do zwołania, po upływie 30 lat obowiązywania, konferencji wszystkich stron w celu omówienia traktatu i rozważenia do niego poprawek. Mogą na niej być przegłosowane zmiany – co jak dotąd nie miało miejsca. Protokół madrycki dotyczy innych spraw, przy czym według art. 4 nie zmienia on postanowień traktatu, natomiast art. 25 mówi o możliwości zmiany protokołu za jednomyślną zgodą w każdym czasie oraz zwołania konferencji w celu rozważenia zmian po upływie 50 lat obowiązywania protokołu, czyli po roku 2048.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Obwieszczenie Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 27 września 2017 r. o sprostowaniu błędów, Dz.U. 2017 poz. 1915
- ↑ United Nations Treaty Series, Volume 402, No. 5778
- ↑ Agreed Measures for the Conservation of Antarctic Fauna and Flora, lista stron
- ↑ Convention for the Conservation of Antarctic Seals, Konwencja o ochronie fok antarktycznych, sporządzona w Londynie 1 czerwca 1972 r., lista stron
- ↑ Convention on the Conservation of Antarctic Marine Living Resources, Konwencja o ochronie żywych zasobów Antarktyki, sporządzona w Canberrze 20 maja 1980 r., lista stron
- ↑ Convention on the Regulation of Antarctic Mineral Resource Activities
- ↑ The Protocol on Environmental Protection to the Antarctic Treaty; Protokół o ochronie środowiska do Układu w sprawie Antarktyki, sporządzony w Madrycie 4 października 1991 r. (pol. • ang.)
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Witryna internetowa Układu Antarktycznego (ang. • hiszp. • fr. • ros.)
- Oryginalny tekst Układu w sprawie Antarktydy (ang. • hiszp. • fr. • ros.)
- Oświadczenie Rządowe z dnia 14 września 1961 r. dotyczące ratyfikacji przez Polskę Układu w sprawie Antarktydy, Dz.U. z 1961, nr 46 poz. 238
- Antarktyka. Regulacje prawne, arctowski.pl [dostęp 2018-12-03]
|