Powiat białobrzeski

Powiat białobrzeski
	powiat
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
TERC	1401
Siedziba	Białobrzegi
Starosta	Sylwester Korgul
Powierzchnia	639,28 km²
Populacja (31.12.2020); • liczba ludności	; 33 329
• gęstość	52,3 os./km²
Urbanizacja	24,27%
Tablice rejestracyjne	WBR
	Adres urzędu:pl. Zygmunta Starego 9; 26-800 Białobrzegi
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejsko-wiejskich	2
Liczba gmin wiejskich	4
	Położenie na mapie województwa;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Powiat białobrzeski – powiat w Polsce (południowo-zachodniej części województwa mazowieckiego), reaktywowany w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Białobrzegi. Jest powiatem o najmniejszym budżecie w województwie (dochody i wydatki w 2013 r.)^[2].

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[3] powiat zamieszkiwało 33 410 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwały 33 332 osoby^[4].

Podział administracyjny

W skład powiatu wchodzą:

gminy miejsko-wiejskie: Białobrzegi i Wyśmierzyce
gminy wiejskie: Promna, Radzanów, Stara Błotnica i Stromiec
miasta: Białobrzegi i Wyśmierzyce

Gmina	Typ gminy	Powierzchnia	Liczba ludności	Gęstość zaludnienia
Białobrzegi	miejsko-wiejska	78,93 km²	10 412	129,6 osób/km²
Promna	wiejska	120,74 km²	5625	48,4 osób/km²
Radzanów	wiejska	82,59 km²	3872	46,8 osób/km²
Stara Błotnica	wiejska	96,24 km²	5256	54,3 osób/km²
Stromiec	wiejska	156,47 km²	5651	36,4 osób/km²
Wyśmierzyce	miejsko-wiejska	104,31 km²	2854	27,9 osób/km²

Gospodarka

W 2013 r. wydatki budżetu samorządu powiatu białobrzeskiego wynosiły 28,22 mln zł, a dochody budżetu 28,57 mln zł (najmniej w woj. mazowieckim). Zadłużenie (dług publiczny) samorządu według danych na koniec 2013 r. wynosiło 3,29 mln zł, co stanowiło 11,5% wysokości wykonywanych dochodów^[2].

Historia

Powiat białobrzeski został powołany dnia 1 stycznia 1956 roku w województwie kieleckim, czyli 15 miesięcy po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin (29 września 1954) jako podstawowych jednostek administracyjnych PRL. Na powiat białobrzeski złożyło się 1 miasto i 21 gromad, które wyłączono z dwóch ościennych powiatów^[5]:

z powiatu radomskiego (woj kieleckie):
- miasto Wyśmierzyce
- gromady Białobrzegi, Błotnica, Bobrek, Długie, Gózd, Grotki, Grzmiąca, Kostrzyń^[6], Młodynie, Pierzchnia, Radzanów, Stromiec, Stromiec Podlesie, Sucha, Szczyty i Witaszyn
z powiatu grójeckiego (woj. warszawskie):
- gromady Broniszew, Pnie, Promna, Przybyszew i Rykały

Utworzenie powiatu białobrzeskiego spowodowało znaczną zmianę granicy województw kieleckiego i warszawskiego, ponieważ aż 5 gromad zmieniło przynależność wojewódzką. Na uwagę zasługuje też fakt, iż w momencie utworzenia powiatu białobrzeskiego jego stolica była wsią; prawa miejskie, które Białobrzegi utraciły w 1870 roku, zostały im ponownie przyznane dopiero 1 stycznia 1958 roku^[7]; tego dnia do powiatu białobrzeskiego przyłączono również gromadę Dobieszyn z powiatu kozienickiego^[8].

1 stycznia 1973 roku zniesiono gromady i osiedla a w ich miejsce reaktywowano gminy^[9]. Powiat białobrzeski podzielono na 2 miasta i 6 gmin^[10]:

miasta Białobrzegi i Wyśmierzyce
gminy Białobrzegi, Promna, Radzanów, Stara Błotnica, Stromiec i Wyśmierzyce

Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku terytorium zniesionego powiatu białobrzeskiego weszło w skład nowo utworzonego województwa radomskiego^[11].

