Umowa o zmianie granic z 15 lutego 1951

Tereny podlegające pod umowę o zamianie granic z 1951 r.: na czerwono do ZSRR, na zielono do Polski

Tereny przyłączone do ZSRR

Tereny przyłączone do Polski

Tablica upamiętniająca 50 rocznicę przesiedlenia ludności Sokalszczyzny znajdująca się na byłej cerkwi greckokatolickiej w Brzegach Dolnych

Obelisk upamiętniający 50 rocznicę przesiedlenia ludności Sokalszczyzny znajdujący się przy byłej cerkwi greckokatolickiej w Czarnej

Umowa o zmianie granic z 15 lutego 1951 – największa w historii powojennej Polski i jedna z największych w historii powojennej Europy korekta graniczna. Dotyczyła wymiany terenów o powierzchni 480 km² (obszar powierzchniowo zbliżony do Warszawy). Umowę ogłoszono w Dz.U. z 1952 r. nr 11, poz. 63.

Przyczyny

Istotnym dla strony radzieckiej powodem wymiany były złoża węgla kamiennego na Sokalszczyźnie i połączenie kolejowe Rawa Ruska – Sokal, za co Polsce przekazano tereny o ubogich glebach i z wyeksploatowanymi złożami ropy. Ze strony polskiej wśród argumentów za wymianą terenów miał padać m.in. ten o zamiarze zagospodarowania i dokończenia rozpoczętej przed II wojną światową budowy obiektów zespołu elektrowni Myczkowce-Solina na rzece San, rozdzielonych powojenną granicą polsko-radziecką, co uniemożliwiało po wojnie kontynuację tego przedsięwzięcia przez Polskę. Część ziem przyłączonych do Polski to Bieszczady.

Postanowienia umowy

• ZSRR odstąpił Polsce fragment ówczesnego obwodu drohobyckiego należącego do USRR; obecnie jest to miasto Ustrzyki Dolne (Устрики Долішні) oraz wsie: Czarna (Чорна), Lutowiska (Лютовиска / Шевченково), Krościenko (Коростенко), Bandrów Narodowy (Бандров), Bystre (Быстре), Liskowate (Лискувате), wraz z terenami okolicznymi. Korekta dotyczyła 10 gmin: Krościenko (środkowo-zachodnią część oprócz skrawka na samym zachodzie), Ustrzyki Dolne (oprócz zachodnich fragmentów), Łobozew (zachodnia połowa), Czarna, Polana, Lutowiska (Szewczenko) (oprócz wschodniego fragmentu), Zatwarnica (część północna), Łomna (część północno-zachodnia), Ławrów (zachodni fragment) i Stuposiany (północno-wschodni fragment) oraz miasto Ustrzyki Dolne.
• Polska odstąpiła ZSRR fragment województwa lubelskiego z miejscowościami Bełz (obecnie Белз), Uhnów (Угнів), Krystynopol (Червоноград), Waręż (Варяж), Chorobrów (Хоробрів) oraz lewobrzeżną część Sokala – Żwirkę (Жвирка), wraz z linią kolejową Rawa Ruska – Krystynopol. Obecnie miasta te znajdują się na terenie rejonu sokalskiego w obwodzie lwowskim (Сокальський район, Львівська область). Korekta dotyczyła 7 gmin: Bełz, Chorobrów, Dołhobyczów, Krystynopol, Uhnów, Tarnoszyn i Waręż, z których tylko gmina Krystynopol została włączona w całości do ZSRR.

Wedle postanowień umowy cały majątek nieruchomy (budynki, kołchozy, infrastruktura, linie kolejowe) przechodził wraz z terytorium na rzecz nowego właściciela. Państwo odstępujące nie mogło w związku z powyższym rościć żadnych pretensji o rekompensatę. Państwo odstępujące zachowywało prawo do majątku ruchomego (sprzętu rolniczego, taboru kolejowego, inwentarza żywego) pod warunkiem wywiezienia go.

Przesiedlenie

Ludność z żyznych okolic Sokala została pod koniec 1951 roku (październik–listopad) przesiedlona w Bieszczady w ramach „Akcji H–T” (nazwa pochodzi od pierwszych liter wysiedlanych powiatów: Hrubieszów – Tomaszów).

Dalsze plany wymiany granic

Już w listopadzie 1952 roku ZSRR zamierzał dokonać kolejnej wymiany granic. Polska miała stracić 1300 km² z powiatów hrubieszowskiego i tomaszowskiego, w tym miasto Hrubieszów. Granica miała biec od Korytnicy na zachód do Annopola, stąd przez Podhorce i Werbkowice do Łaszczowa, stąd przez Rzeczycę do wsi Kornie. W zamian Polsce miała przypaść miejscowość Niżankowice, Dobromil, Chyrów, Smolnica oraz linia kolejowa Przemyśl – Zagórz. Do realizacji nie doszło z powodu śmierci Stalina.

Zobacz też

• Korekty granic Polski od 1945 roku

Linki zewnętrzne

• „Prostowanie granicy” – artykuł w Dzienniku Wschodnim