Butan

Butan
Nazewnictwo
	Nomenklatura systematyczna (IUPAC)
	butan
	Inne nazwy i oznaczenia
	n-butan
	Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C4H10
Inne wzory	CH; 3−CH; 2−CH; 2−CH; 3 CH; 3(CH; 2); 2CH; 3
Masa molowa	58,12 g/mol
Wygląd	bezbarwny gaz, prawie bezwonny
	Identyfikacja
Numer CAS	106-97-8
PubChem	7843
SMILES
	CCCC
InChI
	InChI=1S/C4H10/c1-3-4-2/h3-4H2,1-2H3
	InChIKey
	IJDNQMDRQITEOD-UHFFFAOYSA-N
Właściwości
	Gęstość
	0,0027091 g/cm³ (0 °C, 1013 hPa); gaz; 0,6011 g/cm³ (w punkcie wrzenia); ciecz
	Rozpuszczalność w wodzie
	słabo rozpuszczalny: 61,2 mg/l
	w innych rozpuszczalnikach
	bardzo dobrze w etanolu, eterze i chloroformie
Temperatura topnienia	−138,29 °C
Temperatura wrzenia	−0,5 °C
Punkt potrójny	−138,3 °C; 0,0067 hPa
Punkt krytyczny	152,0 °C; 3,796 MPa; 0,228 g/cm³
logP	2,89
Współczynnik załamania	1,3326 (589 nm, 20 °C)
Prężność pary	2,1 bar (20 °C); 2,8 bar (30 °C); 4,9 bar (50 °C)
Niebezpieczeństwa
	Karta charakterystyki: Butan (nr ) w katalogu produktów Sigma-Aldrich (Merck). [dostęp 2024-12-07].
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie podanego źródła
Zwroty H	H220, H280
Zwroty P	P210, P377, P381, P403
	NFPA 704
Na podstawie; podanego źródła	4 1 0
Temperatura zapłonu	−60 °C
Temperatura samozapłonu	287 °C; 365 °C
Granice wybuchowości	1,4–9,4%; 1,8–8,4%
Numer RTECS	EJ4200000
Stężenie śmiertelne	LC50 658 g/m³ (szczur, 4 h)
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Butan, C
4H
10 – organiczny związek chemiczny z grupy węglowodorów nasyconych, czwarty homolog w szeregu homologicznym alkanów. Jego izomerem jest izobutan.

Zastosowanie

gaz pędny
stosowany do wyrobu benzyny syntetycznej
jeden ze składników gazu samochodowego LPG
gaz do napełniania zapalniczek
czynnik chłodniczy stosowany w chłodziarkach (butan R-600, izobutan R-600a)

Właściwości

Butan jest nierozpuszczalny w wodzie, a rozpuszczalny w etanolu i eterze dietylowym. Występuje w ropie naftowej. Po spaleniu całkowitym kilograma tego węglowodoru powstaje ok. 1,5 kg wody i ok. 3 kg dwutlenku węgla:

2C
4H
10 + 13O
2 → 8CO
2 + 10H
2O

Wpływ na organizm człowieka

Butan po inhalacji dostaje się do krwiobiegu i w ciągu kilku sekund wywołuje odurzenie, dlatego jest często stosowaną substancją odurzającą^[7]. W tym celu wykorzystywane jest najczęściej paliwo do zapalniczek. W takiej formie był np. najczęściej nadużywaną substancją lotną w Wielkiej Brytanii w latach 1971–2004 (>38%), a w 2004 roku był przyczyną 52% zgonów związanych z wdychaniem substancji lotnych^[8]. Wdychanie butanu może powodować euforię, senność, utratę przytomności, asfiksję, zaburzenia rytmu serca, wahania ciśnienia krwi i chwilową utratę pamięci, w przypadku nadużywania bezpośrednio z pojemnika pod wysokim ciśnieniem, a także może prowadzić do śmierci w wyniku uduszenia i migotania komór^[7].

Zobacz też

lista czynników chłodniczych

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Haynes 2014 ↓, s. 3-76.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r Butane, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank, Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 10030 [dostęp 2024-07-12] (niem. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Butane, [w:] ChemIDplus, United States National Library of Medicine [dostęp 2015-10-07] (ang.).
↑ ^a ^b Butane, międzynarodowa karta bezpieczeństwa chemicznego, Międzynarodowa Organizacja Pracy [dostęp 2015-10-07] (pol. • ang.).
↑ Butan, karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich, Merck, 8 czerwca 2023, numer katalogowy: 494402 [dostęp 2024-07-12] . (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ ^a ^b Haynes 2014 ↓, s. 16-22.
↑ ^a ^b Neurotoxic Effects from Butane Gas [online], thcfarmer.com, 19 grudnia 2009 [dostęp 2023-01-26] (ang.).
↑ M.E.M.E. Field-Smith M.E.M.E. i inni, Trends in death Associated with Abuse of Volatile Substances 1971–2004. Report 19, St George’s, University of London, Division of Community Health Sciences, lipiec 2006, ISBN 978-1-8981-8326-6 [zarchiwizowane z adresu 2007-03-27] (ang.).

Bibliografia

CRC Handbook of Chemistry and Physics, William M.W.M. Haynes (red.), wyd. 95, Boca Raton: CRC Press, 2014, ISBN 978-1-4822-0867-2 (ang.).

[CITEREFHaynes2014'''3'''-76-1] Haynes 2014 ↓, s. 3-76.

[GESTIS-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r Butane, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank, Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 10030 [dostęp 2024-07-12] (niem. • ang.).

[CID-3] Butane, [w:] ChemIDplus, United States National Library of Medicine [dostęp 2015-10-07] (ang.).

[ICSC-4] Butane, międzynarodowa karta bezpieczeństwa chemicznego, Międzynarodowa Organizacja Pracy [dostęp 2015-10-07] (pol. • ang.).

[SA-5] Butan, karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich, Merck, 8 czerwca 2023, numer katalogowy: 494402 [dostęp 2024-07-12] . (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[CITEREFHaynes2014'''16'''-22-6] Haynes 2014 ↓, s. 16-22.

[:0-7] Neurotoxic Effects from Butane Gas [online], thcfarmer.com, 19 grudnia 2009 [dostęp 2023-01-26] (ang.).

[8] M.E.M.E. Field-Smith M.E.M.E. i inni, Trends in death Associated with Abuse of Volatile Substances 1971–2004. Report 19, St George’s, University of London, Division of Community Health Sciences, lipiec 2006, ISBN 978-1-8981-8326-6 [zarchiwizowane z adresu 2007-03-27] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[6]

[5]

[7]

[8]

Niższe alkany (C1–C10)	metan (CH 4) etan (C 2H 6) propan (C 3H 8) butan (C 4H 10) pentan (C 5H 12) heksan (C 6H 14) heptan (C 7H 16) oktan (C 8H 18) nonan (C 9H 20) dekan (C 10H 22)
Wyższe alkany (>C10)	undekan (C 11H 24) dodekan (C 12H 26) tridekan (C 13H 28) heksadekan (C 16H 34) ikozan (C 20H 42) tetrakozan (C 24H 50) nonakozan (C 29H 60) hentriakontan (C 31H 64)