1 kwietnia 1983 roku z gminy Promna wyłączono sołectwo Jastrzębia i włączono je do gminy Mogielnica^[12]. 1 lipca 1986 roku z gminy Radzanów wyłączono wieś Maksymilianów i włączono ją do gminy Przytyk^[13]. 1 lutego 1991 roku miasto Wyśmierzyce (najmniejsze w Polsce) i gminę wiejską Wyśmierzyce połączono we wspólną gminę miejsko-wiejską^[14], natomiast podobnej fuzji uległy 1 stycznia 1992 roku miasto i gmina Białobrzegi^[15].

Wraz z reformą administracyjną z 1999 roku w nowym województwie mazowieckim przywrócono powiat białobrzeski^[16] o identycznych granicach co w 1975 roku.

W porównaniu z obszarem z 1956 roku jedynie obszar dawnej gromady Długie leży obecnie na terenie powiatu przysuskiego – pozostałe są ponownie w powiecie białobrzeskim.

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	33 545	100	16 688	49,75	16 857	50,25
Miasto	8131	24,24	4101	12,23	4030	12,01
Wieś	25 414	75,76	12 587	37,52	12 827	38,24

Największe miejscowości powiatu

Lp.	Nazwa	ludność	gmina
1.	Białobrzegi	7270	Białobrzegi
2.	Sucha	1170	Białobrzegi
3.	Stromiec	946	Stromiec
4.	Wyśmierzyce	921	Wyśmierzyce
5.	Przybyszew	526	Promna
6.	Dobieszyn	370	Stromiec
7.	Bukówno	361	Radzanów
8.	Siekluki	360	Błotnica
9.	Radzanów	356	Radzanów
10.	Szczyty	320	Białobrzegi
11.	Stara Błotnica	310	Błotnica
12.	Stare Żdżary	308	Błotnica
13.	Grodzisko	307	Błotnica
14.	Kostrzyn	300	Wyśmierzyce
15.	Czarnocin	297	Radzanów
16.	Kamień	402	Białobrzegi
17.	Rogolin	294	Radzanów

Lp.	Nazwa	ludność	gmina
18.	Stawiszyn	292	Białobrzegi
19.	Bobrek	280	Stromiec
20.	Stromiecka Wola	280	Stromiec
21.	Stary Kobylnik	273	Błotnica
22.	Boska Wola	270	Stromiec
23.	Promna	262	Promna
24.	Pnie	250	Promna
25.	Czyżówka	250	Błotnica
26.	Brzeźce	222	Białobrzegi
27.	Boże	220	Stromiec
28.	Niedabyl	210	Stromiec
29.	Ratoszyn	206	Radzanów
30.	Osów	205	Błotnica
31.	Ocieść	200	Radzanów
32.	Brzeska Wola	171	Białobrzegi
33.	Pokrzywna	160	Stromiec
34.	Witaszyn	150	Wyśmierzyce

W tabeli znalazły się miejscowości, które mają więcej niż 150 mieszkańców (według Narodowego Spisu Powszechnego w 2011)

Piramida wieku mieszkańców powiatu białobrzeskiego w 2014 roku^[17].

Starostowie białobrzescy

Andrzej Wiśniewski (1999–2006) (PSL)
Andrzej Oziębło (2006–2018) (PO)
Sylwester Korgul (od 2018) (PiS)

Sąsiednie powiaty

Przypisy

↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .
↑ ^a ^b Wykonanie budżetów JST woj Mazowieckiego za 2013 r. w podziale na kwartały (raport z dnia 22.06.2014) → Tab.1 poz. 12 i poz. 23; Tab.4a poz. 10 i poz. 29. Regionalna Izba Obrachunkowa w Warszawie. [dostęp 2014-10-18].
↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .
↑ GUS, Tabl. II. Ludność, ruch naturalny oraz migracje ludności według powiatów w pierwszym półroczu 2020 R., 30 czerwca 2020 .
↑ Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 288
↑ obecna nazwa brzmi Kostrzyn
↑ Dz.U. z 1957 r. nr 57, poz. 282
↑ Dz.U. z 1957 r. nr 57, poz. 280
↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
↑ Polska – Zarys encyklopedyczny. PWN, 1974
↑ Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92
↑ Dz.U. z 1983 r. nr 15, poz. 74
↑ M.P. z 1986 r. nr 18, poz. 131
↑ Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 12
↑ Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397
↑ Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652
↑ Powiat białobrzeski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[populacja2019-1] Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .

[RIO_JST_2013-2] Wykonanie budżetów JST woj Mazowieckiego za 2013 r. w podziale na kwartały (raport z dnia 22.06.2014) → Tab.1 poz. 12 i poz. 23; Tab.4a poz. 10 i poz. 29. Regionalna Izba Obrachunkowa w Warszawie. [dostęp 2014-10-18].

[3] , Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .

[4] GUS, Tabl. II. Ludność, ruch naturalny oraz migracje ludności według powiatów w pierwszym półroczu 2020 R., 30 czerwca 2020 .

[5] Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 288

[6] zwa brzmi Kostrzyn

[7] Dz.U. z 1957 r. nr 57, poz. 282

[8] Dz.U. z 1957 r. nr 57, poz. 280

[9] Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312

[zarys-10] Polska – Zarys encyklopedyczny. PWN, 1974

[11] Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92

[12] Dz.U. z 1983 r. nr 15, poz. 74

[13] M.P. z 1986 r. nr 18, poz. 131

[14] Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 12

[15] Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397

[16] Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652

[populacja2016-17] Powiat białobrzeski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

Miasta na prawach powiatu	Ostrołęka Płock Radom Siedlce Warszawa (siedziba)
Powiaty	białobrzeski ciechanowski garwoliński gostyniński grodziski grójecki kozienicki legionowski lipski łosicki makowski miński mławski nowodworski ostrołęcki ostrowski otwocki piaseczyński płocki płoński pruszkowski przasnyski przysuski pułtuski radomski siedlecki sierpecki sochaczewski sokołowski szydłowiecki warszawski zachodni węgrowski wołomiński wyszkowski zwoleński żuromiński żyrardowski
Inne zagadnienia	Podział administracyjny Herb Flaga

Miasta	Białobrzegi Wyśmierzyce
Gminy miejsko-wiejskie	Białobrzegi Wyśmierzyce
Gminy wiejskie	Promna Radzanów Stara Błotnica Stromiec

Przynależność wojewódzka	woj. kieleckie
Miasta (1956–72)	Białobrzegi (od 1958) Wyśmierzyce (← od 1956)
Gromady (1956–72)	Białobrzegi (← 1956–57) Białobrzegi (1969–72) Błotnica (Stara Błotnica) (← 1956–72) Bobrek (← 1956–59) Boże (← 1959–72) Broniszew (← 1956) Długie (← 1956–61) Dobieszyn (← 1958–72) Gózd (Stary Gózd) (← 1956–72) Grotki (← 1956–68) Grzmiąca (← 1956–68) Jabłonna (1961–72) Kostrzyń (← 1956–61) Młodynie (Młodynie Dolne) (← 1956–68) Olszamy (1956–72) Pierzchnia (← 1956–68) Pnie (← 1956–61) Promna (← 1956–72) Przybyszew (← 1956–72) Radzanów (← 1956–72) Rykały (← 1956–68) Stromiec (← 1956–72) Stromiec Podlesie (← 1956–61) Sucha (← 1956–68) Szczyty (← 1956–68) Witaszyn (← 1956–68) Wyśmierzyce (1969–72)
Gminy wiejskie (1973–75)	Białobrzegi Promna Radzanów Stara Błotnica Stromiec Wyśmierzyce