Umowa o zmianie granic z 15 lutego 1951

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Tereny podlegające pod umowę o zamianie granic z 1951 r.: na czerwono do ZSRR, na zielono do Polski
Tereny przyłączone do ZSRR
Tereny przyłączone do Polski
Tablica upamiętniająca 50 rocznicę przesiedlenia ludności Sokalszczyzny znajdująca się na byłej cerkwi greckokatolickiej w Brzegach Dolnych
Obelisk upamiętniający 50 rocznicę przesiedlenia ludności Sokalszczyzny znajdujący się przy byłej cerkwi greckokatolickiej w Czarnej

Umowa o zmianie granic z 15 lutego 1951 – największa w historii powojennej Polski i jedna z największych w historii powojennej Europy korekta graniczna. Dotyczyła wymiany terenów o powierzchni 480 km² (obszar powierzchniowo zbliżony do Warszawy). Umowę ogłoszono w Dz.U. z 1952 r. nr 11, poz. 63.

Przyczyny[edytuj | edytuj kod]

Istotnym dla strony radzieckiej powodem wymiany były złoża węgla kamiennego na Sokalszczyźnie i połączenie kolejowe Rawa Ruska – Sokal, za co Polsce przekazano tereny o ubogich glebach i z wyeksploatowanymi złożami ropy[1]. Ze strony polskiej wśród argumentów za wymianą terenów miał padać m.in. ten o zamiarze zagospodarowania i dokończenia rozpoczętej przed II wojną światową budowy obiektów zespołu elektrowni Myczkowce-Solina na rzece San, rozdzielonych powojenną granicą polsko-radziecką, co uniemożliwiało po wojnie kontynuację tego przedsięwzięcia przez Polskę. Część ziem przyłączonych do Polski to Bieszczady. Strona sowiecka powiadomiła władze polskie o planie wymiany w drugiej połowie 1950 r. Negocjacje zaczęły się w Moskwie w styczniu 1951, na czele polskiej delegacji stanął Aleksander Zawadzki. Strona polska proponowała jako rekompensatę obszary położone wokół miejscowości Niżankowice, Dobromil, Chyrów i Smolnica oraz linię kolejową Przemyśl – Zagórz, na co Sowieci zaproponowali dopłatę 150 mln dolarów, co było nie do realizacji przez stronę polską. Umowa została podpisana 15 lutego 1951, ogłoszona 25 maja 1951, ratyfikowana przez stronę polską 31 maja 1951, a wymiana dokumentów ratyfikacyjnych miała miejsce 6 czerwca 1951[2].

Postanowienia umowy[edytuj | edytuj kod]

Wedle postanowień umowy cały majątek nieruchomy (budynki, kołchozy, infrastruktura, linie kolejowe) przechodził wraz z terytorium na rzecz nowego właściciela. Państwo odstępujące nie mogło w związku z powyższym rościć żadnych pretensji o rekompensatę. Państwo odstępujące zachowywało prawo do majątku ruchomego (sprzętu rolniczego, taboru kolejowego, inwentarza żywego) pod warunkiem wywiezienia go.

Przesiedlenie[edytuj | edytuj kod]

Ludność z żyznych okolic Sokala została pod koniec 1951 roku (październik–listopad) przesiedlona w Bieszczady w ramach „Akcji H–T” (nazwa pochodzi od pierwszych liter wysiedlanych powiatów: Hrubieszów – Tomaszów).

Dalsze plany wymiany granic[edytuj | edytuj kod]

Już w listopadzie 1952 roku ZSRR zamierzał dokonać kolejnej wymiany granic. Polska miała stracić 1300 km² z powiatów hrubieszowskiego i tomaszowskiego, w tym miasto Hrubieszów. Granica miała biec od Korytnicy na zachód do Annopola, stąd przez Podhorce i Werbkowice do Łaszczowa, stąd przez Rzeczycę do wsi Kornie. W zamian Polsce miały przypaść m.in. okolice Chyrowa z węzłem kolejowym, proponowane przez polską delegację podczas poprzedniej wymiany. Granica na tym obszarze rozpoczynałaby się od wsi Czerniawa, stamtąd biegłaby do Hussakowa, następnie do Bolnowic, stamtąd do Bylic, dalej do Starej Soli, przez wieś Strzyłki do wsi Sokoliki. Do realizacji nie doszło prawdopodobnie z powodu śmierci Stalina[4][5].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku (rozdział II – Terytorium i podział administracyjny). Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, 2005. (s. 49).
  2. ↑ Piotr Eberhardt Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej, Dzieje Najnowsze, Rocznik L – 2018, 2, PL ISSN 0419–8824.
  3. ↑ Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku (rozdział II – Terytorium i podział administracyjny). Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, 2005.
  4. ↑ Stanisław Jadczak, Hrubieszów i powiat hrubieszowski 1400–2000, Lublin 2000.
  5. ↑ Jacek Tebinka, Proponowana zmiana polskiej granicy wschodniej w 1952 r., w: „Dzieje Najnowsze”, Rocznik XXVI, 1994, 3, s. 71–74. ISSN 0419-8824.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Umowa_o_zmianie_granic_z_15_lutego_1951&oldid=69190382